Salman Rushdie

Για το μυθιστόρημα του Σαλμάν Ρούσντι (Salman Rushdie) «Κισότ όπως Κιχώτης» (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Ψυχογιός).

Του Διονύση Μαρίνου

Ερώτηση απ’ αυτές που δεν χρειάζεται –και δεν μπορείς– να απαντήσεις, καθώς είναι γνωστό πως «το ρόδο είναι ρόδο είναι ρόδο είναι ρόδο (σ.σ.: από το ποίημα της Γερτρούδης Στάιν «Sacred Emily»). Πώς θα είχε εξελιχθεί η σύγχρονη λογοτεχνία της Δύσης αν δεν είχε ανέβει στο ψωράλογό του, τον Ροσινάντε, ο λυμφατικός, ονειροπόλος (στο όριο της φρεναπάτης) και αθεράπευτα ρομαντικός Αλόνσο Κιχάνο από τη Μάντσα; Ποιο δρόμο θα είχε πάρει το μυθιστόρημα όπως το γνωρίζουμε στις μέρες μας αν ο Θερβάντες είχε υποστείλει τη σημαία της δημιουργίας του και υπό το βάρος της φτώχειας, της φυλακής και αφορισμού του από την Εκκλησία, δεν είχε δημιουργήσει τον Δον Κιχότε; Αγαθή τύχη για όλους μας.

Ο Δον Κιχότε ντε λα Μάντσα (μτφρ. Μελίνα Παναγιωτίδου, εκδ. Εστία) είναι ένα μυθιστόρημα τομή αν δούμε την πορεία του είδους από τον 17ο αιώνα έως τις μέρες μας. Το πικαρέσκο του Θερβάντες αφήνει πίσω του τη μεσαιωνική παράδοση των καθαρόαιμων ιπποτικών και ρομαντικών έργων (έμμετρα ή πεζά) και ανοίγει έναν δρόμο για πιο σύνθετες δημιουργίες που θα αναδείξουν ήρωες αντιφατικούς, συγκρουσιακούς, τραγικούς. Τετρακόσια χρόνια μετά την έκδοση του πρώτου μέρους του Δον Κιχότε, συνεχίζουμε να συζητούμε για τούτο τον ευφάνταστο ιδαλγό. Να είναι καλά και ο Σαλμάν Ρούσντι που με το μυθιστόρημά του Κισότ όπως Κιχώτης (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Ψυχογιός) μας υπενθυμίζει πως τα εμβληματικά έργα δεν έχουν χρονικό ορίζοντα.

Αμφιβάλλει κανείς; Τι διαφορετικό έκανε ο Ευγένιος Ο’ Νηλ όταν έγραφε το θεατρικό έργο Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα (μτφρ. Δέσπω Διαμαντίδου, εκδ. Δωδώνη) από το να αποτίνει φόρο τιμής στον Αισχύλο; Ή στα πιο κοντινά μας, τι άλλο έκανε ο Τζο Νέσμπο με τον δικό του Μάκμπεθ (μτφρ. Γωγώ Αρβανίτη, εκδ. Μεταίχμιο); Ναι, ο τραγικός ήρωας του Σαίξπηρ μπορεί να υπάρξει και σε άλλη εκδοχή, την απόλυτα σύγχρονη.

Όπως ο Κιχάνο βάφτισε εαυτόν ιππότη καταπίνοντας ιπποτικά μυθιστορήματα, έτσι και ο Σμάιλ μετατρέπεται βαθμηδόν σε μεταμοντέρνο Κισότ μηρυκάζοντας την τηλεοπτική πούλπα που του προσφέρουν αφειδώς τα τηλεοπτικά κανάλια.

