«Η γέφυρα των λεμονιών» των Κώστα Φέρρη και Πέρσας Κουμούτση (κριτική) – Ένα σενάριο συναντά τη μυθοπλασία

Για το βιβλίο των Κώστα Φέρρη και Πέρσας Κουμούτση «Η γέφυρα των λεμονιών» (εκδ. Ποταμός). Στην κεντρική εικόνα, η Αμπέτειος Σχολή στο Κάιρο.

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

«Τρυφερή όσο και ποιητική νουβέλα» χαρακτηρίζει η Πέρσα Κουμούτση το αφήγημα Η γέφυρα των λεμονιών, το οποίο είναι μια λογοτεχνική, μυθοπλαστική, μεταγραφή του αυτοβιογραφικού σεναρίου του Κώστα Φέρρη, που ποτέ δεν πήρε τη μορφή κινηματογραφικής ταινίας (όπως ήταν η αρχική επιθυμία του σκηνοθέτη), ωστόσο ευτύχησε να πάρει μια έξοχη χάρτινη εκδοχή με την πένα της. Στο αφήγημα αυτό συνυπάρχουν και οι δύο: ο Φέρρης, ως αυθεντικό υλικό αρχικά αλλά και ως μνήμη, ως έντονη αίσθηση νοσταλγίας για την πρώτη του πατρίδα, την αγαπημένη, και η Κουμούτση, ως εύστοχη μεταποίηση του σεναρίου σε μυθιστόρημα (σ’ αυτό το είδος περισσότερο ανήκει, ως χρονικό εύρος διαμόρφωσης της πλοκής, από το 1935 μέχρι το 1957, αλλά και ως «χτίσιμο» των χαρακτήρων, τόσο του κεντρικού ήρωα όσο και των δευτερευόντων που τον πλαισιώνουν) διατηρώντας ανόθευτο το ύφος, τη γλώσσα, την ατμόσφαιρα της Αιγύπτου. Καθόλου τυχαίο αυτό το τελευταίο, καθώς και η ίδια είναι Αιγυπτιώτισσα, με τις εικόνες της πατρίδας ζωντανές και στο δικό της έργο, με κοινές ή παρεμφερείς μνήμες, μια που ανήκουν σε διαφορετικές γενιές· ωστόσο λειτουργούν, ακόμη κι έτσι, οι παραστάσεις των παλαιοτέρων διαμορφώνοντας εικόνες και αναφορές που συνιστούν την πολύτιμη συλλογική μνήμη.

Μια σημαδιακή χρονική στιγμή που εσωκλείει τη ζωή είκοσι δυο χρόνων

Η «Γέφυρα των Λεμονιών» («Κούμπρι ελ Λεμούν» στ’ αραβικά) είναι η σιδερένια γέφυρα που περνάει πάνω από τον Κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό του Καΐ̱ρου αποτελώντας στην ουσία ένα σύνορο «ταξικό» οριοθετώντας το αστικό κέντρο της πόλης και τη φτωχογειτονιά της Σούμπρα. Σ’ αυτή τη γειτονιά, τη γεμάτη λασπόδρομους, που θεωρείται άνοδος κοινωνική να μετακομίσεις ανεβαίνοντας από το ισόγειο μέχρι τον δεύτερο όροφο, γεννιέται ο Τάκης της ιστορίας, που συνοψίζει τα όνειρά του, καθώς καθημερινά διασχίζει τη «Γέφυρα των Λεμονιών», σε τρεις επιθυμίες: να πάει στην Ελλάδα, να μάθει τον έρωτα και να μπορέσει κάποτε να φτιάξει τις δικές του μαγικές εικόνες στην οθόνη – με αυτή την αξιολογική σειρά. Από αυτή την πρώτη του, και μεγαλύτερη επιθυμία, δηλαδή να φύγει προς την Ελλάδα, ξεκινάει η ιστορία με ένα σκηνικό πραγματικά κινηματογραφικό (θαρρείς βγαλμένο από ταινία, με έντονο το «φελινικό» κλίμα) με τον Τάκη, στα είκοσι δύο του πια, να αναχωρεί από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας, και να είναι εκεί για να τον αποχαιρετήσουν όλα τα πρόσωπα και όλοι οι μύθοι που συντρόφεψαν τη ζωή του και τη διαμόρφωσαν μέχρι τότε. Με αρχή, λοιπόν, αυτή την αναχώρηση, θα πάει η ιστορία προς τα πίσω σε μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση της ζωής του, για να καταλήξει πάλι στην αρχική αυτή εικόνα. Μια σημαδιακή χρονική στιγμή που εσωκλείει τη ζωή είκοσι δυο χρόνων.

