ektopismos evraion ioannina 1945 Wetzel Bundesarchiv 1

Με αφορμή την έκδοση σε βιβλίο της ομιλίας του Σταύρου Ζουμπουλάκη «Για το Ολοκαύτωμα» στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (εκδ. Πόλις). 

Του Κ.Β. Κατσουλάρη

Η ομιλία που εκφώνησε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης [1] στις 27 Ιανουαρίου, Διεθνής ημέρα μνήμης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, στο πλαίσιο σχετικού αφιερώματος στο ΚΠΙΣΝ (Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος) μπορεί να διαβαστεί πλέον απ’ όλους, χάρη στο καλαίσθητο βιβλιαράκι που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις.

Τα ερωτήματα που έρχονται στο νου κάθε φορά που γίνεται λόγος για το Ολοκαύτωμα είναι περίπου σταθερά: Πώς μπορεί κανείς να συνοψίσει μια αλυσίδα συμβάντων που αγγίζει το αδιανόητο, ίσως και το μη αφηγήσιμο; Πώς μπορεί να μιλήσει κανείς γι’ αυτό χωρίς να αστοχήσει, χωρίς να ξεστρατίσει, χωρίς, εντέλει, να το υποτιμήσει;

Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης χρησιμοποιεί ευφυώς έναν λογοτέχνη-μάρτυρα του Ολοκαυτώματος, τον Άαρον Άππενφελντ (έφυγε από τη ζωή λίγες μέρες πριν από την εκφώνηση της ομιλίας, στις 4 Ιανουαρίου) του οποίου η εμπειρία είχε κάτι το διπλά εξαιρετικό: Πρώτον, διασώθηκε – αφού σε ηλικία μόλις δέκα ετών κατάφερε να δραπετεύσει από το στρατόπεδο όπου τον είχαν φυλακίσει· και δεύτερον, για τέσσερα ολόκληρα χρόνια περιπλανήθηκε ανά την Ευρώπη, τα πρώτα δύο και μέχρι το τέλος του πολέμου στα δάση της Ουκρανίας, για να οδηγηθεί στη συνέχεια στην Ιταλία, απ’ όπου, μετά πολλών βασάνων, κατάφερε να φτάσει στην Παλαιστίνη. Η εμπειρία αυτή, σημειώνει ο Ζουμπουλάκης, ήταν ο πυρήνας ολόκληρου του έργου του.

 Aharon Appelfeld
Ο Άαρον Άππενφελντ

Σ’ ένα από τα μυθιστορήματά του, το Τσίλι, η ίδια ιστορία μας μεταφέρεται μέσα από τα μάτια ενός δωδεκάχρονου κοριτσιού με νοητική καθυστέρηση, το οποίο μετά από πολλές περιπέτειες συναντάει μια μικρή ομάδα διασωθέντων Εβραίων, κι αναθαρρεύοντας, αισθανόμενη πλέον πιο ασφαλής, σκέφτεται: «Τι θα πω στη μαμά όταν τη συναντήσω;» Για την μικρή Τσίλι, εκείνη τη στιγμή, υπάρχει ακόμη η προσμονή της επιστροφής στην πρότερη κατάσταση, σε μια ζωή κανονική. Αγνοεί ότι σχεδόν ολόκληρος ο λαός της έχει πλέον ξεριζωθεί από την Ευρώπη, από την πατρίδα του, κι ότι το μεγαλύτερο τμήμα του –κι η μάνα της μαζί– έχουν στυγνά εξοντωθεί. Αγνοεί η μικρή αυτό που, τότε, αλλά και πολλά χρόνια νωρίτερα, οι περισσότεροι γνώριζαν ή όφειλαν να γνωρίζουν: ότι η εξόντωση του λαού της δεν ήταν μια «παράπλευρη» καταστροφή μες στο μεγάλο σφαγείο του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου· ότι υπήρξε το αποτέλεσμα ενός μακρόχρονου σχεδίου, που βρισκόταν στον πυρήνα του ναζιστικού προγράμματος, στην εκτέλεση του οποίου συνέβαλε, άλλοτε παθητικά κι άλλοτε ενεργά, το μεγαλύτερο μέρος του γερμανικού λαού, αλλά και μεγάλο μέρος των υπόλοιπων λαών της Ευρώπης – του ελληνικού μη εξαιρουμένου. 

