pali me ton aggelo kentriki

Για το μυθιστόρημα του Σταμάτη Πολενάκη «Η πάλη με τον άγγελο» (εκδ. Ενύπνιο). Εικόνα: Σύντροφοι παρακολουθούν το 16ο Συνέδριο του Κ.Κ. Όσοι θεωρήθηκαν προδότες τα χρόνια του Στάλιν, «εξαφανίστηκαν» τα ίχνη τους, ακόμη και από τις φωτογραφίες. 

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Ο συγγραφέας-αφηγητής, ας τον ονομάσουμε «Πολενάκη», παρακολουθεί τον Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι –ναι, τον πασίγνωστο κορυφαίο λογοτέχνη– στη Γενεύη να θρηνεί την κόρη του που πέθανε, αλλά και να καταριέται τους Ελβετούς που φέρονται ψυχρά και απάνθρωπα. Παράλληλα, να μαθαίνει τις ειδήσεις μέσω του Τύπου που αναφέρονται στη δολοφονία του αποστάτη Ιβάν Ιβάνοφ από τον επαναστάτη Σεργκέι Νετσάγιεφ. Ένας συγγραφέας, λοιπόν, παρακολουθεί έναν άλλο συγγραφέα να συλλαμβάνει το θέμα που θα γίνει πυρήνας του βιβλίου του, των Δαιμονισμένων. Το περιστατικό της δολοφονίας συνέβη το 1869, ενώ το μυθιστόρημα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Рyсский вeстник» («Ρωσικός αγγελιοφόρος») το 1871-2.

Γιατί ο Έλληνας πεζογράφος εγκύπτει στη δολοφονία που διέπραξε ο Νετσάγιεφ και στη μυθοπλασία που αυτή ενέπνευσε; Ποια τεθλασμένη γραμμή συνδέει την Πάλη με τον άγγελο με τους Δαιμονισμένους και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, αλλά και όλης της ανθρώπινης ιστορίας;

Η Ρωσία –και γενικότερα η Ευρώπη του 19ου αιώνα– λειτουργεί ως μήτρα θεωριών, ιδεολογιών, επαναστατικών απόψεων και κοινωνικών ζυμώσεων. Από τον πανσλαβισμό έως τον ευρωπαϊσμό, που οδηγούν προς αντίθετες κατευθύνσεις τον προσανατολισμό της χώρας, μέχρι τον αναρχισμό του Μπακούνιν και τον μηδενισμό, που εισάγεται στο Πατέρες και γιοι του Ιβάν Τουργκένιεφ (1862), από τον φιλελευθερισμό εισαγμένο από τη Γαλλία έως τις μαρξιστικές και σοσιαλιστικές ιδέες, που κερδίζουν σταδιακά έδαφος, κι από τους επαναστάτες Δεκεμβριστές του 1825 μέχρι τις αντιτσαρικές εξεγέρσεις. Σ’ αυτό το κλίμα, ο Σεργκέι Νετσάγιεφ –μέσα στη δεκαετία του 1860– εκφράζει δυναμικά το πνεύμα του μηδενισμού (ή νιχιλισμού), τάσσεται υπέρ μιας καθολικής ανατροπής των υπαρχουσών δομών, θεωρεί απαραίτητη την ένοπλη πάλη και τη βία, διακηρύσσει ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα και ως «πρώτος αδελφός» της επαναστατικής οργάνωσης «Λαϊκή Εκδίκηση» δολοφονεί τον Ιβάνοφ. Εδώ μπαίνει στο προσκήνιο ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, που εμπνέεται και πλάθει τον ήρωά του Πιότρ Βερχοβένσκι.

Η αφήγηση αφίσταται από τον μυθιστορηματικό ειρμό και αξιοποιεί την αποσπασματικότητα της ποίησης, ώστε να δημιουργήσει εντυπώσεις και κλονισμούς.

Η δολοφονία του Ιβάνοφ είναι το κέντρο, από το οποίο με σπειροειδείς κονδυλιές η αφήγηση του Σταμάτη Πολενάκη περνά στους επάλληλους κύκλους της ιστορίας. Ο μυθιστοριογράφος εφαρμόζει μια ποιητική μέθοδο, όχι στο ύφος του λόγου, αλλά στη συνάρμοση των εικόνων του, των επεισοδίων δηλαδή, που διαπερνούν την ιστορία για να επικαθορίσουν το στίγμα της ματιάς του. Η αφήγηση αφίσταται από τον μυθιστορηματικό ειρμό και αξιοποιεί την αποσπασματικότητα της ποίησης, ώστε να δημιουργήσει εντυπώσεις και κλονισμούς· μια στο αιματηρό 1869 και στους Δαιμονισμένους του 1871 και μια στο παρελθόν του 16ου αιώνα ή στο μέλλον του 20ού.