[...] στην πλειοψηφία του το ελληνικό στοιχείο ανήκε στα πιο φτωχά στρώματα της αιγυπτιακής κοινωνίας, οπότε κατανοούσε τι σημαίνει απαλλαγή από τον ξένο ζυγό.

Δεν είναι μόνο η προσωπική περιπέτεια της ζωής του που ενδιαφέρει, ωστόσο εδώ. Στον δικό του μικρόκοσμο ενσωματώνεται η ευρύτερη ιστορία του τόπου του, ο κόσμος της Αιγύπτου, από τα μέσα της δεκαετίας του ’30 μέχρι το 1957. Άρα παρακολουθούμε τον τρόπο που τα πολιτικά γεγονότα της πολύ ταραγμένης εποχής, από τα προπολεμικά χρόνια μέχρι την ανεξαρτησία της χώρας, γράφουν πάνω στη συνείδηση ενός παιδιού αρχικά, κατόπιν εφήβου και νέου άνδρα. Ο Τάκης με ελληνική την καταγωγή, τη φοίτηση στο σχολείο του, την περίφημη Αμπέτειο Σχολή, τις φιλίες με τους ντόπιους αλλά και με τους ξένους, μια πολυεθνική παρέα στο πολυπολιτισμικό Κάιρο, το ξύπνημα της ερωτικής του επιθυμίας, τη συμμετοχή του ως κομπάρσος στις ταινίες που γυρίζονταν τότε στα στούντιο του Καΐρου (τις πιο φτωχικές ελληνικές αλλά και τις υπερπαραγωγές του Χόλλυγουντ) τη σταδιακή του γνωριμία με τον κόσμο του θεάματος, θα ζήσει την αγωνία για την επερχόμενη ναζιστική επέλαση, θα γνωρίσει από κοντά την εξέγερση κατά της αγγλικής κυριαρχίας, την εξορία του βασιλιά Φαρούκ, την άνοδο στην εξουσία του Νάσερ, την εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ, που σήμανε την οικονομική ανόρθωση της Αιγύπτου, την πολιτική και κοινωνική της πορεία προς τον εκσυγχρονισμό της. Ο Τάκης, όπως και οι άλλοι Έλληνες, θα πανηγυρίσει την κοσμοϊστορική αυτή αλλαγή· στην πλειοψηφία του το ελληνικό στοιχείο ανήκε στα πιο φτωχά στρώματα της αιγυπτιακής κοινωνίας, οπότε κατανοούσε τι σημαίνει απαλλαγή από τον ξένο ζυγό. Άλλωστε η καθημερινή συμβίωση με τον αιγυπτιακό λαό καταργούσε στη συνείδηση τα εθνικά σύνορα. Στο τέλος της ιστορίας θα τον δούμε να παίρνει τις αποφάσεις του. Έτσι, θα αφήσει πίσω του τα «φαντάσματα» και θα έρθει στην Ελλάδα για να ακολουθήσει εδώ η γνωστή πλέον σπουδαία καριέρα του στον κινηματογράφο.

Η γέφυρα των λεμονιώνΗ Πέρσα Κουμούτση, συνταιριάζοντας το αυτοβιογραφικό υλικό που της εμπιστεύθηκε ο Κώστας Φέρρης, κατόρθωσε, χωρίς να προδώσει την αυθεντικότητά του, να αποδώσει τόσο τη ζωή στον μικρόκοσμο του ήρωα όσο και το γενικότερο πλαίσιο σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Έτσι, ένα σενάριο αυτοβιογραφικό πήρε τη μορφή της μυθοπλασίας, με ιδιαίτερη μάλιστα αφηγηματική τέχνη, που ισορροπεί ανάμεσα στη ρεαλιστική και στην ποιητική γραφή. Η αμεσότητα της φωνής, η χρήση του ενεστωτικού χρόνου, οι διάλογοι σε δίκαιο μοίρασμα με τα αφηγηματικά κομμάτια, γειτνιάζουν προς τον κινηματογραφικό τρόπο, οι αφηγηματικές εικόνες μοιάζουν με πλάνα που προορίζονται για προβολή στη μεγάλη οθόνη. Δεν αποτελεί, επομένως, αυθαίρετο σχόλιο να πούμε πως εν τέλει το σενάριο ζωής του Φέρρη βρήκε κατά κάποιο τρόπο τον δρόμο του για τον κινηματογράφο, από μια πλάγια οδό.

