alt

Για το βιβλίο του Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο «Η εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς» (μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης, εκδ. Νήσος) και το βιβλίο του Gershom Scholem και της Hannah Arendt «Δύο επιστολές για τη ρηχότητα του κακού» (μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας, εκδ. Άγρα).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Η ευπρόσδεκτη πληθώρα πολύ καλών βιβλίων που κυκλοφόρησαν στα τέλη του 2017 καλεί σε μια χρηστική ταξινόμηση και εν συνεχεία τοποθέτησή τους στον σάκο εκστρατείας του επίμονου αναγνώστη, ήτοι στο γραφείο του ή/και στο κομοδίνο του. Στη σειρά κειμένων με τίτλο Σάκος Εκστρατείας, λοιπόν, προτείνω παράλληλες αναγνώσεις, δίδυμες, ενίοτε και τρίδυμες, συνδυασμούς νέων κυκλοφοριών με κάποιες παλαιότερες ώστε η τέρψη της ανάγνωσης να συμβαδίσει με την καλύτερη αφομοίωση των σελίδων, μιας και πάντα τα διασταυρούμενα πυρά είναι και τα αποτελεσματικότερα. Στο πρώτο μέρος, έχουμε δύο ολιγοσέλιδα, αλλά σημαντικότατα, βιβλία.

Κυκλοφόρησαν σχεδόν ταυτοχρόνως και καταπιάνονται αμφότερα με τον αδιανόητο θάνατο, με το γεγονός που σημάδεψε όσο κανένα άλλο την σύγχρονη κοινωνία, τον τρόπο ζωής και σκέψης που ισχύει ακόμη. Το Άουσβιτς και η κοινοτοπία/ρηχότητα του κακού.

Με λόγο πυκνό και μεστό, ο Γερμανός στοχαστής εντοπίζει την προϋπόθεση του Άουσβιτς στην τυφλή ταύτιση με τη συλλογικότητα, στο ιδεώδες της σκληρότητας, σε ένα ολέθριο πλέγμα μαζοχισμού/σαδισμού που συγκροτείται μέσω της πειθαρχίας στα αυταρχικά εκπαιδευτικά συστήματα.

Ο Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο (1903-1969) στην ομιλία του Η Εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς (μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης, εκδ. Νήσος), η οποία μεταδόθηκε το 1966 από τη Ραδιοφωνία της Έσσης, καταπιάνεται με το σύγχρονο πρώτιστο μέλημα της εκπαίδευσης, με την απαίτηση να μην επαναληφθεί το Άουσβιτς. Με λόγο πυκνό και μεστό, ο Γερμανός στοχαστής εντοπίζει την προϋπόθεση του Άουσβιτς στην τυφλή ταύτιση με τη συλλογικότητα, στο ιδεώδες της σκληρότητας, σε ένα ολέθριο πλέγμα μαζοχισμού/σαδισμού που συγκροτείται μέσω της πειθαρχίας στα αυταρχικά εκπαιδευτικά συστήματα που προτάσσουν τον «ανδρισμό», στην αμφισημία του αθλητισμού, στην φετιχοποίηση της τεχνολογίας, ακόμα και στην «ψυχρότητα που διαπερνά τα πάντα».

Ο Αντόρνο επιμένει: «Οι άνθρωποι που εντάσσονται τυφλά σε συλλογικότητες μετατρέπουν τον εαυτό τους σε ένα είδος υλικού και αυτοακυρώνονται ως αυτοπροσδιοριζόμενα όντα». Επιμένει, ορθότατα, ότι οφείλουμε να γνωρίσουμε τους μηχανισμούς που μετατρέπουν τους ανθρώπους, μαζικά, σε διώκτες και αφανιστές, να εμποδίσουμε την παραγωγή τέτοιων ανθρώπων με το να εγείρουμε μια «γενική συνείδηση των εν λόγω μηχανισμών». Προτάσσει μιαν εκπαίδευση που δίνει την πρωτοκαθεδρία στον κριτικό αυτοαναστοχασμό, μιαν εκπαίδευση που οδηγεί στον αυτοπροσδιορισμό, στην αποφυγή της συμμετοχής σε συλλογικότητες που άλλο δεν κάνουν από το να αναπαράγουν ολέθρια τον αυταρχικό/χειραγωγικό αλλά και τον πειθήνιο/χειραγωγούμενο άνθρωπο, και, κάτι σημαντικότατο, μιαν εκπαίδευση που απομακρύνει οριστικά τον άνθρωπο από το να θεωρεί λανθασμένα αυτό που είναι ως φύση, «ως κάτι αμετάβλητο και δεδομένο» και όχι ως προϊόν ενός γίγνεσθαι.

