Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενη, η μεταφράστρια Αθηνά Ψυλλιά για τη μετάφραση της νουβέλας του Ραντουάν Νασσάρ [Nassar Raduan] «Ένα ποτήρι οργή» (εκδ. Πατάκη).
Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός
Κατά τη διάρκεια της μετάφρασης συναντήσατε δυσκολίες που δεν τις περιμένατε;
Τα πάντα σ’ αυτό το βιβλίο ήταν δύσκολα για μένα. Η νουβέλα Ένα ποτήρι οργή είναι ποίηση σε πρόζα. Χρειάστηκε να ακολουθήσω τη μεγάλη στυλιστική επιτήδευση του συγγραφέα χωρίς να προδώσω τις παράξενες εικόνες του, μέσα από εφτά κεφάλαια που το καθένα τους έχει μόνο μία τελεία. Ταυτόχρονα να αντέξω σωματικά την ένταση της βίας του κειμένου – της εχθρότητας αντί για εγγύτητα του πρωταγωνιστή προς τη γυναίκα με την οποία μοιράζεται το κρεβάτι του και τη δική της ανταπόδοση. Να βρω μια γλώσσα που να ανήκει στην εποχή που γράφτηκε το κείμενο, πριν από 50 χρόνια, αλλά να μην ξενίζει το σύγχρονο αναγνωστικό κοινό. Να μεταφράσω καλά τις βρισιές του κειμένου, κάτι που δεν μου είναι οικείο. Να μεταφέρω καλά τον κρυμμένο πολιτικό σχολιασμό του συγγραφέα, καθώς η νουβέλα γράφτηκε και κυκλοφόρησε σε συνθήκες λογοκρισίας, στη διάρκεια της δικτατορίας στη Βραζιλία.
Συμβουλευτήκατε παλαιότερες μεταφράσεις του κειμένου στα ελληνικά ή αποδόσεις του σε άλλη γλώσσα;
Για πρώτη φορά στη μεταφραστική δουλειά μου, συμβουλεύτηκα, στη φάση της διόρθωσης, τη μετάφραση προς τα Αγγλικά, για να βεβαιωθώ ότι έχω καταλάβει καλά κάποια σημεία, ή για να δω πώς έλυσε ο συνάδελφος κάποια διλήμματα. Βοηθήθηκα και θα ήθελα πολύ να του ανταποδώσω τη χάρη.
Για πρώτη φορά στη μεταφραστική δουλειά μου, συμβουλεύτηκα, στη φάση της διόρθωσης, τη μετάφραση προς τα Αγγλικά [...] για να δω πώς έλυσε ο συνάδελφος κάποια διλήμματα. Βοηθήθηκα και θα ήθελα πολύ να του ανταποδώσω τη χάρη.
Πώς τοποθετείστε στο δίλημμα «πιστή μετάφραση / καλή μετάφραση»;
Δεν βλέπω κάποιο δίλημμα. Προσπαθώ στο ελληνικό κείμενο να υπάρχουν όλες οι λέξεις του πρωτότυπου κειμένου, η γλώσσα να έχει όση ροή έχει και το πρωτότυπο, σταματώ τις διορθώσεις προτού αρχίσω να απλοποιώ, με ενδιαφέρει να κρατώ τον ρυθμό του κειμένου, προσπαθώ να περιορίζω τις υποσημειώσεις στις απαραίτητες: όταν καταφέρνω όλα αυτά, θεωρώ ότι είναι μια καλή μετάφραση.
Προτιμάτε να μεταφράζετε κείμενα συγγραφέων που έχετε μεταφράσει βιβλία τους ή να γνωρίζετε νέους συγγραφικούς κόσμους;
Είχα την ευκαιρία και το προνόμιο να μεταφράσω συστηματικά κάποιους συγγραφείς, και η πολύχρονη ενασχόληση με τη μετάφραση μιας φωνής αναπόφευκτα δημιουργεί δεσμούς συγγένειας. Παρόλο που υπάρχει ένας συγγραφέας που θα ήθελα να συνεχίσω να μεταφράζω, στη φάση αυτή ελπίζω να έχω τη δυνατότητα να μεταφράσω νέες –για μένα– φωνές.
Κατά τη διάρκεια της μετάφρασης επιδιώξατε επαφή με τον συγγραφέα; Αν ναι, σε τι σας βοήθησε;
Ο Ραντουάν Νασσάρ έχει μια πολύ παράξενη ζωή: στα 48 του χρόνια, αφού έγραψε μία νουβέλα, ένα μυθιστόρημα και μερικά διηγήματα, αποφάσισε να εγκαταλείψει την καλλιτεχνική δημιουργία και να αφοσιωθεί στην εκτροφή πουλιών και μικρών ζώων σε μια μικρή φάρμα. Όλα αυτά τα χρόνια έχει αποφύγει τη δημοσιότητα, δε δίνει συνεντεύξεις, δεν εμφανίζεται σε εκδηλώσεις προς τιμήν του. Το 2006, στα 81 του, εκδόθηκε ένας τόμος με το σύνολο του έργου του∙ ως αποτέλεσμα, βραβεύτηκε ξανά, τον ανακάλυψαν ξένοι εκδότες και εκδόθηκε απευθείας στη σειρά Κλασικών της Penguin. Τίποτα απ’ αυτά δεν στάθηκε αρκετό για να τον βγάλει από τον τρόπο ζωής του. Οπότε, όχι, δεν μου πέρασε από το μυαλό ότι θα μπορούσα να τον βρω και να του απευθυνθώ!
Συνοπτικό βιογραφικό
H Αθηνά Ψυλλιά είναι απόφοιτος Ψυχολογίας του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου και ειδικεύτηκε μεταπτυχιακά στην κλινική ψυχολογία, στην πορτογαλική γλώσσα και λογοτεχνία και στην μετάφραση στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας. Έχει ειδικευτεί, επίσης, στη συστημική ψυχοθεραπεία, στη συμβουλευτική τοξικοεξαρτήσεων, στη δυναμική της ομάδας, στη θεραπεία ζευγαριού και στην ψυχολογική διάγνωση.
Τα τελευταία 17 χρόνια ζει στην Αθήνα και εργάζεται στην ψυχική υγεία και στη λογοτεχνική μετάφραση. Έχει μεταφράσει περισσότερα από 30 έργα πορτογαλόφωνης λογοτεχνίας για τις εκδόσεις Καστανιώτη, Ελληνικά Γράμματα και Πάπυρος.