Το ίδιο συμβαίνει και με τον σημερινό Κισότ που «ζει» στην Αμερική του Τραμπ, είναι ο γεροξεκούτης Ισμαήλ Ισμαήλ (εναλλακτικά Σμάιλ Σμάιλ) που για χρόνια δούλευε ως πωλητής φαρμακευτικών προϊόντων ώσπου έχασε τη δουλειά του. Είναι μια αβόλευτη περίπτωση ο Σμάιλ. Όπως ο Κιχάνο βάφτισε εαυτόν ιππότη καταπίνοντας ιπποτικά μυθιστορήματα, έτσι και ο Σμάιλ μετατρέπεται βαθμηδόν σε μεταμοντέρνο Κισότ μηρυκάζοντας την τηλεοπτική πούλπα που του προσφέρουν αφειδώς τα τηλεοπτικά κανάλια. Βλέπει τα πάντα, παρακολουθεί προγράμματα μέχρι να παγώσει ο ήλιος, ξέρει τις υποθέσεις των σίριαλ, καταγράφει στο σκληρό δίσκο του μυαλού του τα προϊόντα που πωλούνται στα telemarketing· είναι, θαρρεί κανείς, ένα αναλώσιμο προϊόν κι αυτός. Με τη μόνη διαφορά ότι η βασική του εμμονή είναι ένα τοκ σόου που παρουσιάζει η συμπατριώτισσά του, Ινδοαμερικανή, Σάλμα Ρ. (αν σας φέρει στο νου την Όπρα Γουίνφρεϊ, καλώς θα έχετε σκεφτεί. Αλλωστε, αναφέρεται ευθαρσώς στο βιβλίο).

Ο Κισότ αποφασίζει να διασχίσει όλη την Αμερική με σκοπό να συναντήσει το αντικείμενο του πόθου του, να της εκφράσει τον άμετρο έρωτά του, να την πάρει από το χέρι και να σωθούν μόνο αυτοί από τον κόσμο που επίκειται να καταστραφεί. Της στέλνει γράμματα γεμάτα πάθος και ποιητική έκσταση και τα οποία υπογράφει ως «Κισότ». Ω ναι, ο έρωτας σώζει.

Φυσικά, Κισότ δίχως σύντροφο δεν υφίσταται. Κανένα πρόβλημα: ο ευφάνταστος γέρος, με την επίρρωση των άστρων, θα «γεννήσει» έναν γιο και θα τον βαφτίσει Σάντσο. Όπερ έδει δείξαι: μόλις γεννήθηκε παρ’ ημίν ένας νέος Κιχότε.

Το θέμα είναι, βέβαια, αυτόν ποιος τον γέννησε; Εδώ ο Ρούσντι βάζει τη δική του πινελιά σ’ αυτό το μετα-μυθιστόρημα. Φτιάχνει μια ιστορία μέσα στην ιστορία που σημαίνει: ο Κισότ είναι ο κεντρικός ήρωας ενός μυθιστορήματος του συγγραφέα Σαμ ΝτιΣαμπ. Έχουμε να κάνουμε με έναν κλασικό «αποτυχυμενάκια» (λέξη-δάνειο από τον Κωστή Παπαγιώργη) συγγραφέα κατασκοπευτικών μυθιστορημάτων που αποφάσισε να αλλάξει ρότα και να γράψει κάτι άλλο. Όντως, το κάνει: ουσιαστικά μεταφέρει τα δικά του βάσανα στον άμοιρο Κισότ και δεν έχει και λίγα. Έχει αποξενωθεί από τον γιο του, ενώ οι σχέσεις του με την αδελφή του που ζει στο Λονδίνο και παλεύει με τον καρκίνο, είναι στο κατώτατο σημείο. Για να φύγει το βάρος από πάνω του μεταθέτει όλο αυτό το βουνό των προβλημάτων στον Κισότ.

Όλη η πανίδα της σύγχρονης Αμερικής περνάει από το βιβλίο: ναρκομανείς και ντίλερς, τυχοκυνηγοί, κομπιναδόροι, τηλεοπτικοί αστέρες, ρατσιστές, πιστολάδες της παλιάς «καλής» Άγριας Δύσης, άνθρωποι που μεταμορφώνονται σε μαστόδοντα, γρύλοι που μιλάνε ιταλικά και όπλα που αντί για σφαίρες σφυρίζουν ανθρώπινες ατάκες. Του δίνει και καταλαβαίνει ο Ρούσντι.

