alt

Για το βιβλίο του Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο «Η εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς» (μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης, εκδ. Νήσος) και το βιβλίο του Gershom Scholem και της Hannah Arendt «Δύο επιστολές για τη ρηχότητα του κακού» (μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας, εκδ. Άγρα).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Η ευπρόσδεκτη πληθώρα πολύ καλών βιβλίων που κυκλοφόρησαν στα τέλη του 2017 καλεί σε μια χρηστική ταξινόμηση και εν συνεχεία τοποθέτησή τους στον σάκο εκστρατείας του επίμονου αναγνώστη, ήτοι στο γραφείο του ή/και στο κομοδίνο του. Στη σειρά κειμένων με τίτλο Σάκος Εκστρατείας, λοιπόν, προτείνω παράλληλες αναγνώσεις, δίδυμες, ενίοτε και τρίδυμες, συνδυασμούς νέων κυκλοφοριών με κάποιες παλαιότερες ώστε η τέρψη της ανάγνωσης να συμβαδίσει με την καλύτερη αφομοίωση των σελίδων, μιας και πάντα τα διασταυρούμενα πυρά είναι και τα αποτελεσματικότερα. Στο πρώτο μέρος, έχουμε δύο ολιγοσέλιδα, αλλά σημαντικότατα, βιβλία.

Κυκλοφόρησαν σχεδόν ταυτοχρόνως και καταπιάνονται αμφότερα με τον αδιανόητο θάνατο, με το γεγονός που σημάδεψε όσο κανένα άλλο την σύγχρονη κοινωνία, τον τρόπο ζωής και σκέψης που ισχύει ακόμη. Το Άουσβιτς και η κοινοτοπία/ρηχότητα του κακού.

Με λόγο πυκνό και μεστό, ο Γερμανός στοχαστής εντοπίζει την προϋπόθεση του Άουσβιτς στην τυφλή ταύτιση με τη συλλογικότητα, στο ιδεώδες της σκληρότητας, σε ένα ολέθριο πλέγμα μαζοχισμού/σαδισμού που συγκροτείται μέσω της πειθαρχίας στα αυταρχικά εκπαιδευτικά συστήματα.

Ο Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο (1903-1969) στην ομιλία του Η Εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς (μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης, εκδ. Νήσος), η οποία μεταδόθηκε το 1966 από τη Ραδιοφωνία της Έσσης, καταπιάνεται με το σύγχρονο πρώτιστο μέλημα της εκπαίδευσης, με την απαίτηση να μην επαναληφθεί το Άουσβιτς. Με λόγο πυκνό και μεστό, ο Γερμανός στοχαστής εντοπίζει την προϋπόθεση του Άουσβιτς στην τυφλή ταύτιση με τη συλλογικότητα, στο ιδεώδες της σκληρότητας, σε ένα ολέθριο πλέγμα μαζοχισμού/σαδισμού που συγκροτείται μέσω της πειθαρχίας στα αυταρχικά εκπαιδευτικά συστήματα που προτάσσουν τον «ανδρισμό», στην αμφισημία του αθλητισμού, στην φετιχοποίηση της τεχνολογίας, ακόμα και στην «ψυχρότητα που διαπερνά τα πάντα».

Ο Αντόρνο επιμένει: «Οι άνθρωποι που εντάσσονται τυφλά σε συλλογικότητες μετατρέπουν τον εαυτό τους σε ένα είδος υλικού και αυτοακυρώνονται ως αυτοπροσδιοριζόμενα όντα». Επιμένει, ορθότατα, ότι οφείλουμε να γνωρίσουμε τους μηχανισμούς που μετατρέπουν τους ανθρώπους, μαζικά, σε διώκτες και αφανιστές, να εμποδίσουμε την παραγωγή τέτοιων ανθρώπων με το να εγείρουμε μια «γενική συνείδηση των εν λόγω μηχανισμών». Προτάσσει μιαν εκπαίδευση που δίνει την πρωτοκαθεδρία στον κριτικό αυτοαναστοχασμό, μιαν εκπαίδευση που οδηγεί στον αυτοπροσδιορισμό, στην αποφυγή της συμμετοχής σε συλλογικότητες που άλλο δεν κάνουν από το να αναπαράγουν ολέθρια τον αυταρχικό/χειραγωγικό αλλά και τον πειθήνιο/χειραγωγούμενο άνθρωπο, και, κάτι σημαντικότατο, μιαν εκπαίδευση που απομακρύνει οριστικά τον άνθρωπο από το να θεωρεί λανθασμένα αυτό που είναι ως φύση, «ως κάτι αμετάβλητο και δεδομένο» και όχι ως προϊόν ενός γίγνεσθαι.

