alt

Για το βιβλίο του Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο «Η εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς» (μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης, εκδ. Νήσος) και το βιβλίο του Gershom Scholem και της Hannah Arendt «Δύο επιστολές για τη ρηχότητα του κακού» (μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας, εκδ. Άγρα).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Η ευπρόσδεκτη πληθώρα πολύ καλών βιβλίων που κυκλοφόρησαν στα τέλη του 2017 καλεί σε μια χρηστική ταξινόμηση και εν συνεχεία τοποθέτησή τους στον σάκο εκστρατείας του επίμονου αναγνώστη, ήτοι στο γραφείο του ή/και στο κομοδίνο του. Στη σειρά κειμένων με τίτλο Σάκος Εκστρατείας, λοιπόν, προτείνω παράλληλες αναγνώσεις, δίδυμες, ενίοτε και τρίδυμες, συνδυασμούς νέων κυκλοφοριών με κάποιες παλαιότερες ώστε η τέρψη της ανάγνωσης να συμβαδίσει με την καλύτερη αφομοίωση των σελίδων, μιας και πάντα τα διασταυρούμενα πυρά είναι και τα αποτελεσματικότερα. Στο πρώτο μέρος, έχουμε δύο ολιγοσέλιδα, αλλά σημαντικότατα, βιβλία.

Κυκλοφόρησαν σχεδόν ταυτοχρόνως και καταπιάνονται αμφότερα με τον αδιανόητο θάνατο, με το γεγονός που σημάδεψε όσο κανένα άλλο την σύγχρονη κοινωνία, τον τρόπο ζωής και σκέψης που ισχύει ακόμη. Το Άουσβιτς και η κοινοτοπία/ρηχότητα του κακού.

Με λόγο πυκνό και μεστό, ο Γερμανός στοχαστής εντοπίζει την προϋπόθεση του Άουσβιτς στην τυφλή ταύτιση με τη συλλογικότητα, στο ιδεώδες της σκληρότητας, σε ένα ολέθριο πλέγμα μαζοχισμού/σαδισμού που συγκροτείται μέσω της πειθαρχίας στα αυταρχικά εκπαιδευτικά συστήματα.

Ο Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο (1903-1969) στην ομιλία του Η Εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς (μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης, εκδ. Νήσος), η οποία μεταδόθηκε το 1966 από τη Ραδιοφωνία της Έσσης, καταπιάνεται με το σύγχρονο πρώτιστο μέλημα της εκπαίδευσης, με την απαίτηση να μην επαναληφθεί το Άουσβιτς. Με λόγο πυκνό και μεστό, ο Γερμανός στοχαστής εντοπίζει την προϋπόθεση του Άουσβιτς στην τυφλή ταύτιση με τη συλλογικότητα, στο ιδεώδες της σκληρότητας, σε ένα ολέθριο πλέγμα μαζοχισμού/σαδισμού που συγκροτείται μέσω της πειθαρχίας στα αυταρχικά εκπαιδευτικά συστήματα που προτάσσουν τον «ανδρισμό», στην αμφισημία του αθλητισμού, στην φετιχοποίηση της τεχνολογίας, ακόμα και στην «ψυχρότητα που διαπερνά τα πάντα».

Ο Αντόρνο επιμένει: «Οι άνθρωποι που εντάσσονται τυφλά σε συλλογικότητες μετατρέπουν τον εαυτό τους σε ένα είδος υλικού και αυτοακυρώνονται ως αυτοπροσδιοριζόμενα όντα». Επιμένει, ορθότατα, ότι οφείλουμε να γνωρίσουμε τους μηχανισμούς που μετατρέπουν τους ανθρώπους, μαζικά, σε διώκτες και αφανιστές, να εμποδίσουμε την παραγωγή τέτοιων ανθρώπων με το να εγείρουμε μια «γενική συνείδηση των εν λόγω μηχανισμών». Προτάσσει μιαν εκπαίδευση που δίνει την πρωτοκαθεδρία στον κριτικό αυτοαναστοχασμό, μιαν εκπαίδευση που οδηγεί στον αυτοπροσδιορισμό, στην αποφυγή της συμμετοχής σε συλλογικότητες που άλλο δεν κάνουν από το να αναπαράγουν ολέθρια τον αυταρχικό/χειραγωγικό αλλά και τον πειθήνιο/χειραγωγούμενο άνθρωπο, και, κάτι σημαντικότατο, μιαν εκπαίδευση που απομακρύνει οριστικά τον άνθρωπο από το να θεωρεί λανθασμένα αυτό που είναι ως φύση, «ως κάτι αμετάβλητο και δεδομένο» και όχι ως προϊόν ενός γίγνεσθαι.

