plagkton

Για τον συγκεντρωτικό τόμο με τα πεζά κείμενα του Βασίλη Αμανατίδη «Πλαγκτόν – Οι ιστορίες» (εκδ. Νεφέλη). Κεντρική εικόνα: Κεφάλι μέδουσας από την έκθεση του M.E.T. © «Από την Ασσυρία στην Ιβηρική στην αυγή της Κλασικής Εποχής» (Σεπτέμβριος 2014 – Ιανουάριος 2015).

Του Κωνσταντίνου Ματσούκα

«Έσβησα το πορτατίφ. Έβαλα τις παντόφλες μου και βγήκα στο μπαλκόνι. “Είχαμε μπαλκόνι τελικά;…” είπα μέσα μου».

Ένας συγκεντρωτικός τόμος από τα διηγήματα δύο συλλογών, Ο Σκύλος της Χάρυβδης (2008) και Μη με φας (2005), συν επτά αδημοσίευτες ιστορίες. Γλωσσικές μικροκατασκευές με άξονα την παρέκκλιση, που τις διακρίνει η επινοητικότητα, η προφορικότητα και μια νέα τόλμη στη διαχείριση του αφηγηματικού εγχειρήματος. (Ο Αμανατίδης δεν κτίζει χαρακτήρες αλλά, μάλλον, στιγμιότυπα ψυχισμού).

Η παρέκκλιση, σε όλη της την γκάμα, είναι προφανής πόλος έλξης στην θεματολογία του Πλαγκτόν: Στο «Σιαμαίοι στη Ζούγκλα» η αγάπη είναι μια διαχωριστική λεπίδα. Στο «Το κορίτσι μας μιλάει στο θείο», ένας άνδρας σε αναπηρικό καροτσάκι είναι δέσμιος της ανηψιάς του, προέφηβης «με ειδικές ανάγκες» (αν και είναι μάλλον στον Θεό όπου εκείνη απευθύνει τον αγουροξυπνημένο ερωτισμό της.) Στον φουτουριστικό, burlesque μονόλογο «Roman Dick ή Καουτσούκ», (ισάξιο ενός Κ. Βόνεγκατ) η Θεοτόκος παρουσιάζεται ως cyborg σε reality show…

Δυσμορφία, διασάλευση, διάρρηξη ορίων, διαταραχή... οι παράμετροι του «φυσιολογικού» εξαρθρώνονται με την μεθοδικότητα μικρού παιδιού που διαμελίζει ακρίδα (ή και το αντίστροφο). Αυτό συμβαίνει τόσο σε μορφολογικό επίπεδο όσο και σε ηθικό. Σε πολλές περιπτώσεις, οι «χαρακτήρες» μακράν απέχουν από την αρτιμέλεια (σωματική/ψυχική), όπως συμβαίνει κυριολεκτικά και μεταφορικά στο «Το κλάμα (τους)». Αλλού πάλι δείχνουν να μην έχουν διδαχθεί τις συμβάσεις της αμοιβαιότητας. Δανείζονται απλώς τις φόρμες της για να εκδραματίσουν τη δική τους ιδιότυπη κατανόηση («Μινιόν», «Μπάρμπι Τάφος»). Είναι, λένε και πράττουν με την αμοραλιστική αθωότητα τεράτων («Ζωολογικός Κήπος»). 

«Θα ευχόμουν το βιβλίο αυτό να δημιουργήσει στον αναγνώστη ένα μείγμα έκπληξης, τρόμου και απόλαυσης» γράφει ο Αμανατίδης στο επίμετρο. Και όντως, στις σελίδες αυτές ενεδρεύει μια διάχυτη ευφροσύνη του τρόμου. 

Επιπλέον, υπάρχει μια κατασκευαστική μέριμνα στα περιβάλλοντα («Αστρονομία»), συγκεκριμένες ηδυπαθείς λεπτομέρειες που εντείνουν την εσωτερικότητα και την απόσταση, είτε σε μια υπόγεια τάφρο είτε στο εσωτερικό ενός κρανίου. Χαρακτηριστική η «Αστεία πολυκατοικία» που είναι ντυμένη (απ’ έξω) με τριανταφυλλιά ταπετσαρία. «Θα ευχόμουν το βιβλίο αυτό να δημιουργήσει στον αναγνώστη ένα μείγμα έκπληξης, τρόμου και απόλαυσης» γράφει ο Αμανατίδης στο επίμετρο. Και όντως, στις σελίδες αυτές ενεδρεύει μια διάχυτη ευφροσύνη του τρόμου. 

Το λακανικό corps morcelé, η ασυνείδητη μνήμη του ασυντόνιστου, διαμελισμένου σώματος επιστρέφει ξανά και ξανά στο χειρουργικό φαντασιακό του βιβλίου. Αυτό που στην καθημερινότητα είναι πηγή άγχους, αρδεύει την λογοτεχνική frisson. Μια ψυχαναλυτική ανάγνωση των δεινών απολαύσεων του Πλαγκτόν ίσως εντόπιζε εδώ την συμπτωματολογία ενός πένθους. Όταν η διεκδίκηση από το αντικείμενο που χάθηκε επιμένει, έχουμε την παραπτωματική συμπεριφορά που δηλώνει ότι θα πάρω αυτό που θέλω, το δικαιούμαι έστω και αν η πραγματικότητα συνωμότησε για να μου το στερήσει. Η ίδια εξίσωση αλλιώς: το μέγεθος της απώλειας που έχω υποστεί, με καθιστά εξαιρετέο από τον νόμο. (Νήμα σκέψης που ακολουθώντας το, προσεγγίζουμε το πρόταγμα της τραγωδίας κατά τον Γ. Χειμωνά: να βρεθεί τρόπος να αναπαυθεί ο ήρωας εν μέσω της συντριβής του).

