«Εικόνες ψυχής [Δεύτερο πλάνο]» της Μαρίας Δάτσικα (κριτική) – Ποίηση με συνταξιδιώτη τον Ήλιο

Η ποίηση πολλές φορές μοιάζει με την τέχνη της φωτογραφίας και το αντίστροφο: συγκρατεί παγιωμένη στην αιωνιότητα μια αλήθεια από τις μυριάδες, μια θεώρηση από τις άπειρες, ένα βλέμμα από τα πολλά. Απ' τις βασικές αρετές που ζητώ συνήθως από μια ποιητική κατάθεση είναι οι εικόνες που δημιουργούνται μέσα από τον μαγικό ελιγμό των λέξεων. Εικόνες που άλλοτε είναι αλλοπρόσαλλες, άλλοτε συγκεκριμένες, ίσως παραπλανητικές, μπορεί βίαιες, μα πάντα αληθινές και ταυτόχρονα παραμυθένιες. Γιατί η ποίηση επιτελεί κι αυτό τον σκοπό: πλάθει τον μύθο και τον κατακερματίζει για να βρει τον μηχανισμό και την ουσία του.

«Φακός μηχανής/ -εχθρός της λήθης-/ πάντα σε εγρήγορση/ με οδηγό το μάτι» γράφει η Μαρία Δάτσικα στο ποίημα «Λήψη» στην πρώτη της ποιητική συλλογή με τίτλο Εικόνες ψυχής [πρώτο πλάνο] (εκδ. Ιωλκός, 2022) και καταλήγει: «Πόσα πολλά ενθύμια.../ Όσα και τα χρώματα των ματιών». Από το πρώτο της βιβλίο, λοιπόν, κάνει σαφή τον χαρακτήρα των ποιημάτων της μέσα από τον τίτλο, αλλά και τη θεματική της. Αντιλαμβάνεται τα ποιήματα ως αποτυπώματα μιας ψυχής στο πέρασμα του χρόνου, εικόνες καρφιτσωμένες στο παρελθόν που προσδιορίζουν το παρόν και το μέλλον, φωτογραφίες αγαπημένων ανθρώπων και δύσκολων στιγμών, ερώτων και απογοητεύσεων, συννεφιασμένων πρωινών και φωτεινών νυχτών. Ένα πρώτο πλάνο είναι μια πρώτη οπτική στο υλικό του ανθρώπινου γίγνεσθαι, μια ποιητική ματιά στο γύρω μας περιβάλλον που διαμορφώνει σταδιακά το βλέμμα του ποιητή, ένας συνειρμός για το ονειρικό μέσα στην πραγματικότητα, καθώς και το αντίστροφο, και τελικά η επίδραση αυτού πάνω στον άνθρωπο και στη δαιδαλώδη πορεία του στη ζωή.

Ο κεντρικός άξονας της ποιητικής γραφής της Δάτσικα είναι η φύση. Δεν είναι τυχαίο που και τις δύο συλλογές τις αφιερώνει στον «συνταξιδιώτη Ήλιο», τον συνοδoιπόρο της στην ζωή αλλά και στη δημιουργία. Τόσο στην πρώτη της ποιητική συλλογή όσο και στην δεύτερη Εικόνες ψυχής [δεύτερο πλάνο] (εκδ. Ιωλκός, 2025) βλέπουμε στιγμιότυπα πλημμυρισμένα από το φως της ημέρας, τιτίβισμα πουλιού πολλά υποσχόμενο, φεγγάρι κόκκινο λαβωμένο, δένδρα χωρίς φύλλα και ποτάμια χωρίς νερό, καλοκαίρι και θάλασσα, φθινοπωρινό μπουρίνι. Το φυσικό περιβάλλον έχει καταλυτικό ρόλο στην ιδιοσυγκρασία της, στον τρόπο αντίληψης του εξωτερικού, αλλά και του εσωτερικού της κόσμου.