Διαβάζουμε, σχεδόν παράλληλα, το πρώτο τομίδιο της σειράς «Δύο Επιστολές» που εγκαινιάζουν οι εκδόσεις Άγρα: Gershom Scholem και Hannah Arendt, Δύο Επιστολές για τη Ρηχότητα του Κακού (μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας). Τρία χρόνια πριν από την ομιλία του Αντόρνο, ο Γκέρσομ Σόλεμ (1897-1982) και η Χάννα Άρεντ (1906-1975) προχώρησαν σε έναν διάλογο, ο οποίος έμελλε να δημοσιοποιηθεί με συναίνεση και των δύο, σχετικά, και πάλι, με το Άουσβιτς και το κακό, με αφορμή την δίκη του Άντολφ Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ, η οποία διήρκεσε από τις 11 Απριλίου του 1961 έως τις 15 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, και την εκτέλεση του ναζί μαζικού εγκληματία, δι᾽ απαγχονισμού, στις 31 Μαΐου του 1962.

Ο Σόλεμ εγκαλεί, με οξείς τόνους, την Άρεντ για έλλειψη ευαισθησίας, ακόμα και για απουσία αγάπης για τον εβραϊκό λαό, για αποκοπή από τις ρίζες του εβραϊσμού.

Η Άρεντ έγραψε το πασίγνωστο βιβλίο της Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Μια έκθεση για την κοινοτοπία του κακού (μτφρ. Βασίλης Τομανάς, εκδ. Νησίδες), προχωρώντας σε μια ρηξικέλευθη ανάλυση, σύμφωνα με την οποία το κακό δεν είναι «ριζικό», δεν έχει βαθύτητα ούτε δαιμονική διάσταση. Αυτή η θέση εξόργισε κάμποσους Εβραίους διανοούμενους, μάλιστα και κάποιους παλαιούς στενούς φίλους της Άρεντ, όπως ο Σόλεμ, οι οποίοι την κατηγόρησαν ότι αποστασιοποιείται από τον εβραϊσμό, ότι διατηρεί μια κακόβουλη στάση απέναντί του, επηρεασμένη μάλλον από την μαρξιστική της παιδεία. Ο Σόλεμ εγκαλεί, με οξείς τόνους, την Άρεντ για έλλειψη ευαισθησίας, ακόμα και για απουσία αγάπης για τον εβραϊκό λαό, για αποκοπή από τις ρίζες του εβραϊσμού. Η Άρεντ απάντησε με ψύχραιμη ένταση, διευκρίνισε ότι αγαπάει «αποκλειστικά και μόνο» τους φίλους της, και ότι δεν γνωρίζει άλλη μορφή αγάπης παρά μόνον αυτήν προς τα πρόσωπα.

Εμμένει στη θέση της για το αβαθές του κακού, υποστηρίζει ότι δεν οφείλεται στη «δαιμονική διάσταση» του κακού το ότι εξαπλώνεται αδυσώπητα και καταστροφικά, αλλά, απεναντίας, στο ότι «διασπείρεται σαν μύκητας». Ένας αξιοθρήνητος ορνιθολόγος μπορεί έτσι, υπηρετώντας νομοταγώς, δίχως να σκέφτεται, ανίκανος για τον παραμικρό αυτόνομο στοχασμό, να εξοντώσει, πιστός στο ρολίσκο του τυπικού υπαλληλίσκου ενός μηχανισμού καταστροφής, εκατομμύρια ανθρώπους.

Όσο κυλούν οι δεκαετίες τόσο πιο σθεναρή γίνεται η πεποίθηση πολλών μελετητών, στοχαστών, ακόμα και δημιουργών (λαμπρό παράδειγμα ο σκηνοθέτης László Nemes τόσο στην πολυσυζητημένη μεγάλου μήκους ταινία του Ο Γιος του Σαούλ όσο και στο συνταρακτικό μικρού μήκους φιλμ With a Little Patience) ότι ήταν σοφός ο συνδυασμός ανάλυσης και διαίσθησης της Άρεντ και ότι το κακό συνίσταται στο έλειμμα μύχιας ηθικής διάστασης, στην επιβεβλημένη από ένα αυταρχικό σύστημα, όπως θα επέμενε ο Αντόρνο, ανημπόρια επεξεργασίας σημασιών και νοημάτων, στην απόλυτη αποσύνδεση του ανθρώπου από έναν αυτόνομο τρόπο σκέψης και στην πρόσδεσή του στα οχήματα του ετεροκαθορισμού και της χειραγώγησης. Ναι, το κακό είναι αβαθές, ρηχό, κοινότοπο. Το κακό είναι η ισοπέδωση του πολύπτυχου πλούτου κάθε ανθρώπου από τα βομβαρδιστικά των άκαμπτων πεποιθήσεων και της τυφλής ένταξης σε συλλογικότητες. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή αφηγημάτων «Συλλαλητήρια στο δωμάτιό μου» (εκδ. Gutenberg).