Ο ταλαίπωρος ήρωάς του υπομένει τα πάντα on the road. Και τι δεν συναντάει στο διάβα του, πρέπει να περάσει επτά Πύλες έως τον τελικό του σκοπό, έως την ευκταία στιγμή που θα συναντήσει την αγαπημένη του. Όλη η πανίδα της σύγχρονης Αμερικής περνάει από το βιβλίο: ναρκομανείς και ντίλερς, τυχοκυνηγοί, κομπιναδόροι, τηλεοπτικοί αστέρες, ρατσιστές, πιστολάδες της παλιάς «καλής» Άγριας Δύσης, άνθρωποι που μεταμορφώνονται σε μαστόδοντα, γρύλοι που μιλάνε ιταλικά και όπλα που αντί για σφαίρες σφυρίζουν ανθρώπινες ατάκες. Του δίνει και καταλαβαίνει ο Ρούσντι. Θέλετε ρεαλισμό; Θα τον έχετε, αλλά σε παράδοξες στρώσεις. Σίγουρα ο Μουρακάμι θα τον χειροκροτούσε! Υπάρχουν στιγμές που αισθάνεσαι πως όλο και κάποια πρόταση θα την έχει γράψει ο Πύντσον, αν και η πρόζα του Ρούσντι δεν έχει το φρενήρες λαμπικάρισμα του συγγραφέα «χωρίς πρόσωπο».

Συμβαίνουν πολλά σε τούτο το μυθιστόρημα. Οι ήρωες είναι αμέτρητοι και ο καθένας τους έχει να μας πει κάτι από την ιστορία του. Στο ενδιάμεσο πάντα συναντάμε τον Κισότ και τον δημιουργό του. Άραγε, είναι διακριτοί αυτοί οι δύο; Μήπως ο ένας έχει εισχωρήσει στον άλλον; Μήπως συγγραφέας και δημιούργημα είναι το ίδιο και το αυτό; Μήπως η μυθοπλασία εισέρχεται μέσα στην πραγματικότητα που για εμάς είναι άλλη μια πλασματικότητα (sic); Ναι, ο Ρούσντι το κάνει κι αυτό.

psichogios roushdi kishotΑμαρτία εξομολογουμένη, ουκ έστι αμαρτία: καιρό είχα να περάσω καλά με βιβλίο του Ρούσντι. Συχνά είναι εγκυκλοπαιδικά, στριφτά, δίχως χυμούς. Εδώ δημιουργεί κάτι εντελώς διαφορετικό. Ένα πικαρέσκο που δεν φοβάται ακόμη και να σκορπίσει γέλωτα. Ναι, δεν το έχει πολύ με το κωμικό στοιχείο ο Ρούσντι, αλλά τουλάχιστον το προσπαθεί.

Ερανίζεται στοιχεία από διαφορές μεριές προσπαθώντας να τα ενοποιήσει. Από τον Μόμπι Ντικ έως την Λολίτα του Ναμπόκοφ και από την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων έως τον Ρινόκερο του Ιονέσκο. Το αποτέλεσμα είναι επιτυχημένο, οφείλουμε να του το πιστώσουμε. Όπως και το ότι δεν αφήνει εκτός νυμφώνος πρόσωπα και στοιχεία της τρέχουσας πολιτισμικής παραγωγής. Αίφνης, διαβάζουμε για τη Χάιντι Κλουμ, το Candy Crush Saga, το πρόγραμμα «The Real Housewives» ή την ταινία «Men in Black». Το μυθιστόρημα λειτουργεί ως ζενερίκ των καιρών μας.

Γελάω ακόμη από μια κριτική που δέχθηκε ο Ρούσντι από τα ξένα ΜΜΕ: ότι είναι σαν να βούτηξε στο έλος της Google συλλέγοντας όλη την σκουπιδοκουλτούρα. Η αλήθεια είναι ότι το παρατραβάει λίγο με την κριτική του εις βάρος αυτού του πολτού, αλλά ας είναι. Δεν έχει σε όλα άδικο. Όσο για την εσχατολογική «λύση» του τέλους του κόσμου που φαντάζεται ο Σαμ ΝτιΣάμπ, στις μέρες μας δεν είναι και τόσο μακριά από την πραγματικότητα. Η αλήθεια είναι ότι δικαίως έλαβε ο Ρούσντι το Booker των Bookers γι’ αυτό το βιβλίο. Έχει κάτι που σε τραβάει σαν μαγνήτης, είναι ιδιαίτερο, παράξενο, γάργαρο και αφοπλιστικό. Σε σημείο να μετατρέπει τα μειονεκτήματά του σε πλεονεκτήματα. Άξια είναι και η μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα που διαχειρίστηκε με ορθό τρόπο όλον αυτό τον λεκτικό χείμαρρο και τις περιελίξεις του Ρούσντι στην πλοκή και τα πρόσωπα.


* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ο Κισότ, μπαίνοντας στο Σέντραλ Παρκ από την Πύλη των Εφευρετών, άγγιξε το γείσο του καπέλου του σε μια χειρονομία σεβασμού προς το άγαλμα του Σάμιουελ Μορς και αναρωτήθηκε: Τι κωδικοποιημένο ντιτ-ντιτ-ντα μήνυμα, αν του δινόταν η ευκαιρία, θα διάλεγε ενδεχομένως να στείλει τώρα; Ποιος θα έλεγε τώρα πως ήταν, τι θα δήλωνε ότι ποθούσε και ποιο μυστικό ήθελε να μάθει είτε ολόκληρος ο κόσμος ή ένα και μόνο πολυαγαπημένο άτομο; Και αμέσως απάντησε μόνος του: ήταν ερωτευμένος, ποθούσε μόνο τον έρωτα της Αγαπημένης του και θα χτυπούσε με ρυθμικά σήματα αυτό τον έρωτα στον ασύρματο τηλέγραφο του κυρίου Μορς ή θα τον φώναζε από τις στέγες ή θα τον ψιθύριζε στο αυτί της Αγαπημένης τον τρομερό έρωτά του, η εκπλήρωση του οποίου ήταν ο μόνος σκοπός που απέμενε και η σωστότερη λειτουργία της ίδιας της καλής γης».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

Για το μυθιστόρημα που χάρισε στον Σολ Μπέλοου [Saul Bellow, 1915-2005] το Πούλιτζερ το 1976, «Το δώρο του Χάμπολντ» (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εισαγωγή: Jeffrey Eugenides, εκδ. Gutenberg). 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

Για το μυθιστόρημα του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ [Mohamed Mbougar Sarr] «Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» (μτφρ. Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, εκδ. Πατάκη), που τιμήθηκε με τη μεγαλύτερη διάκριση των γαλλικών γραμμάτων, το βραβείο Goncourt, για το 2021. Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας. 

...
«Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» του Μπάρι Χάνα (κριτική) – Λογοτεχνία των αντιθέσεων για μια συναρπαστική ανάγνωση

«Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» του Μπάρι Χάνα (κριτική) – Λογοτεχνία των αντιθέσεων για μια συναρπαστική ανάγνωση

Για τη συλλογή διηγημάτων του Μπάρι Χάνα [Barry Hannah] «Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Νίκος Α. Μάντης, εκδ. Καστανιώτη). Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας Μπάρι Χάνα.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Οι Ψεύτες...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

Στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση είδαμε τη μεγαλειώδη παράσταση «ROHTKO» του Πολωνού σκηνοθέτη Λούκα Τβαρκόφσκι [Lukasz Twarkowski], αποτέλεσμα συνεργασίας του με τον Κρίστιαν Λούπα.

Γράφει ο Νϊκος Ξένιος

Ο Λούκας Τβαρκόφσκι σκηνοθέτησε τ...

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Απονεμήθηκε στην Katja Oskamp και τη μεταφράστριά της στα αγγλικά Jo Heinrich, το «Dublin Literary Award 2023» για το μυθιστόρημά της Katja Oskam «Marzahn, Mon Amour». Σύντομα θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

...
Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Ο Haruki Murakami [Χαρούκι Μουρακάμι] είναι ο πρώτος Ιάπωνας συγγραφέας που έλαβε το Βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών». Η συλλογή διηγημάτων του «Σε πρώτο ενικό» κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Βασίλη Κιμούλη.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τον πρόλογο του συγγραφέα Παναγιώτη Γούτα της ανθολογίας κειμένων του «Κήπος βιβλίων – Διαβάζοντας Θεσσαλονικείς και Αμερικανούς πεζογράφους», που θα κυκλοφορήσει στις 17 Μαΐου από τις εκδόσεις Νησίδες.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