Στο εξώφυλλο η Αμπέτειος Σχολή με τους μαθητές της παραταγμένους μπροστά στο κτίριο – μια κοινή αναφορά για τους δημιουργούς του βιβλίου, καθώς αποτέλεσε και για τους δύο το σχολείο τους, με διαφορά βέβαια χρόνων, με τη συγκίνηση, όμως, και αυτή να είναι κοινή.


 * Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας. Το νέο της βιβλίο, η μελέτη «Ο ποιητὴς διάγει εσώκλειστος – Οι “τόποι” στην ποίηση του Κώστα Θ. Ριζάκη» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις του Φοίνικα.

Αποσπάσματα από το βιβλίο

«Και είναι όλοι τους εκεί, εμφανίζονται από πολλές και διαφορετικές μεριές του σκηνικού, έπειτα ανοίγουν το βήμα τους για να συσπειρωθούν με τους άλλους και να τον ακολουθήσουν στην πορεία του προς το τελωνείο. Τους κοιτάζει όλους έναν έναν, είναι ο κυρ Αλέκος, η Ρίτα, ο μικρός Σαλάχ, ο μικρός Νταβίντ, η μικρή Άιντα, ο κύριος Λιούρης, η Τατιάνα, η Ζαχαρούλα, η Ουμ Σαλάχ, ο Κυριάκος, η Θηρεσία μαζί με το μωρό της, ο Ιορδανίδης, η Λάιλα, ο Αντρέας, ο Μίμης, ο Γιάννης, η Μαλτέζα στρατιωτίνα, ο Αντρέ Ράιντερ με την ορχήστρα του. Ακόμα και ο γερο-Ασούρ είναι εκεί μαζί με τα παιδιά της γειτονιάς. Πίσω τους στέκεται η χορωδία του Δημοτικού μαζί με την όμορφη ξανθιά Μαριάννα, και πιο πίσω οι μαθήτριες της Αχιλλοπουλείου Σχολής, ο μουσαχαράτι του Ραμαζανιού, η Ασμαχάν, η Ουμ Καλσούμ, η Τουραντό, ο Φαρούκ, ο Χεδίβης Ισμαήλ, ο Βέρντι και ο Καβάφης. Μόνο η Νάστιενκα απουσιάζει. […] είναι τα φαντάσματα μιας ολόκληρης εποχής, τα φαντάσματα ίσως μιας μελλοντικής ταινίας. Πρόσωπα που, όσο κι αν περάσει ο χρόνος, δεν θα τ’ αλλοιώσει η μνήμη, ούτε θα τα ακυρώσει, μόνο που ο χρόνος θα προσδώσει σ’ αυτά μια διάσταση ονειρική, εξωπραγματική, θα εντείνει τη νοσταλγία και τη μαγεία που τα τυλίγει ακόμα πιο πολύ.»

politeia link more

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

Το μυθιστόρημα του Αντρέα Φραγκιά «Λοιμός» και ο αναγνώστης του 21ου αιώνα. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε ξανά πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Ποταμός.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το ερώτημα του τίτλου δεν είναι πυροτέχνημα. Όταν ένα βιβλίο...

«Συνθετική ορμόνη» της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου (κριτική) – Η γυναικεία γραφή ως πράξη αντίστασης ενάντια στην αποσιώπηση

«Συνθετική ορμόνη» της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου (κριτική) – Η γυναικεία γραφή ως πράξη αντίστασης ενάντια στην αποσιώπηση

Για το μυθιστόρημα της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου «Συνθετική ορμόνη» (εκδ. Καστανιώτη).

Γράφει η Νατάσσα Ρεμούνδου-Χάουλι

Η ...

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Για τη νουβέλα της Γιώτας Ιωαννίδου «Coffee time» και τη συλλογή διηγημάτων της Λεύκης Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα» (εκδ. Βακχικόν).

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

Για τις παραστάσεις «Μπουμπουλίνας 18» της Κίττυς Αρσένη, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη και «Εγώ, μια δούλα» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, σε σκηνοθεσία Νίκου Χατζόπουλου, στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Μπουμπουλίνας 18».

...
Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