
Για την ποιητική συλλογή του José Antonio Moreno Jurado «Είκοσι στιγμές διαύγειας» (μτφρ. Σταύρος Γκιργκένης, εκδ. Γράφημα). Κεντρική εικόνα: Graffiti στο Κίεβο © Marjan Blan/Unsplash.
Του Γιώργου Ρούσκα
«Ότι αν εκεί στην Ασία καίγεται η Τροία,
εδώ στην Ευρώπη η Λισαβόνα θεόρατη θεμελιώνεται»
(στίχοι του Luis Vaz Camões, Os Lusíadas I, 1,3,
στο ποίημα «Όχθες του τάγου»)
Είκοσι στιγμές διαύγειας. Είκοσι ποιητικές εκλάμψεις; Είκοσι στιγμές σύνδεσης με τη Δεξαμενή Απόλυτης Διαύγειας και στη συνέχεια μεταφορά της εμπειρίας με λέξεις ακόμα βρεγμένες από το ποιητικόν της ύδωρ στο χαρτί;
Τω καιρώ εκείνω, ποιήματα εγεννήθησαν εις τόπον καλούμενον Ισπανίαν. Διαπλέοντας τη Μεσόγειο, συνάντησαν ιδιαιτέρως προικισμένη γλωσσική ακτή της Βόρειας Ελλάδας, η οποία τα εδέχθη εγκαρδίως. Από τη δυναμική των εξ’ Ισπανίας κυμάτων, παρήχθη ποιητικός χάρτινος φλοίσβος εις την ελληνικήν. Ήτο θέρος του 2021. Πριν οριστικοποιηθούν, πέραν της μεσογειακής συγγένειας και των χρησιμότατων στο τέλος του βιβλίου σημειώσεων, προικοδοτήθηκαν με μία ακόμη ιδιαιτερότητα, όπως στον άρτιο πρόλογο αποσαφηνίζεται: «Η ευτυχής συγκυρία να γνωρίζει ο μεταφραζόμενος ποιητής τη γλώσσα του μεταφραστή οδήγησε σε μία μοναδική εμπειρία αμοιβαίας τροφοδότησης, με τον ένα να διορθώνει τις μεταφραστικές προτάσεις του άλλου. Επομένως η μετάφραση, τρόπον τινά, φέρει την έγκριση του ίδιου του ποιητή». Σπάνιο όσο και ευτυχές.
Ποιητής; Ο Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο, γεννημένος στη Σεβίλλη το 1946. Ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής της βυζαντινής και νεοελληνικής λογοτεχνίας και ποίησης στα ισπανικά, τα οποία δίδαξε και στο πανεπιστήμιο. Έχει δημοσιεύσει πάνω από είκοσι ποιητικές συλλογές, λογοτεχνικά βιβλία, μελέτες και δοκίμια. Εξέδωσε και μια μεγάλη ανθολογία νεοελληνικής ποίησης στα ισπανικά, φθάνοντας μέχρι τη λεγόμενη γενιά του ’80. Έχει μεταφράσει κλασική, μεσαιωνική και σύγχρονη ελληνική ποίηση. Από την Ποιητική του Αριστοτέλη, την Απολογία του Πλάτωνα, τον Ακάθιστο Ύμνο, ως έργα του Ελύτη και του Σεφέρη, των οποίων πέρα από μεταφραστής είναι και σοβαρός μελετητής.
«Η ευτυχής συγκυρία να γνωρίζει ο μεταφραζόμενος ποιητής τη γλώσσα του μεταφραστή οδήγησε σε μία μοναδική εμπειρία αμοιβαίας τροφοδότησης, με τον ένα να διορθώνει τις μεταφραστικές προτάσεις του άλλου...»
