Στη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, της Έλενας Χουζούρη (κριτική)

Αριστερά, αναρχία και τρομοκρατία: σχέση, διαφοροποίηση ή μυστικός γάμος; Η Έλενα Χουζούρη ανατρέχει στο 1989, όταν η Νέα Δημοκρατία του Κων/νου Μητσοτάκη και η Κομμουνιστική Αριστερά του Χαρίλαου Φλωράκη συγκυβερνούν, και βάζει στο τέλος του Οκτωβρίου να δολοφονείται / σκοτώνεται / εκτελείται / πυροβολείται από την αστυνομία ο αναρχικός Μανόλης Π. (Μ.Π. από εδώ και στο εξής), με το παρατσούκλι «Άτακτος». Ο σαραντάχρονος δημοσιογράφος Δημήτρης Κ. το μαθαίνει πρώτος κι αρχίζει να ξεδιπλώνει τον μίτο που τον συνέδεε με τον εικοσιεφτάχρονο νεκρό, τον αδελφό του νεκρού Τάσο και τη γυναίκα του τελευταίου Άννα, αλλά και όλα τα αριστερ(ίστικ)α παρακλάδια του παρελθόντος.

Η υπόθεση –σύμφωνα με το σημείωμα της συγγραφέως– ανακλά την πραγματική εκτέλεση του αναρχικού Μιχάλη Πρέκα από τους αστυνομικούς το 1987 στην Καλογρέζα. Η Έλενα Χουζούρη κάνει δύο βασικές αλλαγές από την πραγματικότητα στη μυθοπλασία: η μία είναι ότι μεταφέρει το γεγονός από το 1987 στο 1989, για να συμπέσει με τον φόνο του Παύλου Μπακογιάννη από τη τρομοκρατική οργάνωση 17Ν. Η δεύτερη είναι ότι παρουσιάζει τον αναρχικό Μανόλη Π. να σκοτώνεται από τους αστυνομικούς, ενώ ήταν άοπλος.

Ο τρόπος με τον οποίο γράφεται το βιβλίο είναι ευρηματικός και αποτελεσματικός. Λειτουργεί μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο, από τη στιγμή που σκοτώνεται το πρωί ο Μ.Π. μέχρι το βράδυ της ίδιας μέρας, ένα είδος κιρκαδικού μυθιστορήματος.

Ο τρόπος με τον οποίο γράφεται το βιβλίο είναι ευρηματικός και αποτελεσματικός. Λειτουργεί μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο, από τη στιγμή που σκοτώνεται το πρωί ο Μ.Π. μέχρι το βράδυ της ίδιας μέρας, ένα είδος κιρκαδικού μυθιστορήματος. Και μέσα σ’ αυτό το διάστημα ο δημοσιογράφος θυμάται πολλά, τόσο από τις σπάνιες συναντήσεις του με τον Μ.Π. όσο και με τον Τάσο, με τον οποίο ήταν φίλοι. Η οπτική γωνία του αφηγητή και τα λόγια του Τάσου, όπως και μερικές εικόνες από τον Μ.Π., φέρνουν στο προσκήνιο δύο ερωτήματα, που δεν απαντιούνται ολοκληρωμένα μέχρι τέλους. Από τη μια, ποιος ήταν ο νεαρός Μ.Π. που εναντιώθηκε πρώτα στην οικογένειά του, έπειτα στο κράτος και γενικά σε ό,τι εκπροσωπούσε την εποχή εκείνη την εξουσία. Πώς από ένα κομμουνιστικό περιβάλλον (πατέρας δίπλα στον Βελουχιώτη, αδελφός συνδικαλιστής κι αγωνιστής), ένα περιβάλλον με ηθική και συντηρητικές αρχές, πώς έγινε αυτός κλέφτης κι ίσως τρομοκράτης;

Η Έλενα Χουζούρη έχει εκδώσει έξι ποιητικές συλλογές και µία συγκεντρωτική συλλογή των ποιηµάτων της (2011). Στην πεζογραφία εµφανίστηκε το 2004 µε το µυθιστόρηµα Σκοτεινός Βαρδάρης (νέα έκδοση, Εκδόσεις Πατάκη, 2019) και ακολούθησαν τα µυθιστορήµατά της Πατρίδα από βαµβάκι (Κέδρος, 2009), Δύο φορές αθώα (Κέδρος, 2013), Ο θείος Αβραάµ µένει πάντα εδώ (Εκδόσεις Πατάκη, 2016), Στη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού. Μια παλιά ιστορία (Εκδόσεις Πατάκη, 2021). Ως κριτικός της λογοτεχνίας έχει συνεργαστεί µε µεγάλες αθηναϊκές εφηµερίδες και γνωστά λογοτεχνικά περιοδικά, έντυπα και ηλεκτρονικά. Για πολλά χρόνια εργάστηκε ως δηµοσιογράφος στον τοµέα πολιτισµού και βιβλίου, στον ηµερήσιο και περιοδικό τύπο, στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση. Είναι µέλος της ΕΣΗΕΑ καθώς και της Εταιρείας Συγγραφέων, στο ΔΣ της οποίας έχει σήμερα τη θέση της Αντιπροέδρου.

