
Του Κώστα Αγοραστού
Μια ιστορία ενηλικίωσης. Πέρασμα από την εφηβική αθωότητα στον κόσμο των ενηλίκων με τρόπο σκληρό και δύσκολο. Η αγάπη για τη θάλασσα. Για τα ταξίδια. Η ανακάλυψη. Του κόσμου. Του άλλου. Του σώματος. Η επιστροφή. Αυτά είναι κάποια από τα θέματα του βιβλίου του Θεόδωρου Γρηγοριάδη Ο Ναύτης (πρώτη έκδοση, Κέδρος 1993), το οποίο επανεκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη.
Ναύτης στη στεριά
Η ιστορία του νεαρού αφηγητή ξεκινά από τα μαθητικά του χρόνια σε κάποιο χωριό λίγο έξω από τη Δράμα. «Ακόμα δεν είχα δει μια αληθινή θάλασσα και όμως νόμιζα ότι ζούσα απέναντί της. Στη θάλασσα της νύχτας και της φαντασίας μου». Ο απέραντος κάμπος τα βράδια μεταμορφώνεται σε θάλασσα στα μάτια του μικρού παιδιού και το ταξιδεύει μακριά από το ασφυκτικό περιβάλλον του σπιτιού του. Οι γονείς του, ο πρόσφυγας παππούς, οι ανύπαντρες θείες και ο παράξενος θείος είναι οι κοντινοί του άνθρωποι μαζί με τους οποίους μεγαλώνει. Ο μικρός είναι επιμελής μαθητής και ο αγαπημένος του δασκάλου του, ο οποίος με τον καιρό τον παίρνει υπό την προστασία του και γίνεται μέντοράς του.
«Ακόμα δεν είχα δει μια αληθινή θάλασσα και όμως νόμιζα ότι ζούσα απέναντί της. Στη θάλασσα της νύχτας και της φαντασίας μου»
Οι ισορροπίες ανατρέπονται όταν έρχεται στο χωριό η Ξένη. Μια γυναίκα, η οποία δουλεύει ως εποχική εργάτρια στα χωράφια της οικογένειας. Η Ξένη θα γίνει το ερωτικό απωθημένο του θείου του αφηγητή και η αφορμή να αποκαλυφθούν κρυμμένα μυστικά και ανομολόγητα πάθη.
«Ύστερα μεγάλωσαν οι θάλασσες και απλώθηκαν»
Καθώς τα χρόνια περνούν ο αφηγητής μας κληρώνεται να υπηρετήσει τη θητεία του στο ναυτικό σώμα και μάλιστα επάνω σε πολεμικό πλοίο. Τρία χρόνια στις θάλασσες και στα λιμάνια ανδρώνεται. Αλλάζει οπτική. Βλέπει και νιώθει τη θάλασσα σε όλο της το μεγαλείο. Ξεχνάει πρόσκαιρα τη θάλασσα του κάμπου και τους δικούς του. Τις θείες του, που εν τω μεταξύ παντρεύτηκαν, το θείο του που δεν άντεξε το βάρος των τύψεων, τον καθηγητή του που στράφηκε στην προάσπιση των συμφερόντων του τόπου τους. Γιατί μαζί με τον ήρωα, εκείνα τα χρόνια αλλάζει ραγδαία και το φυσικό τοπίο της περιοχής του. Ο απέραντος κάμπος με τα χωράφια και τις σοδειές, που συντηρούσαν ολόκληρη σχεδόν την τοπική κοινωνία, αποξηραίνεται με σκοπό την εκμετάλλευση της τύρφης και την κατασκευή εργοστασίων λιγνίτη.
Τίποτα δεν θα είναι το ίδιο πια όταν ο ήρωας θα αποστρευτεί και θα γυρίσει στο χωριό του μαζί με μια μυστηριώδη κοπέλα. Θραύσματα από μυστικά του παρελθόντος θα ενωθούν, άνθρωποι και συναισθήματα θα λάβουν τις πραγματικές τους διαστάσεις. Τα σώματα θα λυθούν και θα επέλθει η προσωπική γαλήνη του ήρωα αντικρίζοντας τη θάλασσα.
