pomona

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αργύρη Φασούλα «Πομόνα» (εκδ. Μάγμα).

Της Τιτίκας Δημητρούλια

Στην πρώτη του συλλογή διηγημάτων, ο Αργύρης Φασούλας παρουσιάζει οχτώ πρόσωπα σε κρίση: οι ιστορίες τους αποτυπώνουν τις ρωγμές της ψυχοκοινωνικής ταυτότητάς τους σε έναν λόγο που αναδύεται από τα βάθη του κορμιού και του μυαλού και οικοδομεί έναν λιγότερο ή περισσότερο άγριο, ανοίκειο κόσμο, μετέωρο ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία, τον ύπνο και τον ξύπνο, το μεθύσι και τη νηφαλιότητα, την αίσθηση και την παραίσθηση, την επιθυμία και την πράξη.

(...) τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό [...] πότε ξεχωρίζουν και πότε συμφύρονται και χωνεύονται στον λόγο (...)

Σε όλα τα διηγήματα της συλλογής, τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και το –όποιο– αντίθετό του, την παραίσθηση, το όνειρο ή την απροσδιοριστία του φανταστικού στοιχείου, πότε ξεχωρίζουν και πότε συμφύρονται και χωνεύονται στον λόγο που κατασκευάζει όσα δεν θέλει ή δεν μπορεί το λογικό και η πράξη. Η Σταυρούλα Μπόσιου σκοτώνει τη μητέρα της, που θα πεθάνει πολλά χρόνια αργότερα από γηρατειά. Για την ακρίβεια τη μητέρα της τη σκοτώνει ένα μαχαίρι που αυτενεργεί, με τη βοήθεια ενός πελαργού που ολοκληρώνει το μακάβριο έργο και η Σταυρούλα κόβει και πετάει το κεφάλι της μητέρας της στα σκουπίδια και φυτεύει το κορμί της στον ακάλυπτο («Πώς σκότωσα τη μητέρα μου»). Ο Γιώργος Ζίτσιος θρηνεί ένα πεθαμένο αρνί, γίνεται ο ίδιος το αρνί αυτό, το τελευταίο από το κοπάδι που πούλησε («Τ’ αρνάκι»), για να φάει όλα τα λεφτά του κοπαδιού με Ρωσίδες, ενδεχομένως σε σκυλάδικα όπως αυτό όπου βρίσκεται τελικά ο Γιούλης στο τελευταίο διήγημα, «Επιτάφιοι». Ο Γιούλης αναπλάθει –μες στο μεθύσι του;– μεταποιημένες σκηνές από τη ζωή του, περιφορές επιταφίων, πολιτικές συγκεντρώσεις με τον Χριστό απέναντι από τον Αντρέα, στιγμές από την παιδική του ηλικία κλεισμένες μες στο κορμί της τραγουδίστριας που βλέπει ότι αγκαλιάζει. Η Χρύσα, που ο άντρας της τής λιανίζει το κορμί στο ξύλο, «σέρνεται σπασμένα, στο πάτωμα», μαζεύει κάθε πρωί από τον πάγο τα κόκαλά της και τα μαγειρεύει στη χύτρα και καταλήγει να παρηγορεί τον άντρα αυτόν, που γίνεται βρέφος κι «ουρλιάζει και παίρνει φωτιά», «σπαράζει και φλέγεται» – ή μήπως τον εαυτό της; («Γυαλάκια»). Η Κική περιμένει μάταια τον άντρα που αγάπησε και τη βαρέθηκε, μπουσουλώντας «σε όνειρα ζωντανά», τραβώντας «με νύχια και με δόντια τη ζωή προς τα πίσω», βλέποντας στο όνειρό της πώς τον κρατά ολοδικό της κάτω από τη γη («Η πίτα»). Ο φαντάρος Κώστας Τζουμέρας κοιμάται μέσα σε μια καναδέζα και ξαναβλέπει στιγμιότυπα από τη ζωή στο στρατόπεδο, λογύδρια αξιωματικών, ιστορίες του θαλάμου και της σκοπιάς, εκρήξεις σε ναρκοπέδια και διαμελισμένους μετανάστες («Η καναδέζα»). Ο Τάσσος ο Βίγκας πίνει τσίπουρα ντάλα μεσημέρι, την ώρα που ο χρόνος κουλουριάζεται, και βλέπει τον κόσμο γύρω του να γίνεται ένα ισιάδι… («Ο Τάσσος ο Βίγκας πίνει τσίπουρα»).

