Αθηνά Δημητριάδου: «Ο Κολμ Τομπίν ήταν πολύ πρόθυμος να συμπαρασταθεί στους μεταφραστές του»

Κατά τη διάρκεια της μετάφρασης συναντήσατε δυσκολίες που δεν τις περιμένατε;

Οι δυσκολίες αφορούν κυρίως τα ιστορικά γεγονότα, ορισμένα από τα οποία δεν είναι από αυτά που εντοπίζουμε σε παγκόσμιες ιστορίες. Είναι τοπικά γεγονότα (θα μπορούσα να τα χαρακτηρίσω και ως συμβάντα), τα οποία επηρεάζουν τη ζωή των ηρώων, η ορολογία τους ποικίλλει στο πρωτότυπο, και επαφίεται στον μεταφραστή πώς θα τα ορίσει. Τελικά δεν χρησιμοποίησα ενιαία ορολογία, αλλά προτίμησα να χρησιμοποιήσω όρους αναλόγως με το ποιο πρόσωπο μιλάει. Ο ένας μπορεί να χαρακτηρίζει μια κινητοποίηση σαν κίνημα και ο άλλος σαν επανάσταση, ανάλογα με την πολιτική ματιά του.

Μία δεύτερη –σοβαρή– δυσκολία ήταν η απόδοση ενός αποσπάσματος από ποίημα του Γκαίτε, για το οποίο δεν είχα καμιά ένδειξη πού βρισκόταν και αν υπήρχε μεταφρασμένο στα ελληνικά. Ανάλογη δυσκολία αντιμετώπισαν και μεταφραστές σε άλλες γλώσσες. Τελικά το επίμαχο απόσπασμα εντοπίστηκε σε γαλλική μετάφραση και μεταφράστηκε όσο καλύτερα γινόταν.

Η τρίτη δυσκολία αφορά τους μουσικούς όρους στα έργα του Μάλερ. Εννοείται ότι πρέπει να αποδίδονται με απόλυτη ακρίβεια. Θα έλεγα ότι αυτή η δυσκολία ήταν, αν μη τι άλλο, ευχάριστη στο αυτί!

Μία ακόμη δυσκολία που απαιτούσε συνεχή εγρήγορση ήταν η απόδοση κύριων ονομάτων προσώπων και τοπονυμίων. Άλλη προφορά για το γερμανικό τοπωνύμιο, άλλη για το ελβετικό, άλλη προφορά για το κύριο όνομα αν πρόκειται για Γερμανό, άλλη για το ίδιο όνομα αν πρόκειται για Αμερικανό.

Μία δεύτερη –σοβαρή– δυσκολία ήταν η απόδοση ενός αποσπάσματος από ποίημα του Γκαίτε, για το οποίο δεν είχα καμιά ένδειξη πού βρισκόταν και αν υπήρχε μεταφρασμένο στα ελληνικά. Ανάλογη δυσκολία αντιμετώπισαν και μεταφραστές σε άλλες γλώσσες.

Συμβουλευτήκατε παλαιότερες μεταφράσεις του κειμένου στα ελληνικά ή αποδόσεις του σε άλλη γλώσσα;

Για το κείμενο καθαυτό δεν χρειάστηκε παρά μόνο σε λίγα σημεία να συμβουλευτώ αποδόσεις σε άλλη γλώσσα.

Πώς τοποθετείστε στο δίλημμα «πιστή μετάφραση / καλή μετάφραση»;

Εξαρτάται αποκλειστικά από το πρωτότυπο. Αν αποτολμήσεις πιστή μετάφραση στο Finnegans Wake, έχεις χάσει το παιχνίδι. Αν όμως κάνεις ελεύθερη μετάφραση, στον Κουτσύ, για παράδειγμα, ειδικά στα δοκίμια και στα πρώτα μυθιστορήματά του, και πάλι η μετάφραση θα πάσχει. Αυτή την τακτική ακολούθησα και στον Μάγο.

Προτιμάτε να μεταφράζετε κείμενα συγγραφέων που έχετε μεταφράσει βιβλία τους ή να γνωρίζετε νέους συγγραφικούς κόσμους;

Με τους συγγραφείς, των οποίων βιβλία έχω μεταφράσει, αποκτώ αναπόφευκτα ένα είδος οικειότητας. Οι νέοι συγγραφικοί κόσμοι πάντως είναι δέλεαρ. Για παράδειγμα, το Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν και το Θάλασσα, θάλασσα της Άιρις Μέρντοχ ήταν συναρπαστικές εμπειρίες.

Κατά τη διάρκεια της μετάφρασης επιδιώξατε επαφή με τον συγγραφέα; Αν ναι, σε τι σας βοήθησε;

Τόσο με τον Τζον Κουτσύ όσο και με τον Κολμ Τομπίν επεδίωκα να έχω επαφή για να αποσαφηνίζω ορισμένες λεπτομέρειες. Ειδικά ο Κολμ Τομπίν ήταν πολύ πρόθυμος να συμπαρασταθεί στους μεταφραστές του Μάγου, για ό,τι χρειαστήκαμε.

Η Αθηνά Δημητριάδου είναι πτυχιούχος Ελληνικής Φιλολογίας (τμήμα Βυζαντινό Νεοελληνικό). Εργάστηκε δεκαοκτώ χρόνια ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Έχει εργασθεί επίσης στο ΥΠΕΠΘ στο Τμήμα Σχολικών Βιβλιοθηκών. Έχει στο ενεργητικό της 4 πλήρεις σχολικές δανειστικές βιβλιοθήκες. Ασχολήθηκε με την διδασκαλία θεάτρου και με την οργάνωση σχολικών παραστάσεων. Δίδαξε επί τρία χρόνια αγγλική λογοτεχνία στο ΕΚΕΜΕΛ ως επισκέπτρια καθηγήτρια. Με τη μετάφραση ασχολείται από το 1980. Μεταφράσεις των μονόπρακτων του Σ. Μπέκετ έχουν ανέβει στο θέατρο Άττις.