baladeur

Για την ποιητική συλλογή που συνέγραψε ο Γιάννης Στίγκας με τον Νικόλα Ευαντινό, «Κωμωδία» (εκδ. Άγρα).

Της Τιτίκας Δημητρούλια

Ο Γιάννης Στίγκας και ο Νικόλας Ευαντινός μας παραδίδουν σήμερα μια νέα ποιητική Κωμωδία, συνειδητά πιστή στον τίτλο που έδωσε στο έργο του ο Δάντης, χωρίς τον επιθετικό προσδιορισμό που πρόσθεσε ο Βοκκάκιος. Μια Κωμωδία γραμμένη κι αυτή «στα μισά του βίου» των ποιητών, το «τουλάχιστον σαραντάρης» που επεξηγείται στις «Σημειώσεις»: «Είναι πάνω κάτω η ηλικία όπου ο Κρόνος παίρνει πίσω το μολύβι και η Σελήνη το ασήμι, που μας έχουν δανείσει». Ενενήντα εφτά συν τρία ποιήματα παρένθετα, στις «Σημειώσεις» όπου οι ποιητές συνεχίζουν να συνομιλούν παιγνιωδώς, για τα τριάντα τρία επί τρία, συν ένα στην αρχή της Κόλασης, άσματα του Δάντη. Μόνο που το ένα της ενότητας, που προκύπτει από το παιχνίδι των αριθμών και στα δύο έργα, συνοδεύεται εδώ από την παραδοχή ότι «ο πρώτος αριθμός είναι το δύο» («Καθρέφτης», 53), η διπλή ματιά, ο διπλός λόγος μιας πολύσημης κωμωδίας, χωρίς τη Βεατρίκη –οι Βεατρίκες κυκλοφορούν ελεύθερα στα ποιήματα– και την ευτυχή κατάληξη του Δάντη στον Παράδεισο. Διότι εδώ ο Θεός είναι «Όλα / (μηδενός εξαιρουμένου) / (από καταβολής κόσμου) / τ’ αποσιωπητικά του Κόσμου»· ή «το πασπαρτού / που φέρνει την κλειδαριά του θανάτου / στα μέτρα μας» – και τίποτ’ άλλο. Και ένα είναι το κέντρο της Κωμωδίας, το «Καθαρτήριο», ως προθάλαμος της Κόλασης ή του Παραδείσου, ως «το παρόν που θα διαφεύγει στον αιώνα τον άπαντα» («Κόλαση»), ως η εγκόσμια συνθήκη της ύπαρξης του ανθρώπου, το In-der-Welt-sein ως τρόπος ύπαρξης του Dasein του Χάιντεγκερ – που στις «Σημειώσεις» και πάλι μαθαίνουμε ότι κρύβεται, καταπώς φαίνεται, κουλουριασμένος σε εμβρυϊκή στάση, μέσα στον αχινό και μονολογεί, μουρμουριστά, ακατάπαυστα. Το σύγχρονο, σημερινό εν-τω-κόσμω-είναι, με τη γερή δόση αιωνιότητας και οικουμενικότητας που κλείνει μέσα του το εφήμερο της ανθρώπινης ύπαρξης στον ιστορικό χρόνο. Η «Κόλαση» και ο «Παράδεισος», δυο παρενθέσεις, μόνο, η πρώτη αμιγώς πεζόμορφη, η άλλη μικτή, αφετηρία και κατάληξη της ποιητικής αναζήτησης.

Η «Κόλαση» και ο «Παράδεισος», δυο παρενθέσεις, μόνο, η πρώτη αμιγώς πεζόμορφη, η άλλη μικτή, αφετηρία και κατάληξη της ποιητικής αναζήτησης.

Δάσκαλος και μαθητής, οι δυο ποιητές δεν περιέρχονται απλώς το Καθαρτήριο, αλλά το περι-γράφουν, σε ποιήματα και σημειώσεις, κείμενο και παρακείμενο, που είναι εντέλει ένα, ένα διπλό. Όπως κι η Κωμωδία είναι μαζί κι Αλφαβητάρι, του διαβόλου και του ανθρώπου – ο Άμπροουζ Μπηρς μάς χαιρετάει ποιητικά και θριαμβευτικά στην πρώτη σημείωση, φέρνοντας από μια άλλη πόρτα της κολάσεως ή του παραδείσου την κοφτερή, πριονωτή του κριτική στον κόσμο των ανθρώπων. Κωμωδία, με τη διπλή σημασία της λέξης, του είδους και του κωμικού, που σχολιάζει και τον μεικτό τόνο της συλλογής, όπως μεικτή είναι και η ζωή η ίδια· αλφαβητάρι για να μάθουμε να διαβάζουμε τον κόσμο γύρω μας, με όλη την ιστορία και το άγνωστο μέλλον του.