Ο λόγος αποτελεί προϊόν της φυσικής και κοινωνικής οντότητας που συνιστά ο τόπος, η οποία και εγγράφεται στο συνειδητό και το ασυνείδητό τους.

Τις ιστορίες αυτές, από τις οποίες προσωπικά ξεχωρίζω τις τρεις γυναικείες αφηγήσεις και την «Πομόνα», ο Φασούλας τις αγκιστρώνει, ήδη με τον τίτλο της συλλογής του, στον τόπο του, στον θεσσαλικό κάμπο, όπου οι αρδευτικές αντλίες, οι πομόνες, τραβάνε νερό βαθιά μες από τη γη για να ποτίσουν τα χωράφια. Πλάι στις πομόνες, ντάτσουν και βαμπακοχώραφα, λελέκια και στέρνες, καλαμιές και κουρούνες, ασβεστωμένο και σάπιο φως, νερό και στέγνα, λάσπη και φλόγες, ήλιοι σαράβαλα και γεμάτα φεγγάρια σχεδιάζουν έναν τόπο ως βιωμένο χώρο, που δεν αποτελεί απλώς το σκηνικό των διηγημάτων, αλλά λειτουργεί ως σωματική, νοητική και ψυχική συνθήκη των προσώπων, καθοριστική για τον λόγο τους. Έτσι, ο λόγος αποτελεί προϊόν της φυσικής και κοινωνικής οντότητας που συνιστά ο τόπος, η οποία και εγγράφεται στο συνειδητό και το ασυνείδητό τους.

Και ο τόπος, που σημαίνεται ρητά (και) με τα τοπωνύμιά του –τη Λάρισα και τη Φαλάνη, το Μουσαλάρ και τα Δελέρια, λόγου χάρη– μετατρέπεται, περνώντας στον λόγο, σε τόπο άλλο, σε μια ανησυχαστική ετεροτοπία, καμωμένη από σκόρπια κι αλλόκοτα συναρμοσμένα υλικά του περιβάλλοντος κόσμου, μέσα στον οποίο αρθρώνεται και τον οποίο επίμονα όσο και λοξά εικονίζει. Υπό την έννοια αυτή, το μοντερνιστικό εγχείρημα του Φασούλα, που διερευνά τη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό και τον κόσμο, δεν συνδέεται ούτε με τον ρομαντισμό και την αντίληψή του για το τοπίο ως ψυχική κατάσταση, ούτε πολύ περισσότερο με τη σύγχρονη, απλουστευτική νεοηθογραφία.

Το μοντερνιστικό εγχείρημα του Φασούλα, που διερευνά τη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό και τον κόσμο, δεν συνδέεται ούτε με τον ρομαντισμό και την αντίληψή του για το τοπίο ως ψυχική κατάσταση, ούτε πολύ περισσότερο με τη σύγχρονη, απλουστευτική νεοηθογραφία.

Χαρακτηριστικό της τεχνικής και της στόχευσής του είναι το διήγημα το οποίο τιτλοφορεί τη συλλογή, «Πομόνα», που ξεκινάει με την έξαψη του κορμιού καθώς σακατεύει ένα άλλο κορμί, «με σάρκες και οστά να τσακίζονται και ν’ ανάβουν», με το ξάναμμα ενός άντρα που κάθεται μες στη λάβρα και τον λίβα πλάι σε μια πομόνα. Μόνο που «η πομόνα, πάνω στην οποία κάθεται εδώ και χρόνια ο άντρας αυτός, έχει στραγγίξει» κι ο μονάχος αυτός άντρας, που έχει μόλις παραχώσει –στ’ αλήθεια ή μήπως όχι;– έναν παρείσακτο στο χώμα, βλέπει τη λάσπη να κατακλύζει το τοπίο, τα σπίτια και τα κορμιά, λελέκια να ραμφίζουν αυτά τα κορμιά και να αρπάζουνε παιδιά, κομμένα χελιδόνια στις αυλές, σμήνη από ακρίδες. Βλέπει όσα δεν είναι και δεν βλέπει όσα είναι, την «πελώρια αφυδάτωση», τον ξερό Όλυμπο, τις ξεραμένες κοίτες, τη στερεμένη πομόνα. Και «καπνίζει μες στο καταμεσήμερο τα δάχτυλά του», την παλάμη του ως τον καρπό, τα δόντια και τη γλώσσα του, τις «στάχτες των χειλιών του».

