plagkton

Για τον συγκεντρωτικό τόμο με τα πεζά κείμενα του Βασίλη Αμανατίδη «Πλαγκτόν – Οι ιστορίες» (εκδ. Νεφέλη). Κεντρική εικόνα: Κεφάλι μέδουσας από την έκθεση του M.E.T. © «Από την Ασσυρία στην Ιβηρική στην αυγή της Κλασικής Εποχής» (Σεπτέμβριος 2014 – Ιανουάριος 2015).

Του Κωνσταντίνου Ματσούκα

«Έσβησα το πορτατίφ. Έβαλα τις παντόφλες μου και βγήκα στο μπαλκόνι. “Είχαμε μπαλκόνι τελικά;…” είπα μέσα μου».

Ένας συγκεντρωτικός τόμος από τα διηγήματα δύο συλλογών, Ο Σκύλος της Χάρυβδης (2008) και Μη με φας (2005), συν επτά αδημοσίευτες ιστορίες. Γλωσσικές μικροκατασκευές με άξονα την παρέκκλιση, που τις διακρίνει η επινοητικότητα, η προφορικότητα και μια νέα τόλμη στη διαχείριση του αφηγηματικού εγχειρήματος. (Ο Αμανατίδης δεν κτίζει χαρακτήρες αλλά, μάλλον, στιγμιότυπα ψυχισμού).

Η παρέκκλιση, σε όλη της την γκάμα, είναι προφανής πόλος έλξης στην θεματολογία του Πλαγκτόν: Στο «Σιαμαίοι στη Ζούγκλα» η αγάπη είναι μια διαχωριστική λεπίδα. Στο «Το κορίτσι μας μιλάει στο θείο», ένας άνδρας σε αναπηρικό καροτσάκι είναι δέσμιος της ανηψιάς του, προέφηβης «με ειδικές ανάγκες» (αν και είναι μάλλον στον Θεό όπου εκείνη απευθύνει τον αγουροξυπνημένο ερωτισμό της.) Στον φουτουριστικό, burlesque μονόλογο «Roman Dick ή Καουτσούκ», (ισάξιο ενός Κ. Βόνεγκατ) η Θεοτόκος παρουσιάζεται ως cyborg σε reality show…

Δυσμορφία, διασάλευση, διάρρηξη ορίων, διαταραχή... οι παράμετροι του «φυσιολογικού» εξαρθρώνονται με την μεθοδικότητα μικρού παιδιού που διαμελίζει ακρίδα (ή και το αντίστροφο). Αυτό συμβαίνει τόσο σε μορφολογικό επίπεδο όσο και σε ηθικό. Σε πολλές περιπτώσεις, οι «χαρακτήρες» μακράν απέχουν από την αρτιμέλεια (σωματική/ψυχική), όπως συμβαίνει κυριολεκτικά και μεταφορικά στο «Το κλάμα (τους)». Αλλού πάλι δείχνουν να μην έχουν διδαχθεί τις συμβάσεις της αμοιβαιότητας. Δανείζονται απλώς τις φόρμες της για να εκδραματίσουν τη δική τους ιδιότυπη κατανόηση («Μινιόν», «Μπάρμπι Τάφος»). Είναι, λένε και πράττουν με την αμοραλιστική αθωότητα τεράτων («Ζωολογικός Κήπος»). 

«Θα ευχόμουν το βιβλίο αυτό να δημιουργήσει στον αναγνώστη ένα μείγμα έκπληξης, τρόμου και απόλαυσης» γράφει ο Αμανατίδης στο επίμετρο. Και όντως, στις σελίδες αυτές ενεδρεύει μια διάχυτη ευφροσύνη του τρόμου. 

Επιπλέον, υπάρχει μια κατασκευαστική μέριμνα στα περιβάλλοντα («Αστρονομία»), συγκεκριμένες ηδυπαθείς λεπτομέρειες που εντείνουν την εσωτερικότητα και την απόσταση, είτε σε μια υπόγεια τάφρο είτε στο εσωτερικό ενός κρανίου. Χαρακτηριστική η «Αστεία πολυκατοικία» που είναι ντυμένη (απ’ έξω) με τριανταφυλλιά ταπετσαρία. «Θα ευχόμουν το βιβλίο αυτό να δημιουργήσει στον αναγνώστη ένα μείγμα έκπληξης, τρόμου και απόλαυσης» γράφει ο Αμανατίδης στο επίμετρο. Και όντως, στις σελίδες αυτές ενεδρεύει μια διάχυτη ευφροσύνη του τρόμου. 