Διαβάζουμε, σχεδόν παράλληλα, το πρώτο τομίδιο της σειράς «Δύο Επιστολές» που εγκαινιάζουν οι εκδόσεις Άγρα: Gershom Scholem και Hannah Arendt, Δύο Επιστολές για τη Ρηχότητα του Κακού (μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας). Τρία χρόνια πριν από την ομιλία του Αντόρνο, ο Γκέρσομ Σόλεμ (1897-1982) και η Χάννα Άρεντ (1906-1975) προχώρησαν σε έναν διάλογο, ο οποίος έμελλε να δημοσιοποιηθεί με συναίνεση και των δύο, σχετικά, και πάλι, με το Άουσβιτς και το κακό, με αφορμή την δίκη του Άντολφ Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ, η οποία διήρκεσε από τις 11 Απριλίου του 1961 έως τις 15 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, και την εκτέλεση του ναζί μαζικού εγκληματία, δι᾽ απαγχονισμού, στις 31 Μαΐου του 1962.

Ο Σόλεμ εγκαλεί, με οξείς τόνους, την Άρεντ για έλλειψη ευαισθησίας, ακόμα και για απουσία αγάπης για τον εβραϊκό λαό, για αποκοπή από τις ρίζες του εβραϊσμού.

Η Άρεντ έγραψε το πασίγνωστο βιβλίο της Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Μια έκθεση για την κοινοτοπία του κακού (μτφρ. Βασίλης Τομανάς, εκδ. Νησίδες), προχωρώντας σε μια ρηξικέλευθη ανάλυση, σύμφωνα με την οποία το κακό δεν είναι «ριζικό», δεν έχει βαθύτητα ούτε δαιμονική διάσταση. Αυτή η θέση εξόργισε κάμποσους Εβραίους διανοούμενους, μάλιστα και κάποιους παλαιούς στενούς φίλους της Άρεντ, όπως ο Σόλεμ, οι οποίοι την κατηγόρησαν ότι αποστασιοποιείται από τον εβραϊσμό, ότι διατηρεί μια κακόβουλη στάση απέναντί του, επηρεασμένη μάλλον από την μαρξιστική της παιδεία. Ο Σόλεμ εγκαλεί, με οξείς τόνους, την Άρεντ για έλλειψη ευαισθησίας, ακόμα και για απουσία αγάπης για τον εβραϊκό λαό, για αποκοπή από τις ρίζες του εβραϊσμού. Η Άρεντ απάντησε με ψύχραιμη ένταση, διευκρίνισε ότι αγαπάει «αποκλειστικά και μόνο» τους φίλους της, και ότι δεν γνωρίζει άλλη μορφή αγάπης παρά μόνον αυτήν προς τα πρόσωπα.

Εμμένει στη θέση της για το αβαθές του κακού, υποστηρίζει ότι δεν οφείλεται στη «δαιμονική διάσταση» του κακού το ότι εξαπλώνεται αδυσώπητα και καταστροφικά, αλλά, απεναντίας, στο ότι «διασπείρεται σαν μύκητας». Ένας αξιοθρήνητος ορνιθολόγος μπορεί έτσι, υπηρετώντας νομοταγώς, δίχως να σκέφτεται, ανίκανος για τον παραμικρό αυτόνομο στοχασμό, να εξοντώσει, πιστός στο ρολίσκο του τυπικού υπαλληλίσκου ενός μηχανισμού καταστροφής, εκατομμύρια ανθρώπους.

