plagkton

Για τον συγκεντρωτικό τόμο με τα πεζά κείμενα του Βασίλη Αμανατίδη «Πλαγκτόν – Οι ιστορίες» (εκδ. Νεφέλη). Κεντρική εικόνα: Κεφάλι μέδουσας από την έκθεση του M.E.T. © «Από την Ασσυρία στην Ιβηρική στην αυγή της Κλασικής Εποχής» (Σεπτέμβριος 2014 – Ιανουάριος 2015).

Του Κωνσταντίνου Ματσούκα

«Έσβησα το πορτατίφ. Έβαλα τις παντόφλες μου και βγήκα στο μπαλκόνι. “Είχαμε μπαλκόνι τελικά;…” είπα μέσα μου».

Ένας συγκεντρωτικός τόμος από τα διηγήματα δύο συλλογών, Ο Σκύλος της Χάρυβδης (2008) και Μη με φας (2005), συν επτά αδημοσίευτες ιστορίες. Γλωσσικές μικροκατασκευές με άξονα την παρέκκλιση, που τις διακρίνει η επινοητικότητα, η προφορικότητα και μια νέα τόλμη στη διαχείριση του αφηγηματικού εγχειρήματος. (Ο Αμανατίδης δεν κτίζει χαρακτήρες αλλά, μάλλον, στιγμιότυπα ψυχισμού).

Η παρέκκλιση, σε όλη της την γκάμα, είναι προφανής πόλος έλξης στην θεματολογία του Πλαγκτόν: Στο «Σιαμαίοι στη Ζούγκλα» η αγάπη είναι μια διαχωριστική λεπίδα. Στο «Το κορίτσι μας μιλάει στο θείο», ένας άνδρας σε αναπηρικό καροτσάκι είναι δέσμιος της ανηψιάς του, προέφηβης «με ειδικές ανάγκες» (αν και είναι μάλλον στον Θεό όπου εκείνη απευθύνει τον αγουροξυπνημένο ερωτισμό της.) Στον φουτουριστικό, burlesque μονόλογο «Roman Dick ή Καουτσούκ», (ισάξιο ενός Κ. Βόνεγκατ) η Θεοτόκος παρουσιάζεται ως cyborg σε reality show…

Δυσμορφία, διασάλευση, διάρρηξη ορίων, διαταραχή... οι παράμετροι του «φυσιολογικού» εξαρθρώνονται με την μεθοδικότητα μικρού παιδιού που διαμελίζει ακρίδα (ή και το αντίστροφο). Αυτό συμβαίνει τόσο σε μορφολογικό επίπεδο όσο και σε ηθικό. Σε πολλές περιπτώσεις, οι «χαρακτήρες» μακράν απέχουν από την αρτιμέλεια (σωματική/ψυχική), όπως συμβαίνει κυριολεκτικά και μεταφορικά στο «Το κλάμα (τους)». Αλλού πάλι δείχνουν να μην έχουν διδαχθεί τις συμβάσεις της αμοιβαιότητας. Δανείζονται απλώς τις φόρμες της για να εκδραματίσουν τη δική τους ιδιότυπη κατανόηση («Μινιόν», «Μπάρμπι Τάφος»). Είναι, λένε και πράττουν με την αμοραλιστική αθωότητα τεράτων («Ζωολογικός Κήπος»). 

«Θα ευχόμουν το βιβλίο αυτό να δημιουργήσει στον αναγνώστη ένα μείγμα έκπληξης, τρόμου και απόλαυσης» γράφει ο Αμανατίδης στο επίμετρο. Και όντως, στις σελίδες αυτές ενεδρεύει μια διάχυτη ευφροσύνη του τρόμου. 

Επιπλέον, υπάρχει μια κατασκευαστική μέριμνα στα περιβάλλοντα («Αστρονομία»), συγκεκριμένες ηδυπαθείς λεπτομέρειες που εντείνουν την εσωτερικότητα και την απόσταση, είτε σε μια υπόγεια τάφρο είτε στο εσωτερικό ενός κρανίου. Χαρακτηριστική η «Αστεία πολυκατοικία» που είναι ντυμένη (απ’ έξω) με τριανταφυλλιά ταπετσαρία. «Θα ευχόμουν το βιβλίο αυτό να δημιουργήσει στον αναγνώστη ένα μείγμα έκπληξης, τρόμου και απόλαυσης» γράφει ο Αμανατίδης στο επίμετρο. Και όντως, στις σελίδες αυτές ενεδρεύει μια διάχυτη ευφροσύνη του τρόμου. 

