alt

Για το βιβλίο του Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο «Η εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς» (μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης, εκδ. Νήσος) και το βιβλίο του Gershom Scholem και της Hannah Arendt «Δύο επιστολές για τη ρηχότητα του κακού» (μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας, εκδ. Άγρα).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Η ευπρόσδεκτη πληθώρα πολύ καλών βιβλίων που κυκλοφόρησαν στα τέλη του 2017 καλεί σε μια χρηστική ταξινόμηση και εν συνεχεία τοποθέτησή τους στον σάκο εκστρατείας του επίμονου αναγνώστη, ήτοι στο γραφείο του ή/και στο κομοδίνο του. Στη σειρά κειμένων με τίτλο Σάκος Εκστρατείας, λοιπόν, προτείνω παράλληλες αναγνώσεις, δίδυμες, ενίοτε και τρίδυμες, συνδυασμούς νέων κυκλοφοριών με κάποιες παλαιότερες ώστε η τέρψη της ανάγνωσης να συμβαδίσει με την καλύτερη αφομοίωση των σελίδων, μιας και πάντα τα διασταυρούμενα πυρά είναι και τα αποτελεσματικότερα. Στο πρώτο μέρος, έχουμε δύο ολιγοσέλιδα, αλλά σημαντικότατα, βιβλία.

Κυκλοφόρησαν σχεδόν ταυτοχρόνως και καταπιάνονται αμφότερα με τον αδιανόητο θάνατο, με το γεγονός που σημάδεψε όσο κανένα άλλο την σύγχρονη κοινωνία, τον τρόπο ζωής και σκέψης που ισχύει ακόμη. Το Άουσβιτς και η κοινοτοπία/ρηχότητα του κακού.

Με λόγο πυκνό και μεστό, ο Γερμανός στοχαστής εντοπίζει την προϋπόθεση του Άουσβιτς στην τυφλή ταύτιση με τη συλλογικότητα, στο ιδεώδες της σκληρότητας, σε ένα ολέθριο πλέγμα μαζοχισμού/σαδισμού που συγκροτείται μέσω της πειθαρχίας στα αυταρχικά εκπαιδευτικά συστήματα.

Ο Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο (1903-1969) στην ομιλία του Η Εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς (μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης, εκδ. Νήσος), η οποία μεταδόθηκε το 1966 από τη Ραδιοφωνία της Έσσης, καταπιάνεται με το σύγχρονο πρώτιστο μέλημα της εκπαίδευσης, με την απαίτηση να μην επαναληφθεί το Άουσβιτς. Με λόγο πυκνό και μεστό, ο Γερμανός στοχαστής εντοπίζει την προϋπόθεση του Άουσβιτς στην τυφλή ταύτιση με τη συλλογικότητα, στο ιδεώδες της σκληρότητας, σε ένα ολέθριο πλέγμα μαζοχισμού/σαδισμού που συγκροτείται μέσω της πειθαρχίας στα αυταρχικά εκπαιδευτικά συστήματα που προτάσσουν τον «ανδρισμό», στην αμφισημία του αθλητισμού, στην φετιχοποίηση της τεχνολογίας, ακόμα και στην «ψυχρότητα που διαπερνά τα πάντα».

Ο Αντόρνο επιμένει: «Οι άνθρωποι που εντάσσονται τυφλά σε συλλογικότητες μετατρέπουν τον εαυτό τους σε ένα είδος υλικού και αυτοακυρώνονται ως αυτοπροσδιοριζόμενα όντα». Επιμένει, ορθότατα, ότι οφείλουμε να γνωρίσουμε τους μηχανισμούς που μετατρέπουν τους ανθρώπους, μαζικά, σε διώκτες και αφανιστές, να εμποδίσουμε την παραγωγή τέτοιων ανθρώπων με το να εγείρουμε μια «γενική συνείδηση των εν λόγω μηχανισμών». Προτάσσει μιαν εκπαίδευση που δίνει την πρωτοκαθεδρία στον κριτικό αυτοαναστοχασμό, μιαν εκπαίδευση που οδηγεί στον αυτοπροσδιορισμό, στην αποφυγή της συμμετοχής σε συλλογικότητες που άλλο δεν κάνουν από το να αναπαράγουν ολέθρια τον αυταρχικό/χειραγωγικό αλλά και τον πειθήνιο/χειραγωγούμενο άνθρωπο, και, κάτι σημαντικότατο, μιαν εκπαίδευση που απομακρύνει οριστικά τον άνθρωπο από το να θεωρεί λανθασμένα αυτό που είναι ως φύση, «ως κάτι αμετάβλητο και δεδομένο» και όχι ως προϊόν ενός γίγνεσθαι.

