baladeur

Για την ποιητική συλλογή που συνέγραψε ο Γιάννης Στίγκας με τον Νικόλα Ευαντινό, «Κωμωδία» (εκδ. Άγρα).

Της Τιτίκας Δημητρούλια

Ο Γιάννης Στίγκας και ο Νικόλας Ευαντινός μας παραδίδουν σήμερα μια νέα ποιητική Κωμωδία, συνειδητά πιστή στον τίτλο που έδωσε στο έργο του ο Δάντης, χωρίς τον επιθετικό προσδιορισμό που πρόσθεσε ο Βοκκάκιος. Μια Κωμωδία γραμμένη κι αυτή «στα μισά του βίου» των ποιητών, το «τουλάχιστον σαραντάρης» που επεξηγείται στις «Σημειώσεις»: «Είναι πάνω κάτω η ηλικία όπου ο Κρόνος παίρνει πίσω το μολύβι και η Σελήνη το ασήμι, που μας έχουν δανείσει». Ενενήντα εφτά συν τρία ποιήματα παρένθετα, στις «Σημειώσεις» όπου οι ποιητές συνεχίζουν να συνομιλούν παιγνιωδώς, για τα τριάντα τρία επί τρία, συν ένα στην αρχή της Κόλασης, άσματα του Δάντη. Μόνο που το ένα της ενότητας, που προκύπτει από το παιχνίδι των αριθμών και στα δύο έργα, συνοδεύεται εδώ από την παραδοχή ότι «ο πρώτος αριθμός είναι το δύο» («Καθρέφτης», 53), η διπλή ματιά, ο διπλός λόγος μιας πολύσημης κωμωδίας, χωρίς τη Βεατρίκη –οι Βεατρίκες κυκλοφορούν ελεύθερα στα ποιήματα– και την ευτυχή κατάληξη του Δάντη στον Παράδεισο. Διότι εδώ ο Θεός είναι «Όλα / (μηδενός εξαιρουμένου) / (από καταβολής κόσμου) / τ’ αποσιωπητικά του Κόσμου»· ή «το πασπαρτού / που φέρνει την κλειδαριά του θανάτου / στα μέτρα μας» – και τίποτ’ άλλο. Και ένα είναι το κέντρο της Κωμωδίας, το «Καθαρτήριο», ως προθάλαμος της Κόλασης ή του Παραδείσου, ως «το παρόν που θα διαφεύγει στον αιώνα τον άπαντα» («Κόλαση»), ως η εγκόσμια συνθήκη της ύπαρξης του ανθρώπου, το In-der-Welt-sein ως τρόπος ύπαρξης του Dasein του Χάιντεγκερ – που στις «Σημειώσεις» και πάλι μαθαίνουμε ότι κρύβεται, καταπώς φαίνεται, κουλουριασμένος σε εμβρυϊκή στάση, μέσα στον αχινό και μονολογεί, μουρμουριστά, ακατάπαυστα. Το σύγχρονο, σημερινό εν-τω-κόσμω-είναι, με τη γερή δόση αιωνιότητας και οικουμενικότητας που κλείνει μέσα του το εφήμερο της ανθρώπινης ύπαρξης στον ιστορικό χρόνο. Η «Κόλαση» και ο «Παράδεισος», δυο παρενθέσεις, μόνο, η πρώτη αμιγώς πεζόμορφη, η άλλη μικτή, αφετηρία και κατάληξη της ποιητικής αναζήτησης.

Η «Κόλαση» και ο «Παράδεισος», δυο παρενθέσεις, μόνο, η πρώτη αμιγώς πεζόμορφη, η άλλη μικτή, αφετηρία και κατάληξη της ποιητικής αναζήτησης.

Δάσκαλος και μαθητής, οι δυο ποιητές δεν περιέρχονται απλώς το Καθαρτήριο, αλλά το περι-γράφουν, σε ποιήματα και σημειώσεις, κείμενο και παρακείμενο, που είναι εντέλει ένα, ένα διπλό. Όπως κι η Κωμωδία είναι μαζί κι Αλφαβητάρι, του διαβόλου και του ανθρώπου – ο Άμπροουζ Μπηρς μάς χαιρετάει ποιητικά και θριαμβευτικά στην πρώτη σημείωση, φέρνοντας από μια άλλη πόρτα της κολάσεως ή του παραδείσου την κοφτερή, πριονωτή του κριτική στον κόσμο των ανθρώπων. Κωμωδία, με τη διπλή σημασία της λέξης, του είδους και του κωμικού, που σχολιάζει και τον μεικτό τόνο της συλλογής, όπως μεικτή είναι και η ζωή η ίδια· αλφαβητάρι για να μάθουμε να διαβάζουμε τον κόσμο γύρω μας, με όλη την ιστορία και το άγνωστο μέλλον του.