Ο ναζισμός παρέλαβε και εξέθρεψε ένα ήδη ριζωμένο, βαθύ και ανορθολογικό μίσος, το οποίο το εξώθησε στα άκρα μέσα από την τερατώδη λογική της «τελικής λύσης», που δεν ήταν άλλη από την σύλληψη και εκτέλεση ενός σχεδίου εξόντωσης των απανταχού της Γης Εβραίων – γυναικών, γέρων, αρρώστων, παιδιών, μωρών – χωρίς καμία εξαίρεση. 

Μέσα από την ιστορία της μικρής Τσίλι, αλλά και μέσα από την ψύχραιμη παράθεση γεγονότων, αριθμών, επισημάνσεων, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης υπογραμμίζει μια πραγματικότητα που, δεκαετίες μετά, δεν φαίνεται να έχει εμποτίσει επαρκώς τη συνείδηση των ευρωπαϊκών λαών (δείτε για παράδειγμα τις πρόσφατες αντιδράσεις της Πολωνίας, όπου, μας πληροφορεί ο Ζουμπουλάκης, εξοντώθηκαν τα 3.000.000 από τα 3.300.000 Εβραίων που ζούσαν στη χώρα – προφανώς όχι από τους Ναζί και μόνο): ότι το Ολοκαύτωμα είναι μια πανευρωπαϊκή υπόθεση· ότι ο αντιουδαϊσμός (αντισημιτισμός) αναπτύσσεται και θεριεύει κατά καιρούς παντού στον χριστιανικό κόσμο από το έτος μηδέν του πολιτισμού μας, κι εκδηλώνεται έκτοτε με ποικίλες μορφές, σε διαφορετικά μέρη ή εποχές· ότι ο ναζισμός παρέλαβε ένα ήδη ριζωμένο, επίμονο και ανορθολογικό μίσος, το οποίο το εξώθησε στα άκρα μέσα από την τερατώδη λογική της «τελικής λύσης», που δεν ήταν άλλη από τη σύλληψη και εκτέλεση ενός σχεδίου εξόντωσης των απανταχού Εβραίων – γυναικών, γέρων, αρρώστων, παιδιών, μωρών – χωρίς καμία εξαίρεση. Σχέδιο που, παρά την επερχόμενη στρατιωτική ήττα, ολοκληρώθηκε με επιτυχία –όπως γνωρίζουμε, ένα μικρό ποσοστό των Εβραίων της Ευρώπης διασώθηκε, κι από αυτούς λίγοι είναι εκείνοι που παρέμειναν σε ευρωπαϊκό έδαφος–, με τη συνέργεια όλων των λαών της ηπείρου, πρωτοστατούντων των λαών της ανατολικής Ευρώπης (όπου υπήρχαν οι μεγαλύτερες και ιστορικότερες εβραϊκές κοινότητες) και, βεβαίως, με έμμεσο πλην σαφή τρόπο (εκτός εξαιρέσεων, με έναν συνδυασμό αδιαφορίας και παθητικότητας) και του ελληνικού λαού.