amanatidis ex


Ίσως αυτά τα σχόλια να είναι υπερβολικά κανονιστικά, και σίγουρα ανεπαρκή χωρίς μνεία της γλωσσικής δεξιοτεχνίας διηγημάτων όπως το «Φάντασμα»: οκτώ σελίδες διαλόγου στην διάρκεια των οποίων, ο ένας συνομιλητής σιγεί απολύτως! Εν γένει οι ιστορίες είναι (σαν) κατασκευαστικά στοιχήματα που καλύπτουν μια μεγάλη, παιγνιώδη γκάμα: από μια έκθεση ιδεών («Περί Ελεφάντων και Ανθρώπων») μέχρι ένα διήγημα-εικονογράφηση παροιμίας («Χαμογέλα πάλι στον φακό γλυκειά μου») μέχρι ένα βίντεο-ποστάλ («Το Μαλλί της Γριάς»). «Το κομμένο πόδι» ανήκει σε μια εντελώς δική του κατηγορία: «αναστοχαστικού παραληρήματος;». Επιπλέον, αρκετά από τα διηγήματα είναι ουροβορικά, με το τέλος να επιστρέφει και να συμπίπτει με την αρχή τους, μ’ έναν τρόπο επανεκκινώντας τα.

Άλλη χαρακτηριστική στρατηγική του Αμανατίδη είναι να μας υπενθυμίζει με πλείστους όσους τρόπους ότι βρισκόμαστε μέσα σ’ ένα γλωσσικό παιχνίδι σε εξέλιξη. Δεν φείδεται της δευτεροπρόσωπης αφήγησης, καθιστώντας τον αναγνώστη συνεργό του, και στο ευφάνταστο «Ψαλίδι», τον συμπεριλαμβάνει στο cast των χαρακτήρων του. «Εσύ [τον βλέπεις] ως κάποιον που αγνοώ». Αντίστοιχα, το συγγραφικό εγώ παρεισφρέει απροκάλυπτα στο κείμενο: «Πάμε, λοιπόν, παρακάτω με μερικές κοφτές και αρκετά μελοδραματικές φράσεις». Αλλού: «Είμαστε εδώ και ώρα όρθιοι κι έτσι θα παραμείνουμε ως το τέλος, κάτι που λέγεται ορθοστασία και πολλή δουλειά για να γραφτεί ένα διήγημα». Ενισχύεται, λοιπόν, σε κάθε ευκαιρία η ψευδαίσθηση του κείμενου ως συμβάν που ενεργοποιείται στον παρόντα χρόνο από την ανάγνωση («αυτή τη στιγμή που σας μιλώ», «τώρα λοιπόν ανακοινώνω»). 

Καθομολογία του συγγραφέα, η σκευή των διηγημάτων του έχει υλικά κοινά με τα όνειρα: «εύθραυστα, εύφλεκτα, δίχως αρχή και τέλος» – αυτά, αρέσκεται να τα εξωθεί στα άκρα για να δοκιμάσει την αντοχή τους («Παπάκι», «Το κομμένο πόδι»). Προκρίνοντας την ωμότητα και το παράδοξο, το ευμετάβλητο των μορφών, κι έναν προ-οιδιπόδειο αμοραλισμό στα γλωσσικά παιχνίδια που κατασκευάζει, ο Αμανατίδης μας εισάγει σ’ έναν sui generis, συγγραφικό «Κήπο επίγειων απολαύσεων». Η συνολική επίγευση του βιβλίου, πάντως, αφορά μάλλον την γλωσσική του ενάργεια, παρά την παρέλαση από τα απροσδόκητα πλάσματα που κατοικούν εκεί.

* Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«… άμμος» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Memento mori

«… άμμος» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Memento mori

Για τη νουβέλα του Μιχάλη Μακρόπουλου «...Άμμος» (εκδ. Κίχλη). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ένας θολός ουρανός, η θάλασσα σαν μια θαμπή μεμβράνη, όλο το σκηνικό εκτεθειμένο σε έναν εμμονικό νοτιά, που όλα τα μεταπλάθει ...

«Τώρα είναι μετά» του Γιάννη Γαβαλά (κριτική) – Η αναζήτηση του καλού μέσα στο παράδοξο

«Τώρα είναι μετά» του Γιάννη Γαβαλά (κριτική) – Η αναζήτηση του καλού μέσα στο παράδοξο

Για το μυθιστόρημα του Γιάννη Γαβαλά «Τώρα είναι μετά» (εκδ. Ροδακιό). 

Γράφει η Ζέτα Κουντούρη 

Αυτοτοσαρκασμός και λεπτή ειρωνεία διατρέχουν το μυθιστόρημα του Γιάννη Γαβαλά με τον παράξενο τίτλο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

Για την τηλεοπτική σειρά «You», που είναι διαθέσιμη σε μεγάλο συνδρομητικό κανάλι, καθώς και για τα μυθιστορήματα της Κάρολαϊν Κέπνες (Caroline Kepnes) που την ενέπνευσαν. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

O χαρακ...

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη, 20 Μαΐου, στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...
Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Ανακοινώθηκε η μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλία που κυκλοφόρησαν το έτος 2024. Στην κεντρική εικόνα, από πρόσφατη βράβευση.

Επιμέλεια: Book Press

Στη μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα των Νίκι Φρεντς [Nicci French] «Δεν θα τελειώσει έτσι» (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Κίρα άκουγε αν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