Σε κάποια σημεία της συλλογής, τα διπλά ποιήματα λειτουργούν ως υπογραμμίσεις-οδόσημα: «Βαρύτητα», «Καθρέφτης», «Κόκορας», «Πίστη», «Πριόνι», «Τελειότητα», «Φεγγάρι». Ο Στίγκας κι ο Ευαντινός γράφουν εναλλάξ αυτά τα ποιήματα-αρμούς, με εξαίρεση το τελευταίο, τα δυο «Φεγγάρια», και τα δυο του Στίγκα. Το πρώτο καταλήγει:

«πως τίποτα δεν ισχύει
πως όλα είναι ψεύτικα
κι ότι αυτή είναι
         η δική μας αποτυχία μέσα στη γλώσσα
κι αναρωτιέμαι εάν
η αποτυχία
–όχι η γλώσσα–
φέγγει λιγάκι σαν»

Το δεύτερο συνεχίζει την παρομοίωση στον τίτλο του και ολοκληρώνεται επίσης στην απορία της αναπαράστασης, κινηματογραφικής αυτή τη φορά, κάνοντας μέσα από την ταινία του Μελιές κύκλο και επιστρέφοντας στις εικόνες του πρώτου. Δυο φεγγάρια πλάι στη φεγγαροντυμένη του Σολωμού στην κατά Ευαντινό ναυαγισμένη «Πίστη» – τον ποιητή χαιρετίζουν στις «Σημειώσεις» «με αγάπη / τα δυο πνιγμένα [σ]του μπάσταρδα». Κι από κοντά ο Μπόρχες να μουρμουρίζει αθέατος, δική μας η προσθήκη: «Μα πιο πολύ απ’ τα φεγγάρια της νύχτας / Το νου μου φέγγουνε της ποίησης τα φεγγάρια».

stiggas evantinos

Στην συνεργατική αυτή Κωμωδία όλα τα ανθρώπινα έχουν λοιπόν τη θέση τους, από τη γραφειοκρατία και τη δημοκρατία ως τις καθημερινές οικογενειακές στιγμές και πληγές, από τη βία της εξουσίας ως τα άγονα βιογραφικά και την έμμισθη σκλαβιά, από την αγάπη, τις ψείρες και το νανούρισμα, ως τη μνήμη και τα αθέατα ίχνη, τις γεωπολιτικές ανατροπές και την τεχνολογική δυστοπία, την καθημερινή εξουθένωση και τις εθνικές σημαίες που τις τρώνε σκαντζόχοιροι στο διάστημα. Η συλλογή σχολιάζει μαζί τον κόσμο και τον άνθρωπο αλλά και τον λόγο του, που επιμένει, κι ας είναι η σελίδα «λευκή χωματερή», όπου «τα παραμύθια λογαριάζονται για ψέματα», λόγο ποιητικό που σίγουρα δεν είναι «πατερίτσα», λέξη που «από χαζοβιόληδες χρησιμοποιείται ως συνώνυμο / της λέξης “ποίημα”». Διότι «το ποίημα δεν εξαπατά», ή μάλλον αυτά τα συγκεκριμένα ποιήματα δεν εξαπατούν. Δεν απλουστεύουν, δεν αναμασούν, κυκλώνουν με δυνατές, εύπλαστες κι αέρινες συχνά εικόνες την πολύπλοκη ροή της ύπαρξης.

Διότι «το ποίημα δεν εξαπατά», ή μάλλον αυτά τα συγκεκριμένα ποιήματα δεν εξαπατούν. Δεν απλουστεύουν, δεν αναμασούν, κυκλώνουν με δυνατές, εύπλαστες κι αέρινες συχνά εικόνες την πολύπλοκη ροή της ύπαρξης.