Οι εικόνες της που πηγάζουν από τα βάθη της ψυχοσύνθεσής της, είτε προσωποποιούν το συναίσθημα, τη σκέψη, το βίωμα για να το κατανοήσει και να το απογυμνώσει από την ψεύτικη ύφανσή του: «Τι μορφή έχει η ψυχή σου/ όταν χαμογελάει;/ Δε γίνεται,/ το έχεις νιώσει./ Ξέρεις πώς είναι/ η ψυχή σου όταν χαμογελάει./ Δεν εκτείνονται τα χείλη σου/ παρά μόνο η καρδιά σου./ Γι' αυτό το λέμε/ το Κρυφό Χαμόγελο» («Το κρυφό χαμόγελο» σ. 49), είτε το παραλληλίζουν με κάποιο φυσικό φαινόμενο, με τη λειτουργία της καθολικής έννοιας της ζωής και φυσικά, με τα δύο πιο καθοριστικά και ανεξίτηλα στοιχεία του βίου: τη φθορά και τον θάνατο: «Αστράφτει·/ μετρώ μέχρι το δέκα/ κι ακούω το μπουμπουνητό./ Πόση οργή, σκέφτομαι.../ Ποιος θύμωσε, άραγε,/ για την κατάντια αυτού του κόσμου/ κι ετοιμάζει πλύσιμο αστραπή/ για να φύγει η ακαθαρσία;/ Αναρωτιέμαι...» («Φθινοπωρινό μπουρίνι [2021]», σ. 27).

Το εφήμερο, το σίγουρο τέλος του θανάτου, η ζωή που κάποτε τελειώνει απασχολεί εξ ολοκλήρου τη γραφή της μαζί με τα υπαρξιακά ερωτήματα που θέτονται σε κάθε γραμμή των ποιημάτων της. Τόσο στο ποίημα «Τ' αχρείαστα» όσο και στη «Μητέρα φύση», στο «Γράμματα και αριθμοί» και σε άλλα, διακρίνει ο αναγνώστης τον προβληματισμό της ποιήτριας πάνω στην ανθρώπινη ζωή και στις κάλπικες αξίες που της επιβάλλουν οι άνθρωποι. Αναζητά το αληθινό νόημα, την ουσία και την ομορφιά μέσα στη ματαιότητα που περικυκλώνει τον άνθρωπο από την πρώτη μέρα της γέννησής του μέχρι το τέλος. Σε ένα από τα καλύτερα ποιήματα της συλλογής, με τίτλο «Παρελθόν εν τη γενέσει», γράφει: «Τα παιδιά γεννιούνται/ με ένα παρελθόν/ και με μια μεγάλη υποχρέωση και συνεχίζει παρακάτω: Η υποχρέωσή τους είναι/ να προσπαθούν συνεχώς,/ για να επιβιώσουν σ' έναν κόσμο/ που δε θυμίζει σε τίποτα/ τον κόσμο/ που έχουν ονειρευτεί και οραματιστεί/ οι ποιητές». (σ. 50).

Το παρελθόν, για τη Δάτσικα, είναι εκείνο που καθορίζει το σήμερα και το αύριο, όμως και το ίδιο καθορίζεται από τον ίδιο του τον εαυτό. Στην ποίηση εν γένει το παρελθόν επαναπροσδιορίζεται, ανασυντίθεται, συστήνεται εκ νέου στον κάτοχό του. «Βλέπω συνεχώς/ τον ίδιο εφιάλτη./ Ένα αεροπλάνο/ που προσπαθεί ν' ανέβει/ και την κρίσιμη στιγμή/ πέφτει./ Χρειάστηκε ν' αφαιρέσουμε/ πολλές αποσκευές/ για να καταφέρει να πετάξει» (σ.33), γράφει στο ποίημά της «Εφιάλτης», φιλοσοφώντας με οξυδέρκεια πάνω στο «βαρύ φορτίο» της ύπαρξης, προσθέτοντας παράλληλα τις νότες αισιοδοξίας που διακατέχουν όλη την συλλογή.