«Η θάλασσα ζαλίζει γλυκά, η στεριά σε εξοντώνει»
Ο Γρηγοριάδης με αυτό το μυθιστόρημα, που έγραψε πριν από 20 χρόνια, μας συστήνει έναν ήρωα εν εξελίξει. Από τα χρόνια της επαρχίας και τη «ρομαντική» και λυρική θέαση της ζωής του μέχρι τα μεγάλα ταξίδια του και την στέρεη ματιά πάνω σε πρόσωπα και καταστάσεις, ο ήρωας ολοκληρώνεται αποκαλύπτοντάς μας, με έναν λοξό τρόπο, μια μοναχική προσωπικότητα. «Δε θυμάμαι να βούλιαξα σε καμιά αγκαλιά. Ακόμα και στην έντονη συγκίνηση κρατούσα τις αποστάσεις. Μια στάση εσωτερική, άσχημη για νέο άνθρωπο, θα διαπίστωνα αργότερα, στα χρόνια της απομόνωσης, να μην μπορείς να μοιραστείς την ίδια κατάσταση με τους άλλους». Η γραφή ακολουθεί και σκιαγραφεί τον ψυχισμό του ήρωα με λεπταίσθητο τρόπο αποδίδοντας έναν συγκερασμό παιδικής αθωότητας και νεανικής σκληρότητας.
Οι ήρωες του βιβλίου ζούνε παράλληλες ζωές, βιώνουν παράλληλες σιωπές και αισθάνονται παράλληλες ενοχές
Σε αντίθεση με αυτό που ίσως πιστεύουν πολλοί, οι άνθρωποι της επαρχίας βιώνουν έντονη μοναξιά και δυσκολεύονται ακόμη περισσότερο να την εκφράσουν. Οι ήρωες του βιβλίου ζουν παράλληλες ζωές, βιώνουν παράλληλες σιωπές και σβήνουν τις ενοχές τους στην απεραντοσύνη του κάμπου και των χωραφιών. «Δεν έφταιγαν αυτοί που δεν έρχονταν κοντά μου, αλλά εγώ. Ούτε ήταν δικό τους το φταίξιμο που εγώ δεν πήγαινα κοντά τους. Πάλι εγώ έφταιγα. Κατά τη διάρκεια της θητείας μου καταλάβαινα πόσο άδειες μέρες θα επακολουθούσαν αν εξακολουθούσα να είμαι ο παρατηρητής της ζωής των άλλων».
«Χρόνια ολόκληρα πίστευα ότι ζούσα απέναντι σε μια θάλασσα»
Το μυθιστόρημα του Γρηγοριάδη ξεκινά και καταλήγει με την παραπάνω φράση. Ο ήρωάς του κάνει έναν πλήρη κύκλο ζωής και εμπειριών για να βρεθεί ξανά απέναντι στην, αληθινή αυτή τη φορά, θάλασσα. Και ενώ η αρχή είναι ονειρική και μυστηριώδης αγγίζοντας τα όρια του μαγικού ρεαλισμού, στο τέλος όλα, για κάποιον λόγο, εξηγούνται. Οι συμπτώσεις πολλές, οι συναντήσεις των ηρώων μοιραίες, τα γεγονότα δραματικά. Η πλοκή έρχεται και «κουμπώνει» για να λύσει όποια απορία τυχόν δημιουργήθηκε, αποδυναμώνοντας όμως τον μύθο και την αχλή που δημιουργήθηκε τόσο πετυχημένα. Η επιτυχία του μυθιστορήματος του Γρηγοριάδη δεν συνίσταται τόσο στην ιστορία, που διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον, όσο κυρίως στη σκιαγράφηση ενός ήρωα μοναχικού, που αναζητά τη γαλήνη μακριά από τα τρέχοντα, στην περιπέτεια της γραφής.
Τιμή € 17,90, σελ.416
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