Αυτή η πολυπλοκότητα, η πολυπρισματικότητα βρίσκεται προφανώς στη βάση της διαλογικής, πολυφωνικής επιλογής της συλλογής, της ποιητικής αυτής συνεργασίας που σχολιάζεται, ευφυώς και προσφυώς, με τα δύο παρένθετα στις «Σημειώσεις» ποιήματα που κλείνουν τη συλλογή, απαντώντας σε δυο άλλα που έχουν προηγηθεί, το «Υποβρύχιο» και τη «Χαρά». Στο «Υποβρύχιο» του Στίγκα, αντεστραμμένο είδωλο του «Ζέπελιν» και όλων των πτητικών μηχανών και όντων που τόσο συχνά συναντούμε σε όλο του το έργο, να επιζητούν το ύψος και να πέφτουν ελεύθερα, η όραση γίνεται βύθια και η αντίφαση ανάμεσα στην απόσυρση του βάθους και τη λαχτάρα της επιφάνειας –σχόλιο περί της σχέσης του ποιητή με τον κόσμο, αλλά όχι μόνο– καταλήγει για να λυθεί στον Βιγιόν και στις μπαλάντες του. «Κάθε τορπίλη του / να σκίζει την πίεση του βυθού / βυθίζοντας στοργικά / πλωτές ρητορείες», του εύχεται στην καθέλκυσή του ο Ευαντινός. Κι ο Στίγκας ανταπαντά στη «Χαρά» του Ευαντινού, του χορού στην κουζίνα στον ρυθμό του «Καλάσνικοφ» του Μπρέγκοβιτς και του κατάγματος που μπορεί να προκαλέσει, με τη δική του χαρά, για ένα χειρόγραφο μπιλιετάκι που του έστειλε με ταχυδρομική νυχτερίδα ο Χούλιο Κορτάσαρ –με καθρέφτες άνοιξε η Κόλαση, με καθρέφτες κλείνει η συλλογή– και του γράφει:

«Χαρά κουτσή
      άρα
          χαρά άφατη
για όλο το εγχείρημα
         κι όποιος το κατάλαβε
                         το κατάλαβε»

komodia agra 270

Χαρά λοιπόν για το συνεργατικό εγχείρημα, που αναδιπλασιάζει τον λόγο για να τον κραταιώσει απέναντι στο πολλαπλό και φευγαλέο των αισθήσεων και των αισθημάτων, των εντυπώσεων και των πραγμάτων, έναν λόγο που αναδέχεται τη λογική των κατόπτρων όχι για να αποδώσει μόνο την πραγματικότητα και όλα τα είδωλά της, αλλά κυρίως για να διασώσει αυτό που μπορεί κι αξίζει να σωθεί. Διπλός λόγος μιας συνομιλίας που αγκαλιάζει τη φύση και το αίσθημα, τα φαινόμενα και τις κοινωνικές δομές, τις καθημερινές στιγμές της χαράς και της φθοράς, τις ιστορίες και την Ιστορία. «Όλα, σου λέω όλα / ριγμένα / σε μια τεράστια υψικάμινο / η τήξις του παρελθόντος / προς χάριν του μέλλοντος», διαβάζουμε στον «Παράδεισο», όπου ο στοχασμός κι ο λυρισμός εκβάλλουν στην φλογερή εξεικόνιση ενός εξίσου φλογερού ποιητικού σχεδίου. Λόγος σφραγισμένος από την ιδιοπροσωπία του καθενός από τους δυο ποιητές, που συναντιούνται στην αγωνία για τα ουράνια, στην αγωνία για το νόημα, στη διαρκή τους «βεντέτα με το κενό».

Η Κωμωδία δεν είναι άλλο ένα ποιητικό βιβλίο, είναι κυριολεκτικά ένα άλλο ποιητικό βιβλίο. Για την επιλογή της συνεργασίας, που παραπέμπει σε συλλογικές πρακτικές αλλοτινές και πάει ποιητικά κόντρα στον ατομικισμό. Για την βαθιά πολιτική ματιά της στον κόσμο και στον άνθρωπο. Για την αρχιτεκτονική της, το μετρημένο στήσιμό της σε κάθε επίπεδο, από τη μακροδομή ως τον τρόπο με τον οποίο συνομιλούν τα ποιήματα μεταξύ τους, ακόμη και στις αντικριστές σελίδες, με τα κάτοπτρα που στήνει από την αρχή ως το τέλος να αποτυπώνουν δομικά το πολλαπλό που το διπλό γεννάει, χωρίς να υψώνουν φραγμούς στον αναγνώστη. Για την απάντηση που δίνει στο «ζήτημα της οντολογίας της ποιητικής έμπνευσης» και για τον λόγο περί ποίησης, που τη στερεώνει χωρίς να τη βαραίνει. Και για έναν ακόμη λόγο, σπάνιο και πολύτιμο, γιατί μιλάει τη γλώσσα των πολλών που διψάν για ποίηση και ουρανό. 