Διαβάζουμε, σχεδόν παράλληλα, το πρώτο τομίδιο της σειράς «Δύο Επιστολές» που εγκαινιάζουν οι εκδόσεις Άγρα: Gershom Scholem και Hannah Arendt, Δύο Επιστολές για τη Ρηχότητα του Κακού (μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας). Τρία χρόνια πριν από την ομιλία του Αντόρνο, ο Γκέρσομ Σόλεμ (1897-1982) και η Χάννα Άρεντ (1906-1975) προχώρησαν σε έναν διάλογο, ο οποίος έμελλε να δημοσιοποιηθεί με συναίνεση και των δύο, σχετικά, και πάλι, με το Άουσβιτς και το κακό, με αφορμή την δίκη του Άντολφ Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ, η οποία διήρκεσε από τις 11 Απριλίου του 1961 έως τις 15 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, και την εκτέλεση του ναζί μαζικού εγκληματία, δι᾽ απαγχονισμού, στις 31 Μαΐου του 1962.

Ο Σόλεμ εγκαλεί, με οξείς τόνους, την Άρεντ για έλλειψη ευαισθησίας, ακόμα και για απουσία αγάπης για τον εβραϊκό λαό, για αποκοπή από τις ρίζες του εβραϊσμού.

Η Άρεντ έγραψε το πασίγνωστο βιβλίο της Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Μια έκθεση για την κοινοτοπία του κακού (μτφρ. Βασίλης Τομανάς, εκδ. Νησίδες), προχωρώντας σε μια ρηξικέλευθη ανάλυση, σύμφωνα με την οποία το κακό δεν είναι «ριζικό», δεν έχει βαθύτητα ούτε δαιμονική διάσταση. Αυτή η θέση εξόργισε κάμποσους Εβραίους διανοούμενους, μάλιστα και κάποιους παλαιούς στενούς φίλους της Άρεντ, όπως ο Σόλεμ, οι οποίοι την κατηγόρησαν ότι αποστασιοποιείται από τον εβραϊσμό, ότι διατηρεί μια κακόβουλη στάση απέναντί του, επηρεασμένη μάλλον από την μαρξιστική της παιδεία. Ο Σόλεμ εγκαλεί, με οξείς τόνους, την Άρεντ για έλλειψη ευαισθησίας, ακόμα και για απουσία αγάπης για τον εβραϊκό λαό, για αποκοπή από τις ρίζες του εβραϊσμού. Η Άρεντ απάντησε με ψύχραιμη ένταση, διευκρίνισε ότι αγαπάει «αποκλειστικά και μόνο» τους φίλους της, και ότι δεν γνωρίζει άλλη μορφή αγάπης παρά μόνον αυτήν προς τα πρόσωπα.

Εμμένει στη θέση της για το αβαθές του κακού, υποστηρίζει ότι δεν οφείλεται στη «δαιμονική διάσταση» του κακού το ότι εξαπλώνεται αδυσώπητα και καταστροφικά, αλλά, απεναντίας, στο ότι «διασπείρεται σαν μύκητας». Ένας αξιοθρήνητος ορνιθολόγος μπορεί έτσι, υπηρετώντας νομοταγώς, δίχως να σκέφτεται, ανίκανος για τον παραμικρό αυτόνομο στοχασμό, να εξοντώσει, πιστός στο ρολίσκο του τυπικού υπαλληλίσκου ενός μηχανισμού καταστροφής, εκατομμύρια ανθρώπους.

Όσο κυλούν οι δεκαετίες τόσο πιο σθεναρή γίνεται η πεποίθηση πολλών μελετητών, στοχαστών, ακόμα και δημιουργών (λαμπρό παράδειγμα ο σκηνοθέτης László Nemes τόσο στην πολυσυζητημένη μεγάλου μήκους ταινία του Ο Γιος του Σαούλ όσο και στο συνταρακτικό μικρού μήκους φιλμ With a Little Patience) ότι ήταν σοφός ο συνδυασμός ανάλυσης και διαίσθησης της Άρεντ και ότι το κακό συνίσταται στο έλειμμα μύχιας ηθικής διάστασης, στην επιβεβλημένη από ένα αυταρχικό σύστημα, όπως θα επέμενε ο Αντόρνο, ανημπόρια επεξεργασίας σημασιών και νοημάτων, στην απόλυτη αποσύνδεση του ανθρώπου από έναν αυτόνομο τρόπο σκέψης και στην πρόσδεσή του στα οχήματα του ετεροκαθορισμού και της χειραγώγησης. Ναι, το κακό είναι αβαθές, ρηχό, κοινότοπο. Το κακό είναι η ισοπέδωση του πολύπτυχου πλούτου κάθε ανθρώπου από τα βομβαρδιστικά των άκαμπτων πεποιθήσεων και της τυφλής ένταξης σε συλλογικότητες. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή αφηγημάτων «Συλλαλητήρια στο δωμάτιό μου» (εκδ. Gutenberg).