Σε κάποια σημεία της συλλογής, τα διπλά ποιήματα λειτουργούν ως υπογραμμίσεις-οδόσημα: «Βαρύτητα», «Καθρέφτης», «Κόκορας», «Πίστη», «Πριόνι», «Τελειότητα», «Φεγγάρι». Ο Στίγκας κι ο Ευαντινός γράφουν εναλλάξ αυτά τα ποιήματα-αρμούς, με εξαίρεση το τελευταίο, τα δυο «Φεγγάρια», και τα δυο του Στίγκα. Το πρώτο καταλήγει:

«πως τίποτα δεν ισχύει
πως όλα είναι ψεύτικα
κι ότι αυτή είναι
         η δική μας αποτυχία μέσα στη γλώσσα
κι αναρωτιέμαι εάν
η αποτυχία
–όχι η γλώσσα–
φέγγει λιγάκι σαν»

Το δεύτερο συνεχίζει την παρομοίωση στον τίτλο του και ολοκληρώνεται επίσης στην απορία της αναπαράστασης, κινηματογραφικής αυτή τη φορά, κάνοντας μέσα από την ταινία του Μελιές κύκλο και επιστρέφοντας στις εικόνες του πρώτου. Δυο φεγγάρια πλάι στη φεγγαροντυμένη του Σολωμού στην κατά Ευαντινό ναυαγισμένη «Πίστη» – τον ποιητή χαιρετίζουν στις «Σημειώσεις» «με αγάπη / τα δυο πνιγμένα [σ]του μπάσταρδα». Κι από κοντά ο Μπόρχες να μουρμουρίζει αθέατος, δική μας η προσθήκη: «Μα πιο πολύ απ’ τα φεγγάρια της νύχτας / Το νου μου φέγγουνε της ποίησης τα φεγγάρια».

stiggas evantinos

Στην συνεργατική αυτή Κωμωδία όλα τα ανθρώπινα έχουν λοιπόν τη θέση τους, από τη γραφειοκρατία και τη δημοκρατία ως τις καθημερινές οικογενειακές στιγμές και πληγές, από τη βία της εξουσίας ως τα άγονα βιογραφικά και την έμμισθη σκλαβιά, από την αγάπη, τις ψείρες και το νανούρισμα, ως τη μνήμη και τα αθέατα ίχνη, τις γεωπολιτικές ανατροπές και την τεχνολογική δυστοπία, την καθημερινή εξουθένωση και τις εθνικές σημαίες που τις τρώνε σκαντζόχοιροι στο διάστημα. Η συλλογή σχολιάζει μαζί τον κόσμο και τον άνθρωπο αλλά και τον λόγο του, που επιμένει, κι ας είναι η σελίδα «λευκή χωματερή», όπου «τα παραμύθια λογαριάζονται για ψέματα», λόγο ποιητικό που σίγουρα δεν είναι «πατερίτσα», λέξη που «από χαζοβιόληδες χρησιμοποιείται ως συνώνυμο / της λέξης “ποίημα”». Διότι «το ποίημα δεν εξαπατά», ή μάλλον αυτά τα συγκεκριμένα ποιήματα δεν εξαπατούν. Δεν απλουστεύουν, δεν αναμασούν, κυκλώνουν με δυνατές, εύπλαστες κι αέρινες συχνά εικόνες την πολύπλοκη ροή της ύπαρξης.

Διότι «το ποίημα δεν εξαπατά», ή μάλλον αυτά τα συγκεκριμένα ποιήματα δεν εξαπατούν. Δεν απλουστεύουν, δεν αναμασούν, κυκλώνουν με δυνατές, εύπλαστες κι αέρινες συχνά εικόνες την πολύπλοκη ροή της ύπαρξης.

