«Στις μυλόπετρες του χρόνου» του Αγαθοκλή Αζέλη (κριτική) – Διηγήματα σαν φωτογραφίες

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αγαθοκλή Αζέλη «Στις μυλόπετρες του χρόνου» (εκδ. Μεταίχμιο). Στην κεντρική εικόνα: Οικογένεια αρχιτσέλιγκα Ιωάννη Σ. Μπαρμπαρούση, Βλάστη 1922. (αρχείο Μπαρμπαρούσης Γ.)

Γράφει ο Μιχάλης Πιτένης

Ό,τι απέμεινε, λίγο, φθαρμένο, θαμπό, σχεδόν σβησμένο. Μνήμη που πάσχισε να κρατηθεί από στόμα σε στόμα, που ξεκίνησε με σιγανή φωνή πριν καταλήξει ψίθυρος, ανεπαίσθητο θρόισμα των χειλιών, λέξη που πριν ακουστεί χάθηκε. Έπιπλο πολυκαιρισμένο, διαλυμένο, σκεύος σπιτικό που δεν αναγνωρίζεται πια, μερικά ασκεπή πετρόκτιστα ντουβάρια που ανάμεσα τους δεν λυσσομανάν πια οι χειμώνες αφού και ο καιρός ημέρεψε μη έχοντας πλέον κανέναν να τα βάλει και ανθρώπους να δαμάσει.

Σημάδια λιγοστά, πρέπει να ψάξεις πολύ για να τα βρεις, ο χρόνος δεν χαρίζεται, δεν λυπάται, δεν στέκεται.

Στα μεγάλα βλαχοχώρια, τη Σαμαρίνα, το Περιβόλι, το Λιβάδι, τη Βοβούσα, που τα καλοκαίρια βουλιάζουν από κόσμο, λίγοι μιλούν πια τη γλώσσα που τους δένει με το παρελθόν, άνδρες μιας ηλικίας τραβηγμένοι σε μια γωνιά των καφενείων, γυναίκες που φεύγουν με το που σχολνάει η εκκλησία με το αντίδωρο στο χέρι και τρέχουν στο σπίτι να βάλουν το μπρίκι στη φωτιά και να ετοιμάσουν το γλυκό του κουταλιού. Στην πλατεία, στο Χάνι, απ’ τους νεότερους κανένα «λα φράτε» (σ.σ. αδερφέ) ακούς, ίσα για να υπάρχει η αίσθηση πως το παρελθόν βρίσκει τόπο στο παρόν κι ίσως καταφέρει να φτάσει, έστω και αγκομαχώντας, μέχρι το μέλλον.

Στα μικρά όμως; Εκεί που οι πέτρες αγρίεψαν και πληγώνουν το απρόσεκτο πόδι κι η αγριάδα έφραξε μονοπάτια και έπνιξε αυλές, μόνο σιωπή. Σιωπή που λες και κάποιος την επέβαλε ως ύστατο φόρος τιμής για όσους και όσα έφυγαν. Σημάδια λιγοστά, πρέπει να ψάξεις πολύ για να τα βρεις, ο χρόνος δεν χαρίζεται, δεν λυπάται, δεν στέκεται. Αν φτάσεις μέχρι εκεί, αλλά και γιατί να φτάσεις; – η πινακίδα μέταλλο σκουριασμένο, ξεφτισμένο, παράταιρη, ξένο σώμα στις πλαγιές όπου το ίχνος κάποτε βαθύ, και τώρα χώμα που θαρρείς και ποδάρι δεν το πάτησε ποτέ.

Ήχος που όλο και ξεμακραίνει

Οι Έλληνες βλάχοι δεν κατοικούν πια στις αετοφωλιές και στα οροπέδια δεν αντιλαλούν κουδούνια και βελάσματα μυριόστομων κοπαδιών. Κι η γλώσσα τους, θαρρείς ίδιο σχοινί που κρατούσε τον έναν κοντά στον άλλο, κι όλους μαζί εκεί στα ορεινά, ήχος που όλο και ξεμακραίνει μέχρι να χαθεί στα χαμηλωμένα σύννεφα.

