EAP PAHIS PRWTOMAYleptomereia

Για την μελέτη «Ξενοκρατία: Οικονομία, κονωνία και κράτος στα Επτάνησα (1815-1964)» (επιμέλεια: Κατερίνα Πάπαρη, Γιάννης Βογιατζής) του Σάκη Γκέκα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου. Στην κεντρική εικόνα λεπτομέρεια από τον πίνακα του Χαράλαμπου Παχή «Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα», (1875-1880), Εθνική Πινακοθήκη, Παράρτημα Κέρκυρας, που απεικονίζει μια σκηνή αμέσως μετά το τέλος της ξενοκρατίας στα Επτάνησα. 

Του Μιχάλη Σωτηρόπουλου

Η ιστορία των Επτανήσων κατά τον «σύντομο 19ο αιώνα» (από τον ερχομό των Γάλλων μέχρι την ένωση των νησιών με την Ελλάδα το 1864) έχει προσφάτως τραβήξει το ενδιαφέρον πολλών ιστορικών. Ο λόγος; Ως σταυροδρόμι αυτοκρατοριών, θρησκειών, ανθρώπων, και ιδεών, τα Επτάνησα αποτελούν προνομιακό πεδίο για την επανεξέταση ενός παλαιού ερωτήματος: του πώς πήγαμε από τις αυτοκρατορίες στα έθνη-κράτη ή, με άλλα λόγια, του πώς περάσαμε στη νεωτερικότητα σε αυτήν την πλευρά του κόσμου. Σε αντίθεση με μια παλαιότερη ιστοριογραφία που έβλεπε αυτή τη μετάβαση με βάση το εθνικό κράτος (σε ένα σχήμα τελεολογικό, που συνήθως ξεκινούσε με τη Γαλλική Επανάσταση), πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι οι αυτοκρατορίες όχι μόνο δεν έφυγαν, αλλά έπαιξαν και πολύ ενεργό ρόλο (αν όχι τον γενεσιουργό) στη διαμόρφωση της νεωτερικότητας. Το βιβλίο του Σάκη Γκέκα Ξενοκρατία: Οικονομία, κοινωνία και κράτος στα Επτάνησα (1815-1964) αποτελεί μια σημαντική συμβολή σε αυτή την ιστοριογραφική στροφή.

Ιόνιο Κράτος: Το πρώτο ελληνικό κράτος;

Ο συγγραφέας του βιβλίου, αναπληρωτής καθηγητής Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Γιορκ του Τορόντο (έδρα που συγχρηματοδοτείται από το πολύ δραστήριο Hellenic Heritage Foundation), μας έχει δώσει σειρά εξαιρετικών εργασιών γύρω από την Ανατολική Μεσόγειο, τις αυτοκρατορίες, και φυσικά τα Επτάνησα υπό βρετανική κυριαρχία. Η μελέτη αποτελεί το επιστέγασμα χρόνων έρευνας σε αυτό που ο συγγραφέας αποκαλεί «αποικιακό αρχείο» – μια έννοια με την οποία εννοεί το σύνολο των πηγών που αφορούν το Ιόνιο Κράτος στην Ελλάδα, στη Βρετανία και αλλού. Αξίζει να σημειωθεί ότι αν και έχει προηγηθεί η αγγλική έκδοση του βιβλίου, η εξαιρετικά φροντισμένη και καλαίσθητη ελληνική έκδοση από τις εκδόσεις ΕΑΠ είναι εμπλουτισμένη με νέο υλικό (συμπεριλαμβανομένων φωτογραφιών).

(...) ο συγγραφέας αμφισβητεί μια πάγια θέση της ελληνικής ιστοριογραφίας που ταυτίζει το εθνικό κράτος με τη νεωτερικότητα και τις αυτοκρατορίες με την παράδοση.