Όσο κυλούν οι δεκαετίες τόσο πιο σθεναρή γίνεται η πεποίθηση πολλών μελετητών, στοχαστών, ακόμα και δημιουργών (λαμπρό παράδειγμα ο σκηνοθέτης László Nemes τόσο στην πολυσυζητημένη μεγάλου μήκους ταινία του Ο Γιος του Σαούλ όσο και στο συνταρακτικό μικρού μήκους φιλμ With a Little Patience) ότι ήταν σοφός ο συνδυασμός ανάλυσης και διαίσθησης της Άρεντ και ότι το κακό συνίσταται στο έλειμμα μύχιας ηθικής διάστασης, στην επιβεβλημένη από ένα αυταρχικό σύστημα, όπως θα επέμενε ο Αντόρνο, ανημπόρια επεξεργασίας σημασιών και νοημάτων, στην απόλυτη αποσύνδεση του ανθρώπου από έναν αυτόνομο τρόπο σκέψης και στην πρόσδεσή του στα οχήματα του ετεροκαθορισμού και της χειραγώγησης. Ναι, το κακό είναι αβαθές, ρηχό, κοινότοπο. Το κακό είναι η ισοπέδωση του πολύπτυχου πλούτου κάθε ανθρώπου από τα βομβαρδιστικά των άκαμπτων πεποιθήσεων και της τυφλής ένταξης σε συλλογικότητες. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή αφηγημάτων «Συλλαλητήρια στο δωμάτιό μου» (εκδ. Gutenberg).

Αποσπάσματα από τα βιβλία

«Ακριβώς η ετοιμότητα να πάει κανείς με την εξουσία και να υποκλιθεί σε ό,τι είναι ισχυρότερο, ανάγοντάς το σε κανόνα, είναι ο τρόπος αντίληψης που διακρίνει τον τυραννικό άνθρωπο, ο οποίος δεν θα πρέπει να εμφανιστεί ξανά. Γι᾽ αυτόν τον λόγο η συμβουλή υπέρ των δεσμεύσεων είναι μοιραία. […] Η μόνη αληθινή δύναμη εναντίον της αρχής του Άουσβιτς θα ήταν η αυτονομία, αν επιτρέπεται να χρησιμοποιήσω την καντιανή έκφραση, η δύναμη για αναστοχασμό, για αυτοπροσδιορισμό, για μη συμμετοχή» Αντόρνο, σ. 25

«Το κακό "προκαλεί τη σκέψη", γιατί η σκέψη προσπαθεί να αγγίξει το βάθος, να φτάσει στις ρίζες του και, από τη στιγμή που καταπιάνεται με το κακό, απογοητεύεται, το εγχείρημα αποβαίνει μάταιο, γιατί δεν βρίσκει τίποτε, γιατί δεν υπάρχει τίποτε να βρει. Εδώ έγκειται η "ρηχότητά" του. Μόνο το καλό έχει βαθύτητα και μόνο το αγαθό μπορεί να είναι ριζικό» Άρεντ, σ. 61


altΗ εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς
Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο
Μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης
Νήσος 2017
Σελ. 56, τιμή εκδότη €4,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ THEODOR W. ADORNO

 

 

 

 

altΔύο επιστολές για τη ρηχότητα του κακού
Gershom Scholem, Hannah Arendt
Μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας
Άγρα 2017
Σελ. 96, τιμή εκδότη €8,90

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ GERSHOM SCHOLEM 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ HANNAH ARENDT

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Για τα βιβλία «Η θεραπεία της ψυχής – Πατέρες και ψυχολόγοι σε διάλογο», του Αλέξιου Ιερομόναχου Καρακαλλινού, και «Τα θεμέλια της βιοηθικής – Μια χριστιανική θεώρηση» (μτφρ. Πολυξένη Τσαλίκη-Κιοσόγλου), του Τρίσταμ Χ. Ένγκελχαρτ (Tristam H. Engelhardt Jr), που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αρμός.

Γ...

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

Για το βιβλίο του Ζορζ Μινουά [Georges Minois] «Η ιστορία της αθεΐας – η αθεΐα στον Δυτικό κόσμο» (μτφρ. Βάλια Σερέτη, εκδ. Νάρκισσος).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αθεϊσμός είναι ένα ίσως από τα επιδραστικά πνευματικά κινήματα του σύγχρονου κό...

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο [Vito Mancuso] «Ο δρόμος της ομορφιάς» (μτφρ. Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, εκδ. Αρμός). Κεντρική εικόνα: ο πίνακας του William Turner “Dutch Boats in a Gale” [«Ολλανδικές βάρκες σε θύελλα»], 1801 © The Capricorn Foundation.

Γράφει ο Διονύση...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