Αποσπάσματα από τα βιβλία

«Ακριβώς η ετοιμότητα να πάει κανείς με την εξουσία και να υποκλιθεί σε ό,τι είναι ισχυρότερο, ανάγοντάς το σε κανόνα, είναι ο τρόπος αντίληψης που διακρίνει τον τυραννικό άνθρωπο, ο οποίος δεν θα πρέπει να εμφανιστεί ξανά. Γι᾽ αυτόν τον λόγο η συμβουλή υπέρ των δεσμεύσεων είναι μοιραία. […] Η μόνη αληθινή δύναμη εναντίον της αρχής του Άουσβιτς θα ήταν η αυτονομία, αν επιτρέπεται να χρησιμοποιήσω την καντιανή έκφραση, η δύναμη για αναστοχασμό, για αυτοπροσδιορισμό, για μη συμμετοχή» Αντόρνο, σ. 25

«Το κακό "προκαλεί τη σκέψη", γιατί η σκέψη προσπαθεί να αγγίξει το βάθος, να φτάσει στις ρίζες του και, από τη στιγμή που καταπιάνεται με το κακό, απογοητεύεται, το εγχείρημα αποβαίνει μάταιο, γιατί δεν βρίσκει τίποτε, γιατί δεν υπάρχει τίποτε να βρει. Εδώ έγκειται η "ρηχότητά" του. Μόνο το καλό έχει βαθύτητα και μόνο το αγαθό μπορεί να είναι ριζικό» Άρεντ, σ. 61


altΗ εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς
Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο
Μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης
Νήσος 2017
Σελ. 56, τιμή εκδότη €4,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ THEODOR W. ADORNO

 

 

 

 

altΔύο επιστολές για τη ρηχότητα του κακού
Gershom Scholem, Hannah Arendt
Μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας
Άγρα 2017
Σελ. 96, τιμή εκδότη €8,90

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ GERSHOM SCHOLEM 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ HANNAH ARENDT

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Τρία άκρως κατατοπιστικά βιβλία για τη σημερινή έννοια του πολέμου και η σύνδεσή τους με τις βασικές θεωρίες του Καρλ Φίλιππ Γκότλιμπ φον Κλάουζεβιτς [Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz] που υπήρξε ο βασικός διαμορφωτής της νεωτερικής επιστήμης του πολέμου. Κεντρική εικόνα: Προσωπογραφία του Κλάουζεβιτς από τ...

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

Για το βιβλίο του Γιώργου Ανδρέου «Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» (εκδόσεις Κριτική), Kεντρική εικόνα: ©Unsplash. 

Γράφει ο Αλέκος Κρητικός 

Στο βιβλίο του ...

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

Για το βιβλίο «Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (μτφρ. Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, εκδ. Άρτος Ζωής). Κεντρική εικόνα: Οι «Τέσσερις Ευαγγελιστές», πίνακας του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Αν αναλογισθεί κανείς πόσο μεγ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Για την παράσταση «Ο γλάρος» σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Διαμαντή στο Θέατρο Σημείο και την παράσταση «Πλατόνοφ» σε σκηνοθεσία Δανάης Σπηλιώτη στο Νέο Θέατρο Θησείον. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Ο γλάρος». Φωτογραφία © Σταύρος Χαμπάκης. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος ...

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του Μάρκου Καμπάνη, στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του Μάρκου Καμπάνη, στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, μεγάλο αφιέρωμα στον Μάρκο Καμπάνη από τις 15 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 18 Φεβρουαρίου 2024.

Επιμέλεια: Book Press

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει από τις 15 Δεκεμβρίου 2023 έως τις ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...
«Η καρδερίνα» της Ντόνα Ταρτ (προδημοσίευση)

«Η καρδερίνα» της Ντόνα Ταρτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ντόνα Ταρτ [Donna Tartt] «Η καρδερίνα» (νέα μτφρ. Μιχάλης Δελέγκος), το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στον επάνω όροφο έκανε παγωνιά, καθώς τα...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...
13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

Αρκετοί σκηνοθέτες ασχολήθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη συγγραφή μυθοπλασίας και σε αυτό το άρθρο ξεχωρίσαμε δεκατρείς από αυτούς, που έχουν εκδώσει ερεθιστικά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων που κυκλοφορούν στη γλώσσα μας. Στην κεντρική φωτογραφία, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι [Pier Paolo Pasolini].

...
Τρεις νέες ποιητικές φωνές από τις εκδόσεις Ιωλκός

Τρεις νέες ποιητικές φωνές από τις εκδόσεις Ιωλκός

Τρεις ποιητικές συλλογές που μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ιωλκός και με τις οποίες τρεις νέοι ποιητές κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση.

Επιμέλεια: Book Press

Στην ποιητική συλλογή του Γιάννη Ξέστερνου  ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