kafka

Για το δοκίμιο του Παναγιώτη Θωμά «Μια ανέφικτη ανάσταση - Σχόλιο στη Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο νεαρός Γκρέγκορ Σάμσα, περιοδεύων εμπορικός αντιπρόσωπος στο επάγγελμα, ξυπνά ένα πρωί για να διαπιστώσει ότι έχει μεταμορφωθεί σε σκαθάρι. Απ’ αυτό το σημείο και ύστερα, αυτός και η οικογένειά του αναζητούν μια λύση στο πρόβλημα. Όλοι τους προσαρμόζονται βαθμηδόν στη νέα κατάσταση, ενώ ο Γκρέγκορ σκέφτεται και (εν μέρει!) συμπεριφέρεται σαν άνθρωπος, παρόλο που στη μορφή είναι ένα μεγαλόσωμο έντομο.

armos thoma mia anefikti anastasi

Μέσα από λεπτομερείς περιγραφές για το πώς ο πρωταγωνιστής προσπαθεί να κρυφτεί από τον προϊστάμενό του και στη συνέχεια να προστατέψει την οικογένειά του, εκτυλίσσεται το απρόβλεπτο οικογενειακό δράμα. Αυτή είναι, με πολύ απλά λόγια, η κεντρική πλοκή της νουβέλας του Φραντς Κάφκα Μεταμόρφωση, που είδε το φως της δημοσιότητας το 1915.

Η σκοτεινή αυτή ιστορία του Κάφκα εύκολα μπορεί να μπερδέψει έναν ανυποψίαστο αναγνώστη. Το ύφος της αφήγησης είναι αναλυτικό, απρόσωπο και χωρίς ίχνος συναισθηματισμού, πράγμα που επιτείνει κάπως την ένταση και το αλλόκοτο αίσθημα που βιώνει ο αναγνώστης. Οι ερμηνείες για τον συμβολισμό είναι πολλές. Δεν απουσιάζουν ολότελα και όσοι (π.χ. ο Έρμαν Έσσε) υιοθέτησαν μια θεολογική κατανόηση της καφκικής νουβέλας.

politeia deite to vivlio 250X102

Ερμηνεύοντας τον Κάφκα με εργαλεία από τον Ν. Γ. Πεντζίκη

Αυτό επιχειρεί να κάνει και το μικρό τούτο δοκίμιο του Παναγιώτη Θωμά. Ο Θωμά αναγνωρίζει ταπεινά πως ο όγκος της ήδη υπάρχουσας βιβλιογραφίας λειτουργεί σχεδόν απαγορευτικά, όμως ο ίδιος επιχειρεί έναν συσχετισμό. Συγκεκριμένα, συνδέει την αινιγματική καφκική «παραβολή» με την «καλολογία» στο έργο του συγγραφέα Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη. Η ομορφιά, για τον Ν. Γ. Πεντζίκη, νοείται ως η έκφραση της ανθρώπινης αγάπης, της γνήσιας και αγνότερης αγάπης του ανθρώπου για τους συνανθρώπους του.

Με τα κείμενά του, για τον Θωμά, ο Πεντζίκης μάς διδάσκει τη χριστιανική «ασκητική», την επώδυνη και κοπιώδη προσπάθεια για ν’ αγαπήσουμε τον άλλον, τον εκάστοτε άλλον, μέχρι και στη χειρότερη «ασχήμια» του. Αν αγαπάμε πραγματικά τον άλλον, αγαπάμε «μέχρι και τα κόπρανά του», είχε πει ο Πεντζίκης όπως τον παραθέτει ο Θωμά. Η καφκική νουβέλα αφηγείται την έλλειψη μιας τέτοιας αγάπης, μέσα απ’ την απέχθεια που νιώθει μια οικογένεια για ένα μέλος της διαφορετικό και αντιαισθητικά παραμορφωμένο.

Έτσι, η γνήσια αγάπη, η αγάπη στην πληρέστερη και πιο απόλυτη μορφή της, λάμπει δια της απουσίας της, τουλάχιστον από τη μια πλευρά.