Ρητά ο συγγραφέας θέλει να σκιαγραφήσει –διά του Ντοστογιέφσκι και μέσω αυτού– «τις δραματικές συνέπειες που μπορεί να έχει πάνω στην ανθρώπινη ζωή η τυφλή πίστη στη λογική και στην πρόοδο», η πίστη ότι στο όνομα του γενικού καλού μπορεί να γίνουν θηριωδίες και στο όραμα της επανάστασης να εκμηδενιστεί η ανθρώπινη ζωή: από την εξέγερση της Δρέσδης το 1849 ως την εκτέλεση του Νικολάι Γκουμιλιόφ το 1921 κι από τον σφαγιασμό χιλιάδων χωρικών και του πρωτοστάτη της εξέγερσης Τόμας Μύντσερ το 1525 έως τις διώξεις εναντίον της Αχμάτοβα το 1941 στην ΕΣΣΔ κι από τη γενοκτονία των Αρμενίων εκ μέρους των Τούρκων μέχρι τις δίκες της Μόσχας στη δεκαετία του ’30…

polenakis
Ο Σταμάτης Πολενάκης γεννήθηκε το 1970 στην Αθήνα. Σπούδασε στο Τμήμα Ισπανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Complutense της Μαδρίτης. Έχει δημοσιεύσει έξι ποιητικές συλλογές. Για το τελευταίο του βιβλίο, Τα τριαντάφυλλα της Μερσέδες (Μικρή Άρκτος, 2016), τιμήθηκε με το βραβείο ποίησης του περιοδικού Αναγνώστης το 2016 και με το κρατικό βραβείο ποίησης 2017.

 

Ο συγγραφέας-αφηγητής παρεμβαίνει και συνδέει την αφήγησή του με την Ιστορία, με έναν τρόπο όμως που φανερώνει ότι η πρώτη είναι υπόδουλη της δεύτερης, δεν μπορεί να ξεφύγει από τη νομοτέλειά της, κι ότι ο ίδιος ο δημιουργός θα ήθελε πολύ να αλλάξει τα πράγματα, αλλά δεν μπορεί. Ο παντοδύναμος συγγραφέας, που οικοδομεί, αλλάζει, χειραγωγεί, διαγράφει ό,τι υπάρχει μέσα στο βιβλίο του, είναι ανήμπορος σαν μικρός θεός μπροστά στη λαίλαπα της μοίρας.

Με αυτόν τον τρόπο, το βιβλίο του Σταμάτη Πολενάκη, με τη μισοδοκιμιακή, μισομυθοπλαστική του μορφή, γίνεται μια μετααφηγηματική πράξη (ξεκινά από τον Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι για να καταλήξει στον Γ. Άιντελμαν) και συνάμα μια μεταϊστορική χειρονομία, που αναρωτιέται πόσο αναπόφευκτη είναι η Ιστορία και πόσο αναπόδραστο είναι το Κακό μέσα σ’ αυτήν. Κι αν ο Παράδεισος χάθηκε από μια ανθρώπινη παρεξήγηση των λόγων του Θεού; Αν δηλαδή το Κακό μπήκε στον κόσμο, κατά λάθος; Και πού είναι ο Θεός μέσα σε όλο αυτό: δεν είναι τόσο ισχυρός όσο δηλώνεται ή έχει παραιτηθεί από κάθε ανάμιξη στα ανθρώπινα; Είναι μια απορία ανάλογη με τη γνωστή ρήση του Πρίμο Λέβι, που εκφράζεται από τον ιταλοεβραίο συγγραφέα ως βεβαιότητα, «Υπάρχει το Αουσβιτς, δεν μπορεί επομένως να υπάρχει Θεός».

Δοκίμιο, μυθοπλασία, ποιητική σπειροειδής γραφή, μετα-ιστορία, το έργο του Σταμάτη Πολενάκη ορθώνει τη βαθιά πολιτική και αισθητική του γραφή μέσα στο χάος των εποχών. Είναι ο προβληματισμός που εκπορεύεται από ένα οδυνηρό «γιατί;» και μια κραυγή που βλέπει τη λογοτεχνία και την Ιστορία να ωρύονται μπροστά στη φρίκη.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).


polenakis exΗ πάλη με τον Άγγελο
ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΠΟΛΕΝΑΚΗΣ
ΕΝΥΠΝΙΟ 2020
Σελ. 176, τιμή εκδότη €12,20

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗ ΠΟΛΕΝΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

Για το μυθιστόρημα του Λύο Καλοβυρνά «Όλες μας» (εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: © Diego San / Unsplash.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Γυναικοκτο...

«Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (κριτική) – Μυθιστορηματική και συναισθηματική προσέγγιση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του

«Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (κριτική) – Μυθιστορηματική και συναισθηματική προσέγγιση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του

Για το μυθιστόρημα του Ξενοφώντα Κοντιάδη «Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» (εκδ. Τόπος). Στην κεντρική εικόνα, ο Νίκος Μπελογιάννης. 

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης

Τι άνθρωποι ήταν αυτοί που μετά την ήττα του ΚΚΕ κα...

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (κριτική) – Ιστορίες που δεν βούτηξαν στα μαύρα νερά της λήθης

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (κριτική) – Ιστορίες που δεν βούτηξαν στα μαύρα νερά της λήθης

Για τη συλλογή διηγημάτων της Λουκίας Δέρβη «Ακούω φωνές» (εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο συγγραφέας ως αντηχείο ενός παλλόμενου κόσμου. Ο δημιουργός ως γόνιμος υποδοχέας γεγονότων, αδιαμόρφωτων κατά βάση, όπω...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Το πρώτο επεισόδιο της εκπομπής «Βίος και Πολιτεία» μεταδόθηκε ζωντανά την Παρασκευή και βρίσκεται ήδη στον «αέρα» του διαδικτύου. Μια πρωτοβουλία του μεγαλύτερου και πιο εν...

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