Το δεύτερο ερώτημα αφορά τις ευθύνες των δύο άλλων του τριγώνου: ο ίδιος ο Δημήτρης τον οποίο μάλλον εκτιμούσε εκ του μακρόθεν ο Μ.Π. και σεβόταν εξ αποστάσεως τι έκανε για να τον συμβουλεύσει, να τον βοηθήσει ή έστω να καταλάβει πού κινείται, πριν έλθει η αποφράδα μέρα; Τι είδους τραγικότητα χαρακτηρίζει τον αδελφό Τάσο, που νιώθει υπαίτιος γιατί, ενώ ήταν στην ουσία κηδεμόνας του μικρού, αφοσιώθηκε στο κόμμα και δεν ενδιαφέρθηκε ουσιαστικά για την πορεία του αδελφού του. Έχουμε στην ουσία μια αδελφική αντίθεση που γίνεται διαμάχη, στην οποία ο ένας προσπαθεί να καταλάβει τον άλλο, ο ένας που έχει φωνή ψάχνεται ενώ ο άλλος που δεν έχει φωνή δεν μπορεί να απαντήσει. Κι αυτή η διαμάχη, με τον Τάσο να είναι ο ηθικός και ο τίμιος και τον Μ.Π. να είναι ο ανήθικος κι ο αντικοινωνικός, φέρνει μπροστά μας τις ευθύνες του πρώτου κι όχι του δεύτερου. Ειδικά όταν ο ίδιος αποκαλύπτει ότι απατά τη γυναίκα του, ύψιστη «αμαρτία» για έναν ορθόδοξο κομμουνιστή.

Το ζητούμενο φαίνεται να μην επικεντρώνεται στο ποιος είναι ο νεκρός αναρχικός και πώς σκεφτόταν, αλλά πώς τον αντιμετώπιζαν όσο ζούσε και πώς στάθηκαν δίπλα ή απέναντί του οι δύο άλλοι. Στο τέλος όμως το κέντρο αυτό μετακινείται, αφού ο νεκρός... μιλά, μέσω ενός γράμματος που αφήνει παρακαταθήκη στον Δημήτρη. Παρόλο που το γράμμα μοιάζει ως προς το ύφος να μην αντιστοιχεί στην παιδεία και τη σχέση του μικρού με τη γραφή, υπάρχει για να αναδείξει και τη δική του πλευρά, να δείξει πώς βγήκε στη σκοτεινή πλευρά, πώς εγκολπώθηκε το μίσος, πώς η κοινωνία και ο αδελφός του τον ώθησαν, ακούσια φυσικά, να θεωρήσει τη βία όπλο κατά του συστήματος. Αν και δεν ήθελε ποτέ να σκοτώσει, το έκανε κι αυτό, αλλά πρώτιστο μέλημά του είναι να γίνουν πολλοί όσοι αντιδρούν και να διαλύσουν το σάπιο σύστημα που τους περιβάλλει.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).

Στη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού
Μια παλιά ιστορία
ΈΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ
ΠΑΤΑΚΗΣ 2021
Σελ. 224, τιμή εκδότη €11,10

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΈΛΕΝΑΣ ΧΟΥΖΟΥΡΗ

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Άκου φίλε,
Είναι ένα σκοτεινό σημείο που δεν μπορείς να το δεις. Το νιώθεις όμως γύρω σου, κοντά σου, μέσα σου. Περπατάει μαζί σου, κάθεται, ξαπλώνει, κάνει ό,τι κάνεις, στο τέλος παίρνει τη θέση σου. Είσαι εσύ ο ίδιος ΑΥΤΟ. Είναι το σκοτεινό σημείο στο οποίο αναγκάστηκες να χωθείς αφού όλα σε καταδιώκουν. Είναι το σκοτεινό σημείο από το οποίο μπορείς να βλέπεις πράγματα που μόνο λίγοι μπορούν να δουν. Αυτοί που είναι σαν κι εσένα. Δεν γινόταν διαφορετικά αφού ήθελες να μην μείνεις μόνο στα λόγια αλλά να προχωρήσεις και στις πράξεις».