Το βιβλίο είναι σημαντικό για τρεις λόγους. Ο πρώτος είναι ότι αποκεντρώνει τη μελέτη της βρετανικής αποικιοκρατίας, βάζοντας στο επίκεντρο την υβριδική περίπτωση των «Ηνωμένων Κρατών της Ιονίων Νήσων». Συνομιλώντας, μάλιστα, με άλλες μελέτες για την αυτοκρατορία —ο αναγνώστης θα μάθει πολλά για την Κεϋλάνη, τη Μάλτα, το Γιβραλτάρ κ.α.— ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την φουκωικής έμπνευσης έννοια της «αποικιακής κυβερνοοτροπίας». Ο δεύτερος λόγος είναι ότι το βιβλίο αποκεντρώνει την μελέτη της ελληνικής κρατικής συγκρότησης. Υποστηρίζοντας ότι το Ιόνιο Κράτος ήταν το πρώτο ελληνικό κράτος και ότι οι πρώτοι νεωτερικοί κρατικοί θεσμοί στον ελληνικό κόσμο διαμορφώθηκαν στο προτεκτοράτο, ο συγγραφέας αμφισβητεί μια πάγια θέση της ελληνικής ιστοριογραφίας που ταυτίζει το εθνικό κράτος με τη νεωτερικότητα και τις αυτοκρατορίες με την παράδοση. Εξίσου σημαντικό –ο τρίτος λόγος— είναι ότι ο συγγραφέας δεν αρκείται σε μια ξερή ιστορία των θεσμών. Ψάχνει τους ανθρώπους και τις κοινωνικές ομάδες πίσω από τους θεσμούς –τις στοχεύσεις τους, τις εμπειρίες τους, τις συγκρούσεις τους— συμπλέκοντας κράτος και «κοινωνία πολιτών». Στις σελίδες του βρίσκουμε Άγγλους διοικητές, Κεφαλλονίτες αγρότες, Ζακυνθινούς αρτοποιούς, Κερκυραίους ψαράδες και αριστοκράτες, Εβραίους μικρέμπορους και σταδιακά πολλούς νέους αστούς κ.ο.κ. Στο ερμηνευτικό σχήμα του συγγραφέα, οι Επτανήσιοι δεν είναι παθητικοί δέκτες των αποικιακών πολιτικών, αλλά ενεργά υποκείμενα, που συνδιαμόρφωσαν (με τον έναν ή τον άλλο τρόπο), μαζί με το υπουργείο Αποικιών στο Λονδίνο και τις τοπικές βρετανικές αρχές, τους θεσμούς του κράτους.

 EAP GEKAS SAKIS
Ο Σάκης Γκέκας σπούδασε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και το Πανεπιστήμιο του Έσσεξ (Μ.Α., Ph.D.) και δίδαξε στο London School of Economics, στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο και στο Πανεπιστήμιο του Μάνστεστερ. Το 2009 ανέλαβε την Έδρα Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας του Hellenic Heritage Foundation στο Πανεπιστήμιο York, στο Tορόντο, όπου διδάσκει Ελληνική και Ευρωπαϊκή Ιστορία. Έχει δημοσιεύσει το βιβλίο "Xenocracy. State, Class, and Colonialism in the Iοnin Islands, 1815-1864" (Berghahn 2017), και άρθρα για την ιστορία των Επτανήσων, για την αποικιοκρατία στη Μεσόγειο και την οικονομική ιστορία του ελληνικού κράτους. Διευθύνει το Αρχείο Ελληνο-Καναδικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του York.
 

Το βιβλίο θέτει όλα αυτά τα ζητήματα στην εισαγωγή. Τα επόμενα κεφάλαια τούς δίνουν σάρκα και οστά. Μετά από μια ανάλυση των ανακατατάξεων που έλαβαν χώρα στα Ιόνια Νησιά μετά τη πτώση της Βενετίας (κεφ. 1), ο συγγραφέας EAP GKEKAS EXWFYLLOσυζητά τη μετάβαση στο υβριδικό καθεστώς του προτεκτοράτου (κεφ. 2-3). Εδώ δείχνει ότι η μελέτη συγκρότησης ενός κράτους πρέπει να λαμβάνει υπόψη την πολύπλοκη κοινωνική πραγματικότητα (πχ. τις διαφορές μεταξύ των νησιών, τις συνθήκες στην αγροτική ύπαιθρο) αλλά και την συγκυρία — πχ. την πανώλη που ξέσπασε στα νησιά ή τον επαναστατικό αναβρασμό της δεκαετίας του 1820.

Σταδιακά, οι βρετανικές αρχές συνειδητοποίησαν ότι για να διοικήσουν μια χώρα 200.000 περίπου κατοίκων έπρεπε να αποκτήσουν μια γνώση που δεν είχαν. Σε ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια του βιβλίου (κεφ. 3) ο συγγραφέας δείχνει ότι, όπως και σε άλλες αποικίες, η στατιστική (τα διάσημα Blue Books) αποτέλεσε για τους Βρετανούς βασικό εργαλείο για την παραγωγή γνώσης για τα νησιά και για τα αναπτυξιακά προγράμματα που σταδιακά εφάρμοσαν. Τα επόμενα κεφάλαια του βιβλίου αναλύουν τη σχέση μεταξύ αυτής της γνώσης και της διαμόρφωσης της αποικιακής οικονομίας, των δημόσιων οικονομικών, των έργων υποδομής που άλλαξαν το αστικό τοπίο (κεφ. 4-6), αλλά και των πρώτων κοινωνικών μεταρρυθμίσεων (κεφ. 7-8). Αυτές τις τελευταίες ο συγγραφέας τις συνδέει με έναν πατερναλιστικό λόγο περί «προόδου», μέσω του οποίου οι αρχές προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν προβλήματα, όπως η φτώχεια και η εγκληματικότητα (εισάγοντας μεταξύ άλλων και τους πρώτους θεσμούς εγκλεισμού).