Γράφει ο Αγαθοκλής Αζέλης στο κεφάλαιο Λένω (σελ.21), του βιβλίου του «Στις μυλόπετρες του χρόνου»:

«…η Λένω είδε στα είκοσι δύο της να φεύγει η τουρκική φρουρά από το ορεινό βλαχοχώρι, στα τριάντα δύο της να επιστρέφουν ανδρικά ράκη από τη μικρασιατική εκστρατεία, στα τριάντα τέσσερα να μισοχηρεύει από τον πρώτο της αρραβωνιαστικό, σφαγμένο από ληστρικό χέρι, στα τριάντα πέντε να παντρεύεται τον κουνιάδο της, στα σαράντα επτά της να τη στέλνει το καθεστώς του Μεταξά σχολείο για να μάθει ελληνικά, στα πενήντα της να εισβάλλει γερμανικός στρατός στο χωριό που δεν πατούσε άνθρωπος ούτε από τα περίχωρα, στα πενήντα έξι της να εκτοπίζεται λόγω εμφυλίου μαζί με τους συγχωριανούς στο Μέτσοβο, στα εξήντα ένα της να χάνει τον μικρό της γιο, στα εξήντα επτά της να χάνει τον πρώτο της εγγονό και στα εβδομήντα δύο τον δεύτερο, στα εβδομήντα πέντε της να φεύγει ο μεγάλος γιος με τη νύφη της εσωτερικός μετανάστης στην Αθήνα κι εκείνη να αναλαμβάνει τη φροντίδα τριών μικρών, στα εβδομήντα εννέα της να μεταναστεύει με τα τρία μικρά στην Αθήνα για να ενωθεί η οικογένεια. Στα ογδόντα έξι της αυτά τα κορεσμένα γαλανά μάτια έκλεισαν οριστικά στο υπόγειο διαμέρισμα και το σκευρωμένο της κορμί κατά παραγγελία επέστρεψε στη γη των προγόνων.»

Αναγορεύει έτσι τη Λένω του σε σύμβολο και σημείο αναφοράς ενός ολόκληρου λαού, των βλαχόφωνων Ελλήνων, που κατάφερε επί αιώνες να δαμάσει τη φύση στα άγρια βουνά [..] 

Μέσα σ’ αυτές τις 191 λέξεις καταφέρνει να πει όσα θα χρειάζονταν πολλά κεφάλαια της ιστορίας για να τα περιγράψουν. Αναγορεύει έτσι τη Λένω του σε σύμβολο και σημείο αναφοράς ενός ολόκληρου λαού, των βλαχόφωνων Ελλήνων, που κατάφερε επί αιώνες να δαμάσει τη φύση στα άγρια βουνά, να συμβιώσει με ήμερα και άγρια ζώα, αλλά φυλλορρόησε και έχασε πολλά απ’ όσα τον χαρακτήριζαν και τον προσδιόριζαν μέσα σε λίγα χρόνια, στο διάβα του αιώνα των μεγάλων αλλαγών και ανακατατάξεων, του 20ού. Ενός λαού, με γνήσιες ελληνικές ρίζες και εθνικό φρόνημα που στο μόνο που διέφερε ήταν η γλώσσα του, μια γλώσσα δημιούργημα ιδιαίτερων καταστάσεων και συνθηκών, που προέκυψε σαν ανάγκη για να μπορέσει να εκφραστεί κατά πως τον βόλευε ένας ιδιαίτερος και διακριτός πολιτισμός, που δεν ήταν τίποτα άλλο παρά μόνο μια ακόμα ψηφίδα του μεγάλου ελληνικού πολιτιστικού ψηφιδωτού.

Αγαθοκλής Αζέλης

Ο Αγαθοκλής Αζέλης γεννήθηκε το 1963 στη Μηλιά Μετσόβου. Σπούδασε στην Αθήνα, στη Φιλοσοφική Σχολή, και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Από το 1997 διδάσκει στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Έχει βραβευτεί από το αυστριακό κράτος για τη μετάφραση αυστριακής λογοτεχνίας στα ελληνικά. Ποιήματά του δημοσιεύτηκαν στη Λέξη, στην επετηρίδα Τρικαλινά και σε γερμανική μετάφραση στον δίγλωσσο συλλογικό τόμο 13 Schreiber schreiben. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές Νύχτες στο θρυμματισμένο ενυδρείο, 2008, και Εωθινές επιγνώσεις, 2011.

