pali me ton aggelo kentriki

Για το μυθιστόρημα του Σταμάτη Πολενάκη «Η πάλη με τον άγγελο» (εκδ. Ενύπνιο). Εικόνα: Σύντροφοι παρακολουθούν το 16ο Συνέδριο του Κ.Κ. Όσοι θεωρήθηκαν προδότες τα χρόνια του Στάλιν, «εξαφανίστηκαν» τα ίχνη τους, ακόμη και από τις φωτογραφίες. 

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Ο συγγραφέας-αφηγητής, ας τον ονομάσουμε «Πολενάκη», παρακολουθεί τον Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι –ναι, τον πασίγνωστο κορυφαίο λογοτέχνη– στη Γενεύη να θρηνεί την κόρη του που πέθανε, αλλά και να καταριέται τους Ελβετούς που φέρονται ψυχρά και απάνθρωπα. Παράλληλα, να μαθαίνει τις ειδήσεις μέσω του Τύπου που αναφέρονται στη δολοφονία του αποστάτη Ιβάν Ιβάνοφ από τον επαναστάτη Σεργκέι Νετσάγιεφ. Ένας συγγραφέας, λοιπόν, παρακολουθεί έναν άλλο συγγραφέα να συλλαμβάνει το θέμα που θα γίνει πυρήνας του βιβλίου του, των Δαιμονισμένων. Το περιστατικό της δολοφονίας συνέβη το 1869, ενώ το μυθιστόρημα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Рyсский вeстник» («Ρωσικός αγγελιοφόρος») το 1871-2.

Γιατί ο Έλληνας πεζογράφος εγκύπτει στη δολοφονία που διέπραξε ο Νετσάγιεφ και στη μυθοπλασία που αυτή ενέπνευσε; Ποια τεθλασμένη γραμμή συνδέει την Πάλη με τον άγγελο με τους Δαιμονισμένους και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, αλλά και όλης της ανθρώπινης ιστορίας;

Η Ρωσία –και γενικότερα η Ευρώπη του 19ου αιώνα– λειτουργεί ως μήτρα θεωριών, ιδεολογιών, επαναστατικών απόψεων και κοινωνικών ζυμώσεων. Από τον πανσλαβισμό έως τον ευρωπαϊσμό, που οδηγούν προς αντίθετες κατευθύνσεις τον προσανατολισμό της χώρας, μέχρι τον αναρχισμό του Μπακούνιν και τον μηδενισμό, που εισάγεται στο Πατέρες και γιοι του Ιβάν Τουργκένιεφ (1862), από τον φιλελευθερισμό εισαγμένο από τη Γαλλία έως τις μαρξιστικές και σοσιαλιστικές ιδέες, που κερδίζουν σταδιακά έδαφος, κι από τους επαναστάτες Δεκεμβριστές του 1825 μέχρι τις αντιτσαρικές εξεγέρσεις. Σ’ αυτό το κλίμα, ο Σεργκέι Νετσάγιεφ –μέσα στη δεκαετία του 1860– εκφράζει δυναμικά το πνεύμα του μηδενισμού (ή νιχιλισμού), τάσσεται υπέρ μιας καθολικής ανατροπής των υπαρχουσών δομών, θεωρεί απαραίτητη την ένοπλη πάλη και τη βία, διακηρύσσει ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα και ως «πρώτος αδελφός» της επαναστατικής οργάνωσης «Λαϊκή Εκδίκηση» δολοφονεί τον Ιβάνοφ. Εδώ μπαίνει στο προσκήνιο ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, που εμπνέεται και πλάθει τον ήρωά του Πιότρ Βερχοβένσκι.

Η αφήγηση αφίσταται από τον μυθιστορηματικό ειρμό και αξιοποιεί την αποσπασματικότητα της ποίησης, ώστε να δημιουργήσει εντυπώσεις και κλονισμούς.

Η δολοφονία του Ιβάνοφ είναι το κέντρο, από το οποίο με σπειροειδείς κονδυλιές η αφήγηση του Σταμάτη Πολενάκη περνά στους επάλληλους κύκλους της ιστορίας. Ο μυθιστοριογράφος εφαρμόζει μια ποιητική μέθοδο, όχι στο ύφος του λόγου, αλλά στη συνάρμοση των εικόνων του, των επεισοδίων δηλαδή, που διαπερνούν την ιστορία για να επικαθορίσουν το στίγμα της ματιάς του. Η αφήγηση αφίσταται από τον μυθιστορηματικό ειρμό και αξιοποιεί την αποσπασματικότητα της ποίησης, ώστε να δημιουργήσει εντυπώσεις και κλονισμούς· μια στο αιματηρό 1869 και στους Δαιμονισμένους του 1871 και μια στο παρελθόν του 16ου αιώνα ή στο μέλλον του 20ού.