Αν και  (ο Γκέκας) θεωρεί ότι εδώ γεννήθηκαν και οι προοπτικές ρήξης με τις βρετανικές αρχές, υποστηρίζει ότι η παραχώρηση των Επτανήσων στην Ελλάδα ήταν τελικά μια απόφαση που πήραν οι Βρετανοί με τους δικούς τους όρους.

Σε αυτά τα κεφάλαια, όπως και στο επόμενο (κεφ. 9), ο συγγραφέας δείχνει ότι η συγκρότηση της επτανησιακής αστικής τάξης και του επτανησιακού φιλελευθερισμού ήταν αποτέλεσμα της δράσης και της συμμετοχής των αστών στους αναδυόμενους θεσμούς του προτεκτοράτου — κρατικούς, εθελοντικούς και άλλους. Αν και θεωρεί ότι εδώ γεννήθηκαν και οι προοπτικές ρήξης με τις βρετανικές αρχές, υποστηρίζει ότι η παραχώρηση των Επτανήσων στην Ελλάδα ήταν τελικά μια απόφαση που πήραν οι Βρετανοί με τους δικούς τους όρους. Αυτό φαίνεται να αφήνει αναπάντητο το ερώτημα του γιατί πήραν τελικά την απόφαση αυτή, σε μια στιγμή μάλιστα (μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο και την πλήρη ενσωμάτωση της Ινδίας στην αυτοκρατορία) που η ηγεμονία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας γινόταν πραγματικά παγκόσμια — ερώτημα ίσως για ένα επόμενο βιβλίο; Όπως και να έχει, το παρόν βιβλίο αξίζει να διαβαστεί από όποιον/α ενδιαφέρεται για τη ιστορία των Επτανήσων και γενικότερα του ελληνικού κόσμου κατά την εποχή των Επαναστάσεων, για τις αυτοκρατορίες και φυσικά από όποιον/α δεν ικανοποιείται από τα παραδοσιακά ερμηνευτικά σχήματα της ελληνικής ιστοριογραφίας.


* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ είνα μεταδιδακτορικός ερευνητής στο ΕΚΠΑ (ΙΦΕ) και στη Βρετανική Σχολή των Αθηνών ("1821 Fellow in Modern Greek Studies'). 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Στη σκιά του Στάλιν – Μια παγκόσμια ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού» του Νίκου Μαραντζίδη (κριτική)

«Στη σκιά του Στάλιν – Μια παγκόσμια ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού» του Νίκου Μαραντζίδη (κριτική)

Για το βιβλίο του Νίκου Μαραντζίδη «Στη σκιά του Στάλιν – Μια παγκόσμια ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ με τον καθηγητή του ΕΜΠ Γιώργο Μπάφα που δώρισε τον εικονιζόμενο πίνακα στο Κόμμα. 

Γράφει ...

«Μικρή ιστορία της Μεσογείου» του Τζέρεμι Μπλακ (κριτική) – Μια σύντομα επισκόπηση της ιστορίας της «δικής μας θάλασσας»

«Μικρή ιστορία της Μεσογείου» του Τζέρεμι Μπλακ (κριτική) – Μια σύντομα επισκόπηση της ιστορίας της «δικής μας θάλασσας»

Για το βιβλίο του Τζέρεμι Μπλακ «Μικρή ιστορία της Μεσογείου» (μτφρ. Πέτρος Γεωργίου, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Freepik.

Γράφει η Λεύκη Σαραντινού

Η Μεσόγειος θάλασσα για πολλούς αιώνες αποτελούσε το κέντρο του κό...

«Ο ελληνικός εμφύλιος: Μνήμες σε πόλεμο και σύγχρονες πολιτικές ταυτότητες» του Ραϋμόνδου Αλβανού (κριτική)

«Ο ελληνικός εμφύλιος: Μνήμες σε πόλεμο και σύγχρονες πολιτικές ταυτότητες» του Ραϋμόνδου Αλβανού (κριτική)

Για το βιβλίο του Ραϋμόνδου Αλβανού «Ο ελληνικός εμφύλιος: Μνήμες σε πόλεμο και σύγχρονες πολιτικές ταυτότητες» (εκδ. Επίκεντρο). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία από το ντοκιμαντέρ του Ροβήρου Μανθούλη «Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος» (1997).

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντά...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