Όντως, οι γονείς του Γκρέγκορ αδυνατούν να κρύψουν τη φρίκη και τον αποτροπιασμό στη θέα του, και όσο για την αδερφή του, Γκρέτα, εκείνη τους προτείνει (και τους πείθει) ν’ απαλλαγούν εντελώς απ’ την παρουσία του. Έτσι, η γνήσια αγάπη, η αγάπη στην πληρέστερη και πιο απόλυτη μορφή της, λάμπει δια της απουσίας της, τουλάχιστον από τη μια πλευρά. Αυτό διότι υπάρχει και η άλλη, η πλευρά του ίδιου του Γκρέγκορ, ο οποίος συντηρεί την οικογένειά του, υποφέρει για τα βάσανά της, και στο τέλος πεθαίνει για χάρη της.

Η Μεταμόρφωση ως θρησκευτική παραβολή

Ίσως αυτός είναι ο κύριος λόγος, δείχνει ο Θωμά, που κάποιοι είδαν την αλληγορία του Θεανθρώπου που δέχεται τον θάνατο, μόνο και μόνο από περίσσεια αγάπης στους ανθρώπους. Ακόμη και το στιγμιότυπο της επίθεσης του πατέρα στον Γκρέγκορ, υπό ένα τέτοιο πρίσμα, αναγιγνώσκεται σαν μια θρησκευτική παραβολή, με το εκσφενδονισμένο μήλο ν’ αντιπροσωπεύει τον καρπό που δοκίμασαν οι περίφημοι Πρωτόπλαστοι, κατά τη βιβλική αφήγηση, διαπράττοντας έτσι την πρώτη αμαρτία στην ιστορία.

Όταν η Βίβλος μεταφράστηκε πρώτη φορά στα λατινικά, στο απόσπασμα για το ξύλο «τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν» (Γεν. 2,17), η λέξη «πονηρόν» μεταφράστηκε ως «malum», λέξη που την ίδια στιγμή σημαίνει και «μήλο». Το αποτέλεσμα, λέει ο Θωμά παραθέτοντας στο σημείο αυτό τον Σταύρο Φωτίου, ήταν να διαδοθεί η παρανόηση πως ο καρπός από το δέντρο της γνώσης στον Κήπο της Εδέμ, που οι Αδάμ και Εύα έφαγαν, ήταν ένα μήλο. Άγνωστο αν ο Κάφκα το είχε στον νου του, αλλά το μήλο έχει φθάσει να συμβολίζει την ενοχή (η Δίκη, λέει ο δοκιμιογράφος μας, είναι το σημαντικότερο έργο για την κατανόηση του καφκικού έργου).

Και είναι γεγονός ότι ο Γκρέγκορ κουβαλάει μιαν αρχέγονη και άγνωστης πηγής ενοχή.

Και είναι γεγονός ότι ο Γκρέγκορ κουβαλάει μιαν αρχέγονη και άγνωστης πηγής ενοχή. Το δοκίμιο συνειδητά δεν εστιάζει στις βιογραφικές πληροφορίες, που μας φέρνουν στον νου, λόγου χάρη, τη σχέση του Κάφκα με τον πατέρα του (αξίζει να διαβασθεί και το συγκινητικό Γράμμα στον πατέρα, δίκαια αναγνωριζόμενο απ’ τον Μαξ Μπροντ ως λογοτεχνία) και τον αδόκητο θάνατό του, που συντελείται «προφητικά» στη Μεταμόρφωση.

Με μια εξαίρεση: ο Θωμά υπενθυμίζει πως ο Κάφκα ήταν Εβραίος και γι’ αυτό είναι αξιοπρόσεκτη η επιλογή του να γράφει για Χριστιανούς ήρωες, οι οποίοι σταυροκοπιούνται και πιστεύουν στον Χριστό. Ο δοκιμιογράφος προσπαθεί να νοηματοδοτήσει το «καφκικό» στοιχείο, στερώντας του τον πολυθρύλητο παραλογισμό του, που τον διατρέχει απ’ την αρχή μέχρι το τέλος, οδηγώντας στην αναπόφευκτη τραγωδία:

«Αν ο Γκρέγκορ, του Εβραίου Φραντς Κάφκα είναι ένας εσταυρωμένος ήρωας και η ασθένειά του είναι ένα πάθος που θυμίζει εκείνο του Χριστού, ένας άλλος Ιωσήφ από Αριμαθαίας και μια μάνα σαν τη Θεοτόκο, που πιστεύει αμείωτα στην Ανάσταση. Θα τον κατέβαζαν απ’ τον δικό του σταυρό, θα τον περιποιούνταν και θα έκαναν δυνατή την έγερσή του».