fasoulas exΌλα τα πρόσωπα του Φασούλα, άντρες και γυναίκες, είναι έρημα, τυραννισμένα, σημαδεμένα, αποξενωμένα από όλους και από όλα, ακόμη κι από τον ίδιο τους τον πόνο. Ο λόγος των άλλων είτε ενσωματώνεται στη ροή του δικού τους λόγου, εισάγοντας μια ρεαλιστική διάσταση στην ονειρική, εφιαλτική, παραισθητική τους ιστορία – όπως οι διάλογοι της Σταυρούλας με τους γείτονες, τα λόγια της φίλης στην ξυλοκοπημένη Χρυσούλα, ή του συμπονετικού συνομιλητή στον Ζίτσιο· είτε συγκροτεί μια τριτοπρόσωπη, εξωτερική οπτική, που κατά περίπτωση ενισχύει ή αίρει την (διαβαθμισμένη) απροσδιοριστία των αφηγήσεων, όπως στην «Πομόνα» ή στο «Ο Τάσσος ο Βίγκας πίνει τσίπουρα».

Ο Φασούλας δίνει σάρκα και οστά στα πρόσωπά του και τα εντάσσει στην κοινωνία, τη ρεαλιστική απεικόνιση της οποίας διαβάζει κανείς μέσα από τις γραμμές: το ζόρι της δουλειάς, τον κοινωνικό έλεγχο, τις ραγισμένες σχέσεις, τις χαμένες αγάπες, τον απαραίτητο και επικίνδυνο ξένο και τους πολλαπλούς θανάτους του, την απομάκρυνση από τη φύση, το τέλος συγκεκριμένων πολιτικών επαγγελιών, τη γενικευμένη αποξένωση και τη βία της, σε μια επαρχία που είναι αυτή που είναι, αλλά θα μπορούσε να είναι και όποια άλλη.

Ο τρόπος με τον οποίο το ρεαλιστικό στοιχείο ενσωματώνεται στον παραληρηματικό λόγο των προσώπων, η επεξεργασία των πολλαπλών χρόνων στην αφήγηση, η οποία λειτουργεί συχνά και ως κατεύθυνση ανάγνωσης, η δουλεμένη προφορικότητα –και στη διαλεκτική της εκδοχή στους «Επιτάφιους»– που δημιουργεί ιδιόλεκτα για τα πρόσωπα και η δύναμη των σπασμένων ποιητικών εικόνων που αναπαριστούν και σχολιάζουν τον πόνο του κορμιού και τη σύγχυση του μυαλού και της καρδιάς αποτελούν πολύ δυνατά σημεία της συλλογής. Πλάι στα τόσα καλά της πρώτης αυτής συλλογής, μια παρατήρηση που αφορά τα νήματα της αφήγησης σε ορισμένα διηγήματα, που κάποιες στιγμές είτε μπερδεύονται υπερβολικά και δημιουργούν κόμπους που ανακόπτουν τη ροή της ή απλώς χαλαρώνουν. Αλίμονο όμως αν, μετά από τη δυναμική αυτή είσοδό του Φασούλα στον χώρο της λογοτεχνίας, δεν έχουμε να περιμένουμε ένα προχώρημα στην επόμενη δουλειά του.


* Η ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ είναι κριτικός λογοτεχνίας, Καθηγήτρια στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