Η αισιόδοξη ματιά

Η αισιόδοξη ματιά είναι αξιοθαύμαστη στην ποίηση της Μαρίας Δάτσικα, καθώς και στην πρώτη, αλλά και στη δεύτερη ποιητική συλλογή, ανάμεσα στον λαβύρινθο της υπαρξιακής αγωνίας της, φωτίζει με πολύχρωμες πινελιές τον λογοτεχνικό καμβά της, με ποιήματα γεμάτα λάμψεις, αγάπη και ερωτική υφή που γοητεύουν και μαγνητίζουν τον αναγνώστη. Στο ποίημα «Αγκαλιά τρόπον τινά» γράφει: «Ανοίξτε ταυτόχρονα/ όλες τις πόρτες, παρακαλώ!/ Θέλω να ζωγραφίσω/ μια μεγάλη αγκαλιά» (σ. 35). Και στο ποίημα «Πόσο πιο πολύ»: «Όσο ο ουρανός/ τον ήλιο, τ' άστρα, το φεγγάρι,/ όσο η γη/ τις πέτρες, τα δέντρα, τα λουλούδια,/ όσο η θάλασσα/ τα ψάρια, τα κοράλλια και τα βράχια./ Τόσο πολύ/ σ' αγάπησα» (σ. 38).

Οι εικόνες που δημιουργούνται αφοπλίζουν τον αναγνώστη, τον ταρακουνούν και τον στρέφουν προς αδιέξοδα που καλείται να σκάψει για να ανακαλύψει τον εαυτό του.

Στέκομαι στο κατ' εμέ καλύτερο ποίημα του Δεύτερου πλάνου, στην «Τυφλόμυγα». Όπως και σε όλα τα υπόλοιπα, έτσι και σ' αυτό η ποιήτρια στοχάζεται πάνω στην ανθρώπινη ζωή και το πεπερασμένο όριό της, αλλά και πάνω στον άνθρωπο και στον εσωτερικό του κόσμο που εγκαταλείπεται παραμελημένος, καθώς στοχεύει στον καλλωπισμό της επιφάνειας και όχι της εσωτερικής ισορροπίας και γαλήνης: «Φιμωμένα στόματα/ που χορεύουν στον ρυθμό του τικ-τακ/ μετρώντας αντίστροφα για την έκρηξή τους;/ Καλλωπισμένα άνθη με σάπιες ρίζες;/ Κουβέντες που βγαίνουν ασυγχρόνιστες με καρδιά και νου;». Οι εικόνες που δημιουργούνται αφοπλίζουν τον αναγνώστη, τον ταρακουνούν και τον στρέφουν προς αδιέξοδα που καλείται να σκάψει για να ανακαλύψει τον εαυτό του. «Θέλω να συνεχίσω στο σκοτάδι μου./ Με την ταινία δεμένη στα μάτια/ κι ας χάσω το παιχνίδι» (σ. 28).

Το κοινωνικό και το πολιτικό στοιχείο είναι λίγο πιο έντονο σε αυτή τη συλλογή, καθώς βλέπουμε πιο καθαρά τον προβληματισμό της ανθρώπινης υπόστασης στις επιταγές τής σύγχρονης πραγματικότητας, αλλά και στο εξαίρετο ποίημα «Οι βάνδαλοι» (σ. 47) διακρίνουμε μια πιο άμεση απεύθυνση στο σύστημα που κρατάει πάντα δέσμιο τον ποιητή, ακόμα κι αν εκείνος βλέπει ψηλά προς τ' άστρα. «Κι όλα αυτά/ στο όνομα μιας δημοκρατίας./ Μιας δημοκρατίας για λίγους».

Σημειώνουμε πως η Μαρία Δάτσικα δείχνει και με πιο έμμεσους τρόπους την επικοινωνία των ποιημάτων των δύο συλλογών της, χτίζοντας μια γέφυρα για τους πιστούς αναγνώστες της στο ποίημα «Αζήτητα»: «Είμαι ο ΚΑΝΕΝΑΣ», γράφει στον τελευταίο στίχο παραπέμποντας στο ποίημα «Η κόκκινη επιγραφή» (σ. 13) του Πρώτου πλάνου: «Βλέπω μια επιγραφή/ που φαντάζει κόκκινη στα μάτια μου./ Μου σέρνει την προσοχή/ για ν' αποσυρθεί από τον κόσμο της Ταυτότητας./ Μια επιγραφή με μία μόνο λέξη:/ ΚΑΝΕΝΑΣ».

Γίνεται συγκινητική στην κατακλείδα της συλλογής στο ποίημα «Εξ αίματος», γράφοντας ένα ευχαριστώ στην μητέρα και στον πατέρα «για το δώρο της ζωής».