Αυτή η πολυπλοκότητα, η πολυπρισματικότητα βρίσκεται προφανώς στη βάση της διαλογικής, πολυφωνικής επιλογής της συλλογής, της ποιητικής αυτής συνεργασίας που σχολιάζεται, ευφυώς και προσφυώς, με τα δύο παρένθετα στις «Σημειώσεις» ποιήματα που κλείνουν τη συλλογή, απαντώντας σε δυο άλλα που έχουν προηγηθεί, το «Υποβρύχιο» και τη «Χαρά». Στο «Υποβρύχιο» του Στίγκα, αντεστραμμένο είδωλο του «Ζέπελιν» και όλων των πτητικών μηχανών και όντων που τόσο συχνά συναντούμε σε όλο του το έργο, να επιζητούν το ύψος και να πέφτουν ελεύθερα, η όραση γίνεται βύθια και η αντίφαση ανάμεσα στην απόσυρση του βάθους και τη λαχτάρα της επιφάνειας –σχόλιο περί της σχέσης του ποιητή με τον κόσμο, αλλά όχι μόνο– καταλήγει για να λυθεί στον Βιγιόν και στις μπαλάντες του. «Κάθε τορπίλη του / να σκίζει την πίεση του βυθού / βυθίζοντας στοργικά / πλωτές ρητορείες», του εύχεται στην καθέλκυσή του ο Ευαντινός. Κι ο Στίγκας ανταπαντά στη «Χαρά» του Ευαντινού, του χορού στην κουζίνα στον ρυθμό του «Καλάσνικοφ» του Μπρέγκοβιτς και του κατάγματος που μπορεί να προκαλέσει, με τη δική του χαρά, για ένα χειρόγραφο μπιλιετάκι που του έστειλε με ταχυδρομική νυχτερίδα ο Χούλιο Κορτάσαρ –με καθρέφτες άνοιξε η Κόλαση, με καθρέφτες κλείνει η συλλογή– και του γράφει:

«Χαρά κουτσή
      άρα
          χαρά άφατη
για όλο το εγχείρημα
         κι όποιος το κατάλαβε
                         το κατάλαβε»

komodia agra 270

Χαρά λοιπόν για το συνεργατικό εγχείρημα, που αναδιπλασιάζει τον λόγο για να τον κραταιώσει απέναντι στο πολλαπλό και φευγαλέο των αισθήσεων και των αισθημάτων, των εντυπώσεων και των πραγμάτων, έναν λόγο που αναδέχεται τη λογική των κατόπτρων όχι για να αποδώσει μόνο την πραγματικότητα και όλα τα είδωλά της, αλλά κυρίως για να διασώσει αυτό που μπορεί κι αξίζει να σωθεί. Διπλός λόγος μιας συνομιλίας που αγκαλιάζει τη φύση και το αίσθημα, τα φαινόμενα και τις κοινωνικές δομές, τις καθημερινές στιγμές της χαράς και της φθοράς, τις ιστορίες και την Ιστορία. «Όλα, σου λέω όλα / ριγμένα / σε μια τεράστια υψικάμινο / η τήξις του παρελθόντος / προς χάριν του μέλλοντος», διαβάζουμε στον «Παράδεισο», όπου ο στοχασμός κι ο λυρισμός εκβάλλουν στην φλογερή εξεικόνιση ενός εξίσου φλογερού ποιητικού σχεδίου. Λόγος σφραγισμένος από την ιδιοπροσωπία του καθενός από τους δυο ποιητές, που συναντιούνται στην αγωνία για τα ουράνια, στην αγωνία για το νόημα, στη διαρκή τους «βεντέτα με το κενό».