Το λακανικό corps morcelé, η ασυνείδητη μνήμη του ασυντόνιστου, διαμελισμένου σώματος επιστρέφει ξανά και ξανά στο χειρουργικό φαντασιακό του βιβλίου. Αυτό που στην καθημερινότητα είναι πηγή άγχους, αρδεύει την λογοτεχνική frisson. Μια ψυχαναλυτική ανάγνωση των δεινών απολαύσεων του Πλαγκτόν ίσως εντόπιζε εδώ την συμπτωματολογία ενός πένθους. Όταν η διεκδίκηση από το αντικείμενο που χάθηκε επιμένει, έχουμε την παραπτωματική συμπεριφορά που δηλώνει ότι θα πάρω αυτό που θέλω, το δικαιούμαι έστω και αν η πραγματικότητα συνωμότησε για να μου το στερήσει. Η ίδια εξίσωση αλλιώς: το μέγεθος της απώλειας που έχω υποστεί, με καθιστά εξαιρετέο από τον νόμο. (Νήμα σκέψης που ακολουθώντας το, προσεγγίζουμε το πρόταγμα της τραγωδίας κατά τον Γ. Χειμωνά: να βρεθεί τρόπος να αναπαυθεί ο ήρωας εν μέσω της συντριβής του).

amanatidis ex


Ίσως αυτά τα σχόλια να είναι υπερβολικά κανονιστικά, και σίγουρα ανεπαρκή χωρίς μνεία της γλωσσικής δεξιοτεχνίας διηγημάτων όπως το «Φάντασμα»: οκτώ σελίδες διαλόγου στην διάρκεια των οποίων, ο ένας συνομιλητής σιγεί απολύτως! Εν γένει οι ιστορίες είναι (σαν) κατασκευαστικά στοιχήματα που καλύπτουν μια μεγάλη, παιγνιώδη γκάμα: από μια έκθεση ιδεών («Περί Ελεφάντων και Ανθρώπων») μέχρι ένα διήγημα-εικονογράφηση παροιμίας («Χαμογέλα πάλι στον φακό γλυκειά μου») μέχρι ένα βίντεο-ποστάλ («Το Μαλλί της Γριάς»). «Το κομμένο πόδι» ανήκει σε μια εντελώς δική του κατηγορία: «αναστοχαστικού παραληρήματος;». Επιπλέον, αρκετά από τα διηγήματα είναι ουροβορικά, με το τέλος να επιστρέφει και να συμπίπτει με την αρχή τους, μ’ έναν τρόπο επανεκκινώντας τα.

Άλλη χαρακτηριστική στρατηγική του Αμανατίδη είναι να μας υπενθυμίζει με πλείστους όσους τρόπους ότι βρισκόμαστε μέσα σ’ ένα γλωσσικό παιχνίδι σε εξέλιξη. Δεν φείδεται της δευτεροπρόσωπης αφήγησης, καθιστώντας τον αναγνώστη συνεργό του, και στο ευφάνταστο «Ψαλίδι», τον συμπεριλαμβάνει στο cast των χαρακτήρων του. «Εσύ [τον βλέπεις] ως κάποιον που αγνοώ». Αντίστοιχα, το συγγραφικό εγώ παρεισφρέει απροκάλυπτα στο κείμενο: «Πάμε, λοιπόν, παρακάτω με μερικές κοφτές και αρκετά μελοδραματικές φράσεις». Αλλού: «Είμαστε εδώ και ώρα όρθιοι κι έτσι θα παραμείνουμε ως το τέλος, κάτι που λέγεται ορθοστασία και πολλή δουλειά για να γραφτεί ένα διήγημα». Ενισχύεται, λοιπόν, σε κάθε ευκαιρία η ψευδαίσθηση του κείμενου ως συμβάν που ενεργοποιείται στον παρόντα χρόνο από την ανάγνωση («αυτή τη στιγμή που σας μιλώ», «τώρα λοιπόν ανακοινώνω»). 

Καθομολογία του συγγραφέα, η σκευή των διηγημάτων του έχει υλικά κοινά με τα όνειρα: «εύθραυστα, εύφλεκτα, δίχως αρχή και τέλος» – αυτά, αρέσκεται να τα εξωθεί στα άκρα για να δοκιμάσει την αντοχή τους («Παπάκι», «Το κομμένο πόδι»). Προκρίνοντας την ωμότητα και το παράδοξο, το ευμετάβλητο των μορφών, κι έναν προ-οιδιπόδειο αμοραλισμό στα γλωσσικά παιχνίδια που κατασκευάζει, ο Αμανατίδης μας εισάγει σ’ έναν sui generis, συγγραφικό «Κήπο επίγειων απολαύσεων». Η συνολική επίγευση του βιβλίου, πάντως, αφορά μάλλον την γλωσσική του ενάργεια, παρά την παρέλαση από τα απροσδόκητα πλάσματα που κατοικούν εκεί.

* Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