Διαβάζουμε, σχεδόν παράλληλα, το πρώτο τομίδιο της σειράς «Δύο Επιστολές» που εγκαινιάζουν οι εκδόσεις Άγρα: Gershom Scholem και Hannah Arendt, Δύο Επιστολές για τη Ρηχότητα του Κακού (μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας). Τρία χρόνια πριν από την ομιλία του Αντόρνο, ο Γκέρσομ Σόλεμ (1897-1982) και η Χάννα Άρεντ (1906-1975) προχώρησαν σε έναν διάλογο, ο οποίος έμελλε να δημοσιοποιηθεί με συναίνεση και των δύο, σχετικά, και πάλι, με το Άουσβιτς και το κακό, με αφορμή την δίκη του Άντολφ Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ, η οποία διήρκεσε από τις 11 Απριλίου του 1961 έως τις 15 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, και την εκτέλεση του ναζί μαζικού εγκληματία, δι᾽ απαγχονισμού, στις 31 Μαΐου του 1962.

Ο Σόλεμ εγκαλεί, με οξείς τόνους, την Άρεντ για έλλειψη ευαισθησίας, ακόμα και για απουσία αγάπης για τον εβραϊκό λαό, για αποκοπή από τις ρίζες του εβραϊσμού.

Η Άρεντ έγραψε το πασίγνωστο βιβλίο της Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Μια έκθεση για την κοινοτοπία του κακού (μτφρ. Βασίλης Τομανάς, εκδ. Νησίδες), προχωρώντας σε μια ρηξικέλευθη ανάλυση, σύμφωνα με την οποία το κακό δεν είναι «ριζικό», δεν έχει βαθύτητα ούτε δαιμονική διάσταση. Αυτή η θέση εξόργισε κάμποσους Εβραίους διανοούμενους, μάλιστα και κάποιους παλαιούς στενούς φίλους της Άρεντ, όπως ο Σόλεμ, οι οποίοι την κατηγόρησαν ότι αποστασιοποιείται από τον εβραϊσμό, ότι διατηρεί μια κακόβουλη στάση απέναντί του, επηρεασμένη μάλλον από την μαρξιστική της παιδεία. Ο Σόλεμ εγκαλεί, με οξείς τόνους, την Άρεντ για έλλειψη ευαισθησίας, ακόμα και για απουσία αγάπης για τον εβραϊκό λαό, για αποκοπή από τις ρίζες του εβραϊσμού. Η Άρεντ απάντησε με ψύχραιμη ένταση, διευκρίνισε ότι αγαπάει «αποκλειστικά και μόνο» τους φίλους της, και ότι δεν γνωρίζει άλλη μορφή αγάπης παρά μόνον αυτήν προς τα πρόσωπα.

Εμμένει στη θέση της για το αβαθές του κακού, υποστηρίζει ότι δεν οφείλεται στη «δαιμονική διάσταση» του κακού το ότι εξαπλώνεται αδυσώπητα και καταστροφικά, αλλά, απεναντίας, στο ότι «διασπείρεται σαν μύκητας». Ένας αξιοθρήνητος ορνιθολόγος μπορεί έτσι, υπηρετώντας νομοταγώς, δίχως να σκέφτεται, ανίκανος για τον παραμικρό αυτόνομο στοχασμό, να εξοντώσει, πιστός στο ρολίσκο του τυπικού υπαλληλίσκου ενός μηχανισμού καταστροφής, εκατομμύρια ανθρώπους.

Όσο κυλούν οι δεκαετίες τόσο πιο σθεναρή γίνεται η πεποίθηση πολλών μελετητών, στοχαστών, ακόμα και δημιουργών (λαμπρό παράδειγμα ο σκηνοθέτης László Nemes τόσο στην πολυσυζητημένη μεγάλου μήκους ταινία του Ο Γιος του Σαούλ όσο και στο συνταρακτικό μικρού μήκους φιλμ With a Little Patience) ότι ήταν σοφός ο συνδυασμός ανάλυσης και διαίσθησης της Άρεντ και ότι το κακό συνίσταται στο έλειμμα μύχιας ηθικής διάστασης, στην επιβεβλημένη από ένα αυταρχικό σύστημα, όπως θα επέμενε ο Αντόρνο, ανημπόρια επεξεργασίας σημασιών και νοημάτων, στην απόλυτη αποσύνδεση του ανθρώπου από έναν αυτόνομο τρόπο σκέψης και στην πρόσδεσή του στα οχήματα του ετεροκαθορισμού και της χειραγώγησης. Ναι, το κακό είναι αβαθές, ρηχό, κοινότοπο. Το κακό είναι η ισοπέδωση του πολύπτυχου πλούτου κάθε ανθρώπου από τα βομβαρδιστικά των άκαμπτων πεποιθήσεων και της τυφλής ένταξης σε συλλογικότητες. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή αφηγημάτων «Συλλαλητήρια στο δωμάτιό μου» (εκδ. Gutenberg).