Το λακανικό corps morcelé, η ασυνείδητη μνήμη του ασυντόνιστου, διαμελισμένου σώματος επιστρέφει ξανά και ξανά στο χειρουργικό φαντασιακό του βιβλίου. Αυτό που στην καθημερινότητα είναι πηγή άγχους, αρδεύει την λογοτεχνική frisson. Μια ψυχαναλυτική ανάγνωση των δεινών απολαύσεων του Πλαγκτόν ίσως εντόπιζε εδώ την συμπτωματολογία ενός πένθους. Όταν η διεκδίκηση από το αντικείμενο που χάθηκε επιμένει, έχουμε την παραπτωματική συμπεριφορά που δηλώνει ότι θα πάρω αυτό που θέλω, το δικαιούμαι έστω και αν η πραγματικότητα συνωμότησε για να μου το στερήσει. Η ίδια εξίσωση αλλιώς: το μέγεθος της απώλειας που έχω υποστεί, με καθιστά εξαιρετέο από τον νόμο. (Νήμα σκέψης που ακολουθώντας το, προσεγγίζουμε το πρόταγμα της τραγωδίας κατά τον Γ. Χειμωνά: να βρεθεί τρόπος να αναπαυθεί ο ήρωας εν μέσω της συντριβής του).

amanatidis ex


Ίσως αυτά τα σχόλια να είναι υπερβολικά κανονιστικά, και σίγουρα ανεπαρκή χωρίς μνεία της γλωσσικής δεξιοτεχνίας διηγημάτων όπως το «Φάντασμα»: οκτώ σελίδες διαλόγου στην διάρκεια των οποίων, ο ένας συνομιλητής σιγεί απολύτως! Εν γένει οι ιστορίες είναι (σαν) κατασκευαστικά στοιχήματα που καλύπτουν μια μεγάλη, παιγνιώδη γκάμα: από μια έκθεση ιδεών («Περί Ελεφάντων και Ανθρώπων») μέχρι ένα διήγημα-εικονογράφηση παροιμίας («Χαμογέλα πάλι στον φακό γλυκειά μου») μέχρι ένα βίντεο-ποστάλ («Το Μαλλί της Γριάς»). «Το κομμένο πόδι» ανήκει σε μια εντελώς δική του κατηγορία: «αναστοχαστικού παραληρήματος;». Επιπλέον, αρκετά από τα διηγήματα είναι ουροβορικά, με το τέλος να επιστρέφει και να συμπίπτει με την αρχή τους, μ’ έναν τρόπο επανεκκινώντας τα.

Άλλη χαρακτηριστική στρατηγική του Αμανατίδη είναι να μας υπενθυμίζει με πλείστους όσους τρόπους ότι βρισκόμαστε μέσα σ’ ένα γλωσσικό παιχνίδι σε εξέλιξη. Δεν φείδεται της δευτεροπρόσωπης αφήγησης, καθιστώντας τον αναγνώστη συνεργό του, και στο ευφάνταστο «Ψαλίδι», τον συμπεριλαμβάνει στο cast των χαρακτήρων του. «Εσύ [τον βλέπεις] ως κάποιον που αγνοώ». Αντίστοιχα, το συγγραφικό εγώ παρεισφρέει απροκάλυπτα στο κείμενο: «Πάμε, λοιπόν, παρακάτω με μερικές κοφτές και αρκετά μελοδραματικές φράσεις». Αλλού: «Είμαστε εδώ και ώρα όρθιοι κι έτσι θα παραμείνουμε ως το τέλος, κάτι που λέγεται ορθοστασία και πολλή δουλειά για να γραφτεί ένα διήγημα». Ενισχύεται, λοιπόν, σε κάθε ευκαιρία η ψευδαίσθηση του κείμενου ως συμβάν που ενεργοποιείται στον παρόντα χρόνο από την ανάγνωση («αυτή τη στιγμή που σας μιλώ», «τώρα λοιπόν ανακοινώνω»). 

Καθομολογία του συγγραφέα, η σκευή των διηγημάτων του έχει υλικά κοινά με τα όνειρα: «εύθραυστα, εύφλεκτα, δίχως αρχή και τέλος» – αυτά, αρέσκεται να τα εξωθεί στα άκρα για να δοκιμάσει την αντοχή τους («Παπάκι», «Το κομμένο πόδι»). Προκρίνοντας την ωμότητα και το παράδοξο, το ευμετάβλητο των μορφών, κι έναν προ-οιδιπόδειο αμοραλισμό στα γλωσσικά παιχνίδια που κατασκευάζει, ο Αμανατίδης μας εισάγει σ’ έναν sui generis, συγγραφικό «Κήπο επίγειων απολαύσεων». Η συνολική επίγευση του βιβλίου, πάντως, αφορά μάλλον την γλωσσική του ενάργεια, παρά την παρέλαση από τα απροσδόκητα πλάσματα που κατοικούν εκεί.

* Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

Για το μυθιστόρημα της Αγλαΐας Μπλιούμη «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία μεταναστών στο Μόναχο το 1960.

Γράφει ο Ανδρέας Καρακίτσιος

Πρόκειται για ένα λογοτ...

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

Για το μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή «Χρυσός κήπος, Άλτσιν μπαχτσεσί» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία ©  Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Κ. Μπουμπουρή. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Η ...

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Για τη συλλογή διηγημάτων της Μαρίας Καλιόρη «Οι καλοί πεζοπόροι» (εκδ. Ιωλκός), το μυθιστόρημα του Ηλία Μπιστολά «Χώμα στα μάτια, στα αυτιά, στο στόμα» (εκδ. Τόπος) και τη συλλογή διηγημάτων της Χριστίνας Ιωάννου «Ταξίδι στο φούρνο» (εκδ. Ιωλκός).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