* Η ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ είναι κριτικός λογοτεχνίας, Καθηγήτρια στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ.

politeia link more

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σκοτεινός καθρέφτης» του Νίκου Λάζαρη (κριτική) – Μια ευσύνοπτη ελεγεία αδελφικής αγάπης

«Σκοτεινός καθρέφτης» του Νίκου Λάζαρη (κριτική) – Μια ευσύνοπτη ελεγεία αδελφικής αγάπης

Για την ποιητική συλλογή του Νίκου Λάζαρη «Σκοτεινός καθρέφτης» (εκδ. Κουκκίδα). Κεντρική εικόνα: © Peter H (Pixabay).

Γράφει ο Αντώνης Μακρυδημήτρης

Ι

Εισα...

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

Για τη συλλογή δοκιμίων της Λουίζ Γκλικ [Louise Glück] «Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» (μτφρ. Γιώργος Λαμπράκος, εκδ. Στερέωμα). Στην κεντρική εικόνα, η Λουίζ Γκλικ.

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Τη Λουίζ Γ...

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

Για το δοκίμιο του Αλέξη Ζήρα «Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» (εκδ. Θράκα). Στην κεντρική εικόνα, η ποιήτρια Λύντια Στεφάνου στο σπίτι της ζωγράφου Νέλλης Ανδρικοπούλου (1948).

Γράφει η Χλόη Κουτσουμπέλη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Ν. Μπασκόζου (προδημοσίευση)

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Ν. Μπασκόζου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Ν. Μπασκόζου «Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι νεραντζιές τρελαίνονται την άνοιξη στο Παγκράτι. Οι μυρωδιές τους α...

Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2022: Στη Μαρία Λαϊνά το Μεγάλο Βραβείο

Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2022: Στη Μαρία Λαϊνά το Μεγάλο Βραβείο

Ανακοινώθηκαν τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας, Λογοτεχνικής Μετάφρασης και Παιδικού Βιβλίου καθώς και το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων, το οποίο απονέμεται στη Μαρία Λαϊνά για τη συνολική προσφορά της στα Γράμματα. Τα βραβεία αφορούν βιβλία που κυκλοφόρησαν μέσα στο 2021. Φωτογραφία © Αργυρώ Μπο...

Οι εκδότες χαιρετίζουν την εισαγωγή του «πολλαπλού σχολικού βιβλίου» μα ετοιμάζουν προσφυγή στο ΣΤΕ «για την άκρως προβληματική διαδικασία»

Οι εκδότες χαιρετίζουν την εισαγωγή του «πολλαπλού σχολικού βιβλίου» μα ετοιμάζουν προσφυγή στο ΣΤΕ «για την άκρως προβληματική διαδικασία»

H Σύμπραξη Εκδοτών προσφεύγει στο ΣτΕ με στόχο την επανεξέταση των όρων της Πρόσκλησης του υπουργείου Παιδείας σχετικά με το πολλαπλό σχολικό εγχειρίδιο ενώ ταυτόχρονα καταθέτουν τις δικές τους προτάσεις. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Ν. Μπασκόζου (προδημοσίευση)

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Ν. Μπασκόζου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Ν. Μπασκόζου «Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι νεραντζιές τρελαίνονται την άνοιξη στο Παγκράτι. Οι μυρωδιές τους α...

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βαγγέλη Ραπτόπουλου «Έρωτες, έρωτες, έρωτες» – δώδεκα ιστορίες με πρωταγωνιστές που επιμένουν να παλεύουν για την ικανοποίηση της ερωτικής τους επιθυμίας. Δώδεκα παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα, με την τελευταία και μεγαλύτερη να αγκαλιάζει όλες τις προηγούμενες. Κυκλο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Δύο αξιοπρόσεκτα ελληνικά αστυνομικά

Δύο αξιοπρόσεκτα ελληνικά αστυνομικά

Δύο ελληνικά αστυνομικά μυθιστορήματα που ξεχωρίζουν: «Το τελευταίο κορίτσι» (εκδ. Τόπος), του Γιάννη Ξανθόπουλου και «Το σπάσιμο» (εκδ. Μεταίχμιο), του Τάσου Παπαναστασίου.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