Μεταφραστής; Ο Σταύρος Γκιργκένης, διδάκτωρ φιλολογίας του Α.Π.Θ. Μεταφραστής πολλών έργων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, εκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού «Νόημα», συντάκτης στο δίγλωσσο (ελληνικά-ισπανικά) περιοδικό «Ερατώ-ArsPoetica» και τακτικός συνεργάτης στο φιλοσοφικό περιοδικό «Φιλοσοφείν». Έχει εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές, χώρια τα ποιήματα και οι μεταφράσεις του σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά. Μετέφρασε και εξέδωσε μια εξαιρετική ανθολογία ποιημάτων [Άνοιγμα τρωικού ίππου] του μεξικανού ποιητή Homero Aridjis και μια ανθολογία αρχαίας ερωτικής ποίησης του λαού των Ταμίλ [Η αρχαία ερωτική ποιήση των Ταμίλ].
Δεν συνηθίζω τις αναφορές εργογραφίας στα σημειώματα κριτικής, μα τούτη τη φορά το θεώρησα απαραίτητο για να αναδείξω τη σπουδαιότητα του όλου εγχειρήματος με μαρκαδόρο υπογράμμισης αντάξιο της ποιότητας των συντελεστών του.
Η ποίηση έχει εδώ και αιώνες καταφέρει αυτό που σχετικά πρόσφατα κατάφερε το διαδίκτυο: να ενώσει διακειμενικά τόπους και χρόνους, πρόσωπα και πράγματα, όχι μόνο του παρόντος αλλά και του παρελθόντος. Η συγκεκριμένη ποίηση με τις ολούθε διάσπαρτες διακειμενικές αναφορές, τις απευθείας ατμοσφαιρικές μεταβάσεις σε τόπους, περιβάλλοντα –φυσικά, οικιστικά, νοητικά, ψυχολογικά–, στιγμές, μνήμες, ιστορικά γεγονότα ή μυθολογικά χωρία, τέχνη, πρόσωπα που σημάδεψαν τον χρόνο ή σημαδεύτηκαν από αυτόν, συναισθήματα, συνδηλώνει:
— την ενότητα των πάντων,
— τη συμβολή τους στη διαμόρφωση της ενότητας του Όλου με το παλίνδρομο αυτής αντίδωρο,
— τη συμβολή του Όλου στη διαμόρφωση του Ενός.
Με την ίδια ευκολία με την οποία η ποιητική γλώσσα περιδιαβαίνει το Ghiado (περίφημη γειτονιά της Λισαβόνας με το άγαλμα του Πεσσόα), περιδιαβαίνει και τα σοκάκια της Πλάκας στην Αθήνα, τα τείχη της Τροίας, τη Λέσβο (για να συναντήσει τη Σαπφώ), τις Θεσπιές (από όπου και η καταγωγή της πανέμορφης εταίρας Φρύνης, μοντέλο του Πραξιτέλη για την κατασκευή του ονομαστού αγάλματος της Αφροδίτης της Κνίδου), τους Δελφούς, την Αγία Σοφία, ακόμα και τον πίνακα ζωγραφικής του Jacques-Louis David «Ο θάνατος του Σωκράτη». Η ποίηση και, απολύτως επιτυχημένα, οι Είκοσι Στιγμές Διαύγειας, συνεχίζει να κρηπιδώνει αυτό που εκείνη πρώτη απ' όλους και απ' όλα (ακόμα και από τη θεολογία) έχει διαισθανθεί: Όλα συνδέονται.