Αποσπάσματα από τα βιβλία

«Ακριβώς η ετοιμότητα να πάει κανείς με την εξουσία και να υποκλιθεί σε ό,τι είναι ισχυρότερο, ανάγοντάς το σε κανόνα, είναι ο τρόπος αντίληψης που διακρίνει τον τυραννικό άνθρωπο, ο οποίος δεν θα πρέπει να εμφανιστεί ξανά. Γι᾽ αυτόν τον λόγο η συμβουλή υπέρ των δεσμεύσεων είναι μοιραία. […] Η μόνη αληθινή δύναμη εναντίον της αρχής του Άουσβιτς θα ήταν η αυτονομία, αν επιτρέπεται να χρησιμοποιήσω την καντιανή έκφραση, η δύναμη για αναστοχασμό, για αυτοπροσδιορισμό, για μη συμμετοχή» Αντόρνο, σ. 25

«Το κακό "προκαλεί τη σκέψη", γιατί η σκέψη προσπαθεί να αγγίξει το βάθος, να φτάσει στις ρίζες του και, από τη στιγμή που καταπιάνεται με το κακό, απογοητεύεται, το εγχείρημα αποβαίνει μάταιο, γιατί δεν βρίσκει τίποτε, γιατί δεν υπάρχει τίποτε να βρει. Εδώ έγκειται η "ρηχότητά" του. Μόνο το καλό έχει βαθύτητα και μόνο το αγαθό μπορεί να είναι ριζικό» Άρεντ, σ. 61


altΗ εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς
Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο
Μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης
Νήσος 2017
Σελ. 56, τιμή εκδότη €4,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ THEODOR W. ADORNO

 

 

 

 

altΔύο επιστολές για τη ρηχότητα του κακού
Gershom Scholem, Hannah Arendt
Μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας
Άγρα 2017
Σελ. 96, τιμή εκδότη €8,90

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ GERSHOM SCHOLEM 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ HANNAH ARENDT

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο μαύρος κύκνος» του Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ (κριτική) – Όταν τα δεδομένα και οι προβλέψεις μας εξαπατούν

«Ο μαύρος κύκνος» του Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ (κριτική) – Όταν τα δεδομένα και οι προβλέψεις μας εξαπατούν

Για το βιβλίο του Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ «Ο μαύρος κύκνος» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος). 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Το αποτέλεσμα των τελευταίων εκλογών στη χώρα μας φαίνεται πως πολύ λίγοι είχαν προβλ...

«Μίλα, Πηνελόπη!» της Αγγέλας Καστρινάκη (κριτική)

«Μίλα, Πηνελόπη!» της Αγγέλας Καστρινάκη (κριτική)

Για τη μελέτη της Αγγέλας Καστρινάκη «Μίλα, Πηνελόπη! – Λογοτεχνικές μεταμορφώσεις της μυθικής ηρωίδας στην Ελλάδα και τον Δυτικό κόσμο από τον 19ο αιώνα ώς τις μέρες μας» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

Η προβληματική τ...

«Για το νόημα της ζωής» του Βίτο Μανκούζο (κριτική) – Αναζητώντας το νόημα στο υπέρτερο, στην απομόνωση της πανδημίας

«Για το νόημα της ζωής» του Βίτο Μανκούζο (κριτική) – Αναζητώντας το νόημα στο υπέρτερο, στην απομόνωση της πανδημίας

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο «Για το νόημα της ζωής» (μτφρ. Παναγιώτης Υφαντής, εκδ. Αρμός). Στην κεντρική εικόνα, ο θεολόγος και καθηγητής Βίτο Μανκούζο.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αμφιλεγόμενος χώρος που γνωρίζουμε σήμ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

Με αφορμή τη συμπλήρωση 140 χρόνων από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη, θα διεξαχθεί το Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» στις 10 και 11 Ιουνίου, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος.

Επιμέλεια: ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