Η Κωμωδία δεν είναι άλλο ένα ποιητικό βιβλίο, είναι κυριολεκτικά ένα άλλο ποιητικό βιβλίο. Για την επιλογή της συνεργασίας, που παραπέμπει σε συλλογικές πρακτικές αλλοτινές και πάει ποιητικά κόντρα στον ατομικισμό. Για την βαθιά πολιτική ματιά της στον κόσμο και στον άνθρωπο. Για την αρχιτεκτονική της, το μετρημένο στήσιμό της σε κάθε επίπεδο, από τη μακροδομή ως τον τρόπο με τον οποίο συνομιλούν τα ποιήματα μεταξύ τους, ακόμη και στις αντικριστές σελίδες, με τα κάτοπτρα που στήνει από την αρχή ως το τέλος να αποτυπώνουν δομικά το πολλαπλό που το διπλό γεννάει, χωρίς να υψώνουν φραγμούς στον αναγνώστη. Για την απάντηση που δίνει στο «ζήτημα της οντολογίας της ποιητικής έμπνευσης» και για τον λόγο περί ποίησης, που τη στερεώνει χωρίς να τη βαραίνει. Και για έναν ακόμη λόγο, σπάνιο και πολύτιμο, γιατί μιλάει τη γλώσσα των πολλών που διψάν για ποίηση και ουρανό. 

* Η ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ είναι κριτικός λογοτεχνίας, Καθηγήτρια στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ.

politeia link more

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το βάθος του κόσμου» του Νικηφόρου Βρεττάκου – Το ποιητικό όραμα ενός σπουδαίου ποιητή

«Το βάθος του κόσμου» του Νικηφόρου Βρεττάκου – Το ποιητικό όραμα ενός σπουδαίου ποιητή

Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό μια ιδιαίτερη έκδοση της ποιητικής συλλογής του Νικηφόρου Βρεττάκου «Το βάθος του κόσμου« (εκδ. Ποταμός).

Γράφει η Γεωργία Κακούρου-Χρόνη

Στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης...

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

Για το βιβλίο «Emily Dickinson, Ποιήματα» (εκλογή, προλεγόμενα, μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης, εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Η Σίνθια Νίξον υποδύεται την Έμιλυ Ντίκινσον στη βιογραφική ταινία του Τέρενς Ντέιβις «A Quier Passion». 

Γράφει η Γεωργία Τριανταφυλλίδου ...

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

Για την ποιητική συλλογή της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου «Ο θυρωρός των ημερών» (εκδ. Κέδρος). Κεντρική εικόνα: He © Positi Negati.

Γράφει η Μαρίτα Παπαρούση

Στην ποιητική συλλογή ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Κόλσον Γουάιτχεντ: «Οι πράξεις των Αμερικανών πολύ συχνά δεν συμβαδίζουν με τα ιδεώδη τους»

Κόλσον Γουάιτχεντ: «Οι πράξεις των Αμερικανών πολύ συχνά δεν συμβαδίζουν με τα ιδεώδη τους»

Σε συνέντευξή του στο Vox, ο Κόλσον Γουάιτχεντ [Colson Whitehead] μίλησε για το μυθιστόρημά του «Μανιφέστο απατεώνων», που κυκλοφόρησε προσφάτως στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ίκαρος, σε μετάφραση Μυρσίνης Γκανά.

Επιμέλεια: Book Press

...
Σίσσυ Δουτσίου: «Μέρος του αγώνα για την κοινωνική δικαιοσύνη είναι και τα βιβλία μου, όχι εύκολη προβοκάτσια»

Σίσσυ Δουτσίου: «Μέρος του αγώνα για την κοινωνική δικαιοσύνη είναι και τα βιβλία μου, όχι εύκολη προβοκάτσια»

Η Σίσσυ Δουτσίου με αφορμή τη συλλογή διηγημάτων της «Οι αδερφές του Κάιν» (εκδ. Καστανιώτη) μας μίλησε για τον τρόπο που βλέπει τη λογοτεχνία και τις ηρωίδες της, για τα μεγάλα θέματα και τους «ασήμαντους» ανθρώπους καθώς και για τον ιδανικό αναγνώστη των βιβλίων της.

Συνέντευξη στον Κώστα Αγοραστό ...

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορία, κοινωνία, φιλοσοφία: 60 βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο που αλλάζει γύρω μας

Ιστορία, κοινωνία, φιλοσοφία: 60 βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο που αλλάζει γύρω μας

Εξήντα δοκίμια Ιστορίας, πολιτικής, κοινωνιολογίας, φιλοσοφικού στοχασμού, με σημαντικές κοινωνικές προεκτάσεις και αναλύσεις. Βιβλία που φέρνουν κοντά μας τη σκέψη σημαντικών διανοούμενων, στοχαστών, ιστορικών και φιλόσοφων και μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο που αλλάζει γύρω μας με ταχύτητα.  ...

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