Σ’ έναν παράλογο και δίχως νόημα κόσμο, ο θάνατος καραδοκεί και η ανάσταση καθίσταται ανέφικτη.

Μύρων Ζαχαράκης είναι υποψήφιος διδάκτωρ Φιλοσοφίας.

Δυο λόγια για τον συγγραφέα

Ο Παναγιώτης Θωμά γεννήθηκε στη Λάρνακα το 1981. Σπούδασε θεολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και έλαβε μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών από το Holy Cross Greek Orthodox School of Theology στη Βοστόνη (2005).

panagiotis thoma

Αναγορεύτηκε διδάκτορας θεολογίας από το Αριστοτέλειο μετά από έγκριση διατριβής του για την έννοια του οικείου τόπου στο έργο των Ν. Γ. Πεντζίκη και Wendell Berry (2010). Δίδαξε Θρησκειολογία στην Αγγλική Σχολή (English School) Λευκωσίας (2012-2022) και Διδακτική των Θρησκευτικών στην Προδημοτική Εκπαίδευση στο Παν/μιο Frederick ως επισκέπτης λέκτορας (2013-2018). Από το 2015 έως το 2017 δίδαξε το Μεταπτυχιακό Σεμινάριο «Θεολογία και Πολιτισμός» στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Παν/μίου Κύπρου. Άρθρα και μελέτες του έχουν δημοσιευτεί σε ελληνόγλωσσα και αγγλόγλωσσα περιοδικά (Σύναξις, Intel–lectum, The Journal of Religion and Film, Σynthesis κ.α.). Η πρώτη του μονογραφία τιτλοφορείται: Τόπος Χρονοποιός. Κοινότητα, Φιλοπατρία, Ετεροτοπία και ο τόπος των Εσχάτων στα κείμενα των Νίκου Γ. Πεντζίκη και Wendell Berry (Αρμός 2017) και την ακολούθησε η συλλογή μελετημάτων του για την ποίηση της Κικής Δημουλά με τίτλο Διαρρηγνύοντας την Αμφιβολία (Αρμός 2020). Υπήρξε αρχισυντάκτης του ηλεκτρονικού περιοδικού Συμ-βολή της Ι. Μη/λεως Κυρηνείας. Μετά από ένταξη στο Μητρώο Εκπαιδευτών (2018) διατηρεί συνεργασία με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου. Συμμετέσχε, μεταξύ άλλων, σε δύο συνέδρια της Παιδαγωγικής Εταιρίας Κύπρου (2013 και 2015) και σε συνέδρια για τη σχέση θεολογίας και λογοτεχνίας (ΟΑΚ 2016 και «Καιρός» 2021). Έχει μεταφράσει παραμύθια του Όσκαρ Ουάιλντ και της Σέλμα Λάγκερλεφ (Αρμός, 2013-2015). Δημοσίευσε τα παραμύθια Δροσοσταλίδα (Ακτίς 2012) και Η χορωδία των Χριστουγέννων (Αρμός 2016) και το αφήγημα Ο Μονόλογος του Σαλιγκαριού (Αρμός 2022). Διηγήματά του έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά Πόρφυρας (2017-2018) και Το Κοράλλι (2021) και στον τόμο Memories of Yesterday (Πορεία 2019). Τραγούδια σε στίχους του δημοσιεύονται στις δισκογραφικές εργασίες του Γιώργου Καλογήρου Καλά το λεν για το φεγγάρι (ILP Productions 2009) και του Χρυσόστομου Σταμούλη Αγάπη σ’ αγαπάω και Γελάς (Αρμός 2013 και 2020).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου – Διαφωτιστικές συναντήσεις με τον φιλόσοφο

«Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου – Διαφωτιστικές συναντήσεις με τον φιλόσοφο

Για το βιβλίο «Πίνοντας καφέ με τον Αριστοτέλη – Τον φιλόσοφο της αρετής και της ευδαιμονίας μέσα στην πόλη», των Θανάση Λάλα και Βασίλειου Μπετσάκου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει ο Βασίλης Πανόπουλος

...
Γαλιλαίος και Νεύτων, οι επιστήμονες που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο

Γαλιλαίος και Νεύτων, οι επιστήμονες που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο

Δυο μελέτες που εξετάζουν τη διαμόρφωση της σύγχρονης επιστήμης, χάρη στη συμβολή του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα. Πρόκειται για τα δοκίμια «Γαλιλαίος» (μτφρ. Τάσος Κυπριανίδης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), του Στίλμαν Ντρέικ [Stillman Drake] και «Η συγκρότηση της σύγχρονης επιστήμης» (μτφρ. Κρινιώ Ζήση, Πανεπιστ...

«Λατινική Αυτοκρατορία» του Αλεξάντερ Κοζέβ (κριτική) – «Σχεδίασμα ενός δόγματος για τη γαλλική πολιτική»

«Λατινική Αυτοκρατορία» του Αλεξάντερ Κοζέβ (κριτική) – «Σχεδίασμα ενός δόγματος για τη γαλλική πολιτική»

Για το δοκίμιο του Αλεξάντερ Κοζέβ [Alexandre Kojève] «Λατινική Αυτοκρατορία – Σχεδίασμα ενός δόγματος για τη γαλλική πολιτική», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Έρμα, σε μετάφραση Ιφιγένειας Καμτσίδου. Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας. 

 Γράφει ο Μύρων Ζα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

Στο 65ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συνομιλεί με τον ποιητή και φιλόσοφο Νίκο Ερηνάκη. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά την Πέμπτη, 6 Φεβρουαρίου, στις 7.00μμ.

Επιμέλεια: Book Press

...
Αθηνόδωρος Μεταλλίδης: «Το βιβλίο μου αποβλέπει στη δημιουργία ενός ηθικού πλαισίου για τη δράση των υπηρεσιών πληροφοριών»

Αθηνόδωρος Μεταλλίδης: «Το βιβλίο μου αποβλέπει στη δημιουργία ενός ηθικού πλαισίου για τη δράση των υπηρεσιών πληροφοριών»

Μια επίκαιρη συνέντευξη με τον Αθηνόδωρο Μεταλλίδη, με αφορμή το βιβλίο του «Intelligence: το ηθικό δίλημμα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποιότητα. «Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τις απειλές, καταλήγουν να βλάπτουν το αξιακό τους σύστημα».

...
Εκδήλωση για το βιβλίο του Τεύκρου Μιχαηλίδη «Πίσω από το πέπλο – Οι μαθηματικοί του 20ού αιώνα» στο Βιβλιοπωλείο ΠΕΚ

Εκδήλωση για το βιβλίο του Τεύκρου Μιχαηλίδη «Πίσω από το πέπλο – Οι μαθηματικοί του 20ού αιώνα» στο Βιβλιοπωλείο ΠΕΚ

Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης σας προσκαλούν στην παρουσίαση του βιβλίου του Τεύκρου Μιχαηλίδη «Πίσω από το πέπλο – Οι μαθηματικοί του 20ού αιώνα» την Παρασκευή 7 Φεβρουαρίου στο Βιβλιοπωλείο ΠΕΚ. ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων του Λάζαρου Αλεξάκη «Mind the gap», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 5 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Είχε φτάσει σε μικρή απόσταση από τη βιτρίνα, και το νυχτεριν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ιωλκός. Τρεις δημιουργοί καταθέτουν τα νέα τους έργα και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά.

Επιμέλεια: Book Press

Δημήτρης Βασιλάκης,  ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