Αποσπάσματα από τα βιβλία

«Ακριβώς η ετοιμότητα να πάει κανείς με την εξουσία και να υποκλιθεί σε ό,τι είναι ισχυρότερο, ανάγοντάς το σε κανόνα, είναι ο τρόπος αντίληψης που διακρίνει τον τυραννικό άνθρωπο, ο οποίος δεν θα πρέπει να εμφανιστεί ξανά. Γι᾽ αυτόν τον λόγο η συμβουλή υπέρ των δεσμεύσεων είναι μοιραία. […] Η μόνη αληθινή δύναμη εναντίον της αρχής του Άουσβιτς θα ήταν η αυτονομία, αν επιτρέπεται να χρησιμοποιήσω την καντιανή έκφραση, η δύναμη για αναστοχασμό, για αυτοπροσδιορισμό, για μη συμμετοχή» Αντόρνο, σ. 25

«Το κακό "προκαλεί τη σκέψη", γιατί η σκέψη προσπαθεί να αγγίξει το βάθος, να φτάσει στις ρίζες του και, από τη στιγμή που καταπιάνεται με το κακό, απογοητεύεται, το εγχείρημα αποβαίνει μάταιο, γιατί δεν βρίσκει τίποτε, γιατί δεν υπάρχει τίποτε να βρει. Εδώ έγκειται η "ρηχότητά" του. Μόνο το καλό έχει βαθύτητα και μόνο το αγαθό μπορεί να είναι ριζικό» Άρεντ, σ. 61


altΗ εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς
Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο
Μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης
Νήσος 2017
Σελ. 56, τιμή εκδότη €4,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ THEODOR W. ADORNO

 

 

 

 

altΔύο επιστολές για τη ρηχότητα του κακού
Gershom Scholem, Hannah Arendt
Μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας
Άγρα 2017
Σελ. 96, τιμή εκδότη €8,90

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ GERSHOM SCHOLEM 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ HANNAH ARENDT

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μια ανέφικτη ανάσταση» του Παναγιώτη Θωμά (κριτική) – Πλησιάζοντας τον Κάφκα μέσω του Ν. Γ. Πεντζίκη

«Μια ανέφικτη ανάσταση» του Παναγιώτη Θωμά (κριτική) – Πλησιάζοντας τον Κάφκα μέσω του Ν. Γ. Πεντζίκη

Για το δοκίμιο του Παναγιώτη Θωμά «Μια ανέφικτη ανάσταση - Σχόλιο στη Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο νεαρός Γκρέγκορ Σάμσα, περιοδεύων εμπορικός αντιπρόσωπος...

«Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου – Διαφωτιστικές συναντήσεις με τον φιλόσοφο

«Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου – Διαφωτιστικές συναντήσεις με τον φιλόσοφο

Για το βιβλίο «Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη – Τον φιλόσοφο της αρετής και της ευδαιμονίας μέσα στην πόλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει ο Βασίλης Πανόπουλος

...
Γαλιλαίος και Νεύτων, οι επιστήμονες που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο

Γαλιλαίος και Νεύτων, οι επιστήμονες που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο

Δυο μελέτες που εξετάζουν τη διαμόρφωση της σύγχρονης επιστήμης, χάρη στη συμβολή του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα. Πρόκειται για τα δοκίμια «Γαλιλαίος» (μτφρ. Τάσος Κυπριανίδης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), του Στίλμαν Ντρέικ [Stillman Drake] και «Η συγκρότηση της σύγχρονης επιστήμης» (μτφρ. Κρινιώ Ζήση, Πανεπιστ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα», στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε σκηνοθεσία Έλενας Τριανταφυλοπούλου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Η οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπ...

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. «Έντονες επιρροές από τον Καστελούτσι και τον Παπαϊωάννου, εξαιρετική μουσική υπόκρουση». Φωτογραφίες © Ανδρέας Σιμόπουλος

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Το «ΜΑΜΙ» του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