Ρητά ο συγγραφέας θέλει να σκιαγραφήσει –διά του Ντοστογιέφσκι και μέσω αυτού– «τις δραματικές συνέπειες που μπορεί να έχει πάνω στην ανθρώπινη ζωή η τυφλή πίστη στη λογική και στην πρόοδο», η πίστη ότι στο όνομα του γενικού καλού μπορεί να γίνουν θηριωδίες και στο όραμα της επανάστασης να εκμηδενιστεί η ανθρώπινη ζωή: από την εξέγερση της Δρέσδης το 1849 ως την εκτέλεση του Νικολάι Γκουμιλιόφ το 1921 κι από τον σφαγιασμό χιλιάδων χωρικών και του πρωτοστάτη της εξέγερσης Τόμας Μύντσερ το 1525 έως τις διώξεις εναντίον της Αχμάτοβα το 1941 στην ΕΣΣΔ κι από τη γενοκτονία των Αρμενίων εκ μέρους των Τούρκων μέχρι τις δίκες της Μόσχας στη δεκαετία του ’30…

polenakis
Ο Σταμάτης Πολενάκης γεννήθηκε το 1970 στην Αθήνα. Σπούδασε στο Τμήμα Ισπανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Complutense της Μαδρίτης. Έχει δημοσιεύσει έξι ποιητικές συλλογές. Για το τελευταίο του βιβλίο, Τα τριαντάφυλλα της Μερσέδες (Μικρή Άρκτος, 2016), τιμήθηκε με το βραβείο ποίησης του περιοδικού Αναγνώστης το 2016 και με το κρατικό βραβείο ποίησης 2017.

 

Ο συγγραφέας-αφηγητής παρεμβαίνει και συνδέει την αφήγησή του με την Ιστορία, με έναν τρόπο όμως που φανερώνει ότι η πρώτη είναι υπόδουλη της δεύτερης, δεν μπορεί να ξεφύγει από τη νομοτέλειά της, κι ότι ο ίδιος ο δημιουργός θα ήθελε πολύ να αλλάξει τα πράγματα, αλλά δεν μπορεί. Ο παντοδύναμος συγγραφέας, που οικοδομεί, αλλάζει, χειραγωγεί, διαγράφει ό,τι υπάρχει μέσα στο βιβλίο του, είναι ανήμπορος σαν μικρός θεός μπροστά στη λαίλαπα της μοίρας.

Με αυτόν τον τρόπο, το βιβλίο του Σταμάτη Πολενάκη, με τη μισοδοκιμιακή, μισομυθοπλαστική του μορφή, γίνεται μια μετααφηγηματική πράξη (ξεκινά από τον Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι για να καταλήξει στον Γ. Άιντελμαν) και συνάμα μια μεταϊστορική χειρονομία, που αναρωτιέται πόσο αναπόφευκτη είναι η Ιστορία και πόσο αναπόδραστο είναι το Κακό μέσα σ’ αυτήν. Κι αν ο Παράδεισος χάθηκε από μια ανθρώπινη παρεξήγηση των λόγων του Θεού; Αν δηλαδή το Κακό μπήκε στον κόσμο, κατά λάθος; Και πού είναι ο Θεός μέσα σε όλο αυτό: δεν είναι τόσο ισχυρός όσο δηλώνεται ή έχει παραιτηθεί από κάθε ανάμιξη στα ανθρώπινα; Είναι μια απορία ανάλογη με τη γνωστή ρήση του Πρίμο Λέβι, που εκφράζεται από τον ιταλοεβραίο συγγραφέα ως βεβαιότητα, «Υπάρχει το Αουσβιτς, δεν μπορεί επομένως να υπάρχει Θεός».

Δοκίμιο, μυθοπλασία, ποιητική σπειροειδής γραφή, μετα-ιστορία, το έργο του Σταμάτη Πολενάκη ορθώνει τη βαθιά πολιτική και αισθητική του γραφή μέσα στο χάος των εποχών. Είναι ο προβληματισμός που εκπορεύεται από ένα οδυνηρό «γιατί;» και μια κραυγή που βλέπει τη λογοτεχνία και την Ιστορία να ωρύονται μπροστά στη φρίκη.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).


polenakis exΗ πάλη με τον Άγγελο
ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΠΟΛΕΝΑΚΗΣ
ΕΝΥΠΝΙΟ 2020
Σελ. 176, τιμή εκδότη €12,20

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗ ΠΟΛΕΝΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«… άμμος» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Memento mori

«… άμμος» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Memento mori

Για τη νουβέλα του Μιχάλη Μακρόπουλου «...Άμμος» (εκδ. Κίχλη). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ένας θολός ουρανός, η θάλασσα σαν μια θαμπή μεμβράνη, όλο το σκηνικό εκτεθειμένο σε έναν εμμονικό νοτιά, που όλα τα μεταπλάθει ...

«Τώρα είναι μετά» του Γιάννη Γαβαλά (κριτική) – Η αναζήτηση του καλού μέσα στο παράδοξο

«Τώρα είναι μετά» του Γιάννη Γαβαλά (κριτική) – Η αναζήτηση του καλού μέσα στο παράδοξο

Για το μυθιστόρημα του Γιάννη Γαβαλά «Τώρα είναι μετά» (εκδ. Ροδακιό). 

Γράφει η Ζέτα Κουντούρη 

Αυτοτοσαρκασμός και λεπτή ειρωνεία διατρέχουν το μυθιστόρημα του Γιάννη Γαβαλά με τον παράξενο τίτλο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

Για την τηλεοπτική σειρά «You», που είναι διαθέσιμη σε μεγάλο συνδρομητικό κανάλι, καθώς και για τα μυθιστορήματα της Κάρολαϊν Κέπνες (Caroline Kepnes) που την ενέπνευσαν. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

O χαρακ...

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη, 20 Μαΐου, στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...
Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Ανακοινώθηκε η μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλία που κυκλοφόρησαν το έτος 2024. Στην κεντρική εικόνα, από πρόσφατη βράβευση.

Επιμέλεια: Book Press

Στη μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα των Νίκι Φρεντς [Nicci French] «Δεν θα τελειώσει έτσι» (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Κίρα άκουγε αν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