Στο ποίημα «Τι μου έμελλε» του Δεύτερου πλάνου, η ποιήτρια στέλνει ένα γράμμα ευγνωμοσύνης προς τη ζωή, προς το μεγαλείο της, προς την ομορφιά της, αλλά και την ασχήμια της που εντείνει τα υπέροχα θαύματά της. Ευγνωμονεί τον έρωτα, την αγάπη, την εξερεύνηση και την ανακάλυψη, το γέλιο, το κλάμα, τον χορό, την ουσία του βίου σε όλες τις εκφάνσεις του. Γίνεται συγκινητική στην κατακλείδα της συλλογής, στο ποίημα «Εξ αίματος», γράφοντας ένα ευχαριστώ στη μητέρα και στον πατέρα «για το δώρο της ζωής». Ταυτόχρονα, τους συγχωρεί όμως που «μ' έφεραν σ' έναν κόσμο/ τόσο ανόητο και σκληρό» (σ. 57).

Στην δεύτερη συλλογή της η ποιήτρια, όπως και στην πρώτη, στέκεται σε απόσταση και παρακολουθεί το έργο, τον ρόλο και την ιδιοσυγκρασία του ποιητή. Φιλοσοφεί με αξιοσημείωτη οξυδέρκεια για την ύψιστη τέχνη του λόγου: «Η ζωή ενός ποιητή/ είναι μια αέναη προσπάθεια/ διαπραγμάτευσης και συμφιλίωσης/ με την πραγματικότητα» (σ. 45). Μας εκπλήσσει όμως ευχάριστα και με την αφιέρωση ενός ποιήματος στον αναγνώστη, στον «αποδέκτη του ανοίγματος της ψυχής», όπως χαρακτηριστικά γράφει. Οι αναγνώστες γράφουν ξανά τη λογοτεχνία, την εμποτίζουν με τα δικά τους βιώματα και τις δικές τους αναφορές. Είναι η αλληλεπίδραση της τέχνης που ζωντανεύει το έργο και το περνάει από το μέρος στο όλον. Η ποίηση της Δάτσικα έχει διάχυτη αυτή την αρετή. Οι «εικόνες ψυχής» πηγάζουν από μία για να βρουν καταφύγιο σε όλες τις άλλες.

Οι στοχασμοί της αφορούν όλο το φάσμα της ύπαρξης κι αξιοποιούν όλες τις αρετές της ανθρωποκεντρικής ποίησης και φιλοσοφίας.

Με γλώσσα απλή, καθημερινή, με συνειρμούς που ανασκαλεύουν το βάθος του ανεξερεύνητου κόσμου μας, με λυρισμό και ευθύτητα, με φως και έρωτα, με αγάπη κι ευγνωμοσύνη, η Μαρία Δάτσικα συνεχίζει να καλλιεργεί το δικό της μοναδικό σύμπαν με αστερισμούς μοναδικούς και γοητευτικούς που συγκινούν και μαγεύουν τον αναγνώστη και τον προβληματίζουν. Οι στοχασμοί της αφορούν όλο το φάσμα της ύπαρξης κι αξιοποιούν όλες τις αρετές της ανθρωποκεντρικής ποίησης και φιλοσοφίας.

Οι ποιητικές συλλογές Εικόνες ψυχής [πρώτο πλάνο] και Εικόνες ψυχής [δεύτερο πλάνο], κυκλοφορούν από τις έξοχες εκδόσεις Ιωλκός, που φροντίζουν πάντα για την ποιότητα τόσο του περιεχομένου όσο και του ντυσίματος του βιβλίου.

*Ο ΘΑΝΑΣΗΣ ΠΑΝΟΥ είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας.

Δυο λόγια για τη δημιουργό

Η Μαρία Δάτσικα γεννήθηκε στο Αγρίνιο και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε νομικά στη Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκε στη Γαλλία στο Οικονομικό Δίκαιο. Εργάζεται στην Αθήνα ως νομική σύμβουλος επιχειρήσεων.

Ποιήματά της έχουν δημοσιευθεί σε λογοτεχνικά περιοδικά και ιστότοπους για την τέχνη και την ποίηση. Toν Οκτώβριο του 2022 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ιωλκός, η πρώτη της ποιητική συλλογή με τίτλο Εικόνες ψυχής [Πρώτο πλάνο].