«Συλλογή διηγημάτων ή σπονδυλωτό αφήγημα», χαρακτηρίζεται στο οπισθόφυλλο του το βιβλίο του Αζέλη. Προσθέτω έναν ακόμα χαρακτηρισμό. Άλμπουμ φωτογραφιών. Φωτογραφιών που τραβήχτηκαν σε διαφορετικές εποχές, υπό ποικίλες συνθήκες και σε ξεχωριστές περιστάσεις. Σαν εκείνα τα οικογενειακά άλμπουμ που όλο και κάπου περιμένουν καταχωνιασμένα μέχρι που θα βρεθεί το χέρι που θα τα ανασύρει για να τα ξεφυλλίσει, πολλές φορές όταν πια είναι πολύ αργά καθώς όσοι θα μπορούσαν να πουν ποιος είναι πού, πότε, δεν τους συναντάμε ανάμεσα μας, εδώ και καιρό.

Στις μυλόπετρες του χρόνουΆραγε, υπήρξαν ποτέ όλοι αυτοί οι άνθρωποι, αναρωτιέμαι. Ο Αζέλης ανοίγει την πόρτα και μας τους δείχνει λες και φτάνουν ξανά στην πόρτα μας, κατάκοποι απ’ το δρόμο, σκονισμένοι απ’ τα δύσβατα μονοπάτια, με πρόσωπα σκαμμένα απ’ τις ρυτίδες, αλλά βαμμένα κόκκινα απ’ τον καθαρό, τον σκληρό, αέρα που φυσάει στα υψώματα. Προσωπικές αναμνήσεις, δανεικές από συγγενείς στενούς ή μακρινούς. Δεν έχει καμιά σημασία. Μετράει το συναίσθημα που νιώθεις ακόμα και αν το βίωμα είναι μια αφήγηση, μια ιστορία που κάπως κάποιος θυμάται, που παραλλάσσεται και ως ένα σημείο αλλοιώνεται απ’ τις φορές κι απ’ τα διαφορετικά στόματα που ‘χει ειπωθεί.

Τριάντα δύο φωτογραφίες τα διηγήματα του Αζέλη, ό,τι διασώθηκε αφού πέρασαν απ’ τις μυλόπετρες του χρόνου, αναθηματικές πλάκες άλλου κόσμου και άλλης εποχής, ανθρώπων που δεν έτυχαν της καλύτερης τύχης και μοίρας, ακόμα και αν δεν ζήτησαν παρά μόνο λίγα, ελάχιστα.

Με λίγες λέξεις, σχεδόν τηλεγραφικά, όπως το απόσπασμα που συμπεριέλαβα, ο συγγραφέας θυμίζει σε όσους ξέχασαν, συγκινεί όσους κάτι θυμούνται, γνωστοποιεί σε όσους δεν έτυχε ν’ ασχοληθούν πως πίσω απ’ τις επίσημες σελίδες της ιστορίας υπάρχουν πάντα όσοι και όσα, δυστυχώς, ξέμειναν σαν υποσημειώσεις, αν και θα άξιζε να χυθεί για χάρη τους αρκετό μελάνι.

Ένα βιβλίο σπονδή στη μνήμη. Μια υπενθύμιση πως όσο μακριά κι αν φτάσουμε πάντα θα μας δένει κάτι με τα βουνά που μας σμίλεψαν.


 * Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΙΤΕΝΗΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Γιαλάν Ντουνιάς» (εκδ. Γράφημα).

politeia link more

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

Για την επανακυκλοφορία του βιβλίου της Γεωργίας Τάτση «Χορός στα ποτήρια» (εκδ. Βακχικόν, δύο νουβέλες). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία από την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Θίασος» (1974-’75) 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Iεροτελεστικός από τη...

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Ο δημοφιλής συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας Τζο Νέσμπο [Jo Nesbø] αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.

Επιμέλεια: Ευλαλία Πάνου

...
Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 10ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός Παναγής Παναγιωτόπουλος. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά, την Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου, στις 7μμ.

Επιμέλεια: Book Press

Βίος ...

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