Ο ποιητής, θέλησε να δώσει είκοσι ποιητικά παραδείγματα, χρησιμοποιώντας την ποίηση ως μέσο άυλης μετάβασης στην εκάστοτε ενεργειακή-νοητική διασύνδεση αλλά και ως προβολέα για να εστιάσει στους τρόπους σύζευξης, στις χωροχρονικές επιπτώσεις και στην ανακύκλησή τους
Ίσως εδώ να οφείλεται και η ύπαρξη της λέξης «διαύγεια» στον τίτλο. Μόνο σε απόλυτη διαύγεια μπορείς να δεις ότι οι τόποι, οι χρόνοι, οι καταστάσεις, τα πρόσωπα, τα μνημεία, οι τέχνες, οι επιστήμες, τα επί γης, υπό γης, έξωθεν γης συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους. Ο ποιητής, θέλησε να δώσει είκοσι ποιητικά παραδείγματα, χρησιμοποιώντας την ποίηση ως μέσο άυλης μετάβασης στην εκάστοτε ενεργειακή-νοητική διασύνδεση αλλά και ως προβολέα για να εστιάσει στους τρόπους σύζευξης, στις χωροχρονικές επιπτώσεις και στην ανακύκλησή τους, αφού
«το άρωμα μπορεί να εμφανιστεί ομοίως
στα ερείπια στα αγάλματα στα αρχαιολογικά στρώματα
για να γυρίσει σε μια εποχή που δεν ήμουν
που μόνο κατείχα σε χίλια παλαιά βιβλία με γαλάζια καλύμματα»
Μεγάλα ζητήματα σε τέσσερις μόλις στίχους: Αθανασία, Προβίωση, Μετενσάρκωση, Τέχνη, Ύλη, Χρόνος, Μνημοσύνη. Ο τρόπος για καταπιαστείς με αυτά ή με άλλα εξίσου καυτά, κάθε φορά διαφέρει. Στη συγκεκριμένη ποίηση, εκτός από τα διακείμενα κάθε λογής, χρησιμοποιούνται και τα εργαλεία της μεταφοράς, του υπαινιγμού, της συνδήλωσης, της απουσίας σημείων στίξης, της ιδιαίτερης στοίχισης, τα οποία στα χέρια ενός υπέροχου και ισορροπημένου λυρισμού συνθέτουν την ποιητική δημιουργία με αρμονία θαυμαστή. Αν προστεθούν και οι γλωσσικές δεξιότητες του μεταφραστή, το ποιητικό ύδωρ κελαρύζει, όπως λ.χ. με τη βοήθεια των υπέροχων (τροπικών επιρρηματικών) ποιητικών λεξιπλασιών: «ακανθηδόν», «πληγηδόν», «θινηδόν», τα οποία έχουν παραχθεί από ουσιαστικά (άκανθος, πληγή, θιν - νεοελλ. θίνα):
«περνώντας γοργά μέσα από τις κορφές
των πεύκων
ακανθηδόν πράσινος
...ένα δάκρυ
δικό μου
άρχιζε να διατρέχει την απόσταση
ανάμεσα σε όσα αγάπησα και όσα αγαπώ
από ένα ποίημα από μάρμαρο από ένα άγαλμα ποίημα πληγηδόν
...έφτασε σε μένα θινηδόν
θέλω να πω αργά σαν την κίνηση των αμμόλοφων»
Τα τρία παραπάνω αποσπάσματα είναι από διαφορετικά ποιήματα, μπορούν όμως να διαβαστούν στη σειρά και ως ένα, αναδεικνύοντας τις δυνατότητες-αρετές του αμιγώς ποιητικού λόγου. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο έχει βραβευτεί με το «Βραβείο Ποίησης Adonáis» (1973), το «Διεθνές Βραβείο Ποίησης Juan Ramón Jiménez» (1985) και πρόσφατα στη χώρα μας με το «Βραβείο Θανάσης Νάκας» (2021). Ελπίζω να ακολουθήσουν και άλλα, διότι το αξίζει και με το παραπάνω. Εκείνος βέβαια σεμνός (είχα την τύχη να τον γνωρίσω από κοντά) και προσηλωμένος, γνωρίζει πολύ καλά ότι:
«αυτοί που προσδίνουν αίσθημα και συναίσθημα στο λόγο
χειμαρρωδώς ελεύθεροι μέσα τους και από το πλήθος και από τα
στολίδια
πεθαίνουν κάθε μέρα
κατασπαραγμένοι
με μύριους τρόπους επίσης
όπως εσύ
όπως εγώ
από τα ακόρεστα σκυλιά του χρόνου»
Θυμήθηκα και τα άλλα σκυλιά στις «Μέρες τ' Απρίλη '43» του Σεφέρη:
«χίλια λιμάρικα σκυλιά τού κουρελιάζουν τα μπατζάκια και τον γυμνώνουν».
Η ποίηση μιλά: όλα συνδέονται.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΥΣΚΑΣ είναι ποιητής. Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητικκή συλλογή «Χοϊκά – Χάικου και Δεπέλλιχοι συν δύο δοκίμια» (εκδ. Κοράλλι).