 zouboulakis
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης

Ο Ζουμπουλάκης, χωρίς να ενδύεται τον μανδύα του κατηγόρου, δεν χαρίζεται στη χώρα μας, διαλύοντας με ατράνταχτα επιχειρήματα νεφελώδη εθνικά μυθεύματα και βολικές δοξασίες, για το πώς ο δήθεν φιλεύσπλαχνος ελληνικός λαός βοήθησε, τάχα, τους Εβραίους γείτονές του. Οι αριθμοί, όμως, είναι αμείλικτοι. Αντιγράφω: «Αν πράγματι τους προστατέψαμε, πώς γίνεται και το ποσοστό εξόντωσης των Εβραίων της Ελλάδας είναι, με μετριοπαθείς υπολογισμούς, περίπου 84-85%, ένα από τα υψηλότερα της Ευρώπης; Από τους μελετητές του Ολοκαυτώματος γνωρίζουμε καλά ότι το ποσοστό σωτηρίας των Εβραίων είναι συνάρτηση της προστασίας που τους πρόσφερε η κοινωνία, δηλαδή όσο περισσότερο τους προστάτεψε, τόσο περισσότεροι σώθηκαν». 

Ο Ζουμπουλάκης επισημαίνει ότι το νόημα της μνημόνευσης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος δεν μπορεί να διαχωρίζεται από τη συνείδηση της ιστορικής ευθύνης...

Καταλήγοντας, ο Ζουμπουλάκης επισημαίνει ότι το νόημα της μνημόνευσης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος δεν μπορεί να διαχωρίζεται από τη συνείδηση της ιστορικής ευθύνης [2] (κι όχι μόνο από τους βασικούς υπεύθυνους, τους Γερμανούς) ούτε όμως και από την ηθική εγρήγορση που απαιτείται σήμερα, μια και ο αντισημιτισμός δεν είναι μια ξεπερασμένη ιστορική εμπειρία, αλλά ζωντανό φαινόμενο, ένας κίνδυνος που ελλοχεύει ανά πάσα στιγμή. Σημειώνοντας: «Η παθητικότητα δεν είναι ηθικά ουδέτερη στάση».

Κλείνω με μια ευχή: Είθε οι λιγοστές αυτές σελίδες «Για το Ολοκαύτωμα» να γίνουν αφορμή για συζητήσεις, οργανωμένους διαλόγους, ομαδικές εργασίες, στα γυμνάσια και στα λύκεια της πατρίδας μας, από φιλόλογους που σέβονται και αγαπούν το λειτούργημά τους. Η συλλογική ενοχή πρέπει να αναδειχθεί, να συζητηθεί, το κρίμα να βιωθεί, τα θύματα να αποκατασταθούν στη μνήμη μας, στις τοπικές κοινωνίες, ιδιαίτερα. Να μάθουν τα νέα παιδιά τι έγινε στις γειτονιές τους, τι έκαναν ή παρέλειψαν να κάνουν οι παππούδες τους και οι γιαγιάδες τους. Αλλά και τι έπραξαν κατ’ εξαίρεση ορισμένοι από αυτούς, λιγοστοί, δυστυχώς, οι οποίοι όμως πρέπει να αναδειχτούν ως φωτεινά και ηρωικά παραδείγματα [3]. Σήμερα, που ο φασισμός, ο αντισημιτισμός, ο κοινωνικός ρατσισμός δείχνουν και πάλι τα δόντια τους· που η άρνηση της Ιστορίας, η περιχαράκωση σε εθνικά στερεότυπα και φαντασιοπληξίες επιστρέφουν με ορμητικότητα δηλητηριάζοντας το κοινωνικό σώμα, ο βαθύς, μεστός, ισορροπημένος και δίκαιος λόγος του Σταύρου Ζουμπουλάκη μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως φάρμακο. Αν μη τι άλλο, για να έχουμε κάτι να πούμε «στη μικρή Τσίλι όταν τη συναντήσουμε»…

* Ο Κ.Β. ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ είναι συγγραφέας.

** Η κεντρική φωτογραφία είναι από τον εκτοπισμό Εβραίων στα Ιωάννινα, στις 25 Μαρτίου του 1944 - ©Wetzel, Bundesarchiv. 


[1] Φιλόλογος, διευθυντής της Νέας Εστίας για 14 χρόνια (1998-2012), πρόεδρος του ΔΣ του Βιβλικού Ιδρύματος «Άρτος ζωής», πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, συγγραφέας πολλών βιβλίων. 
[2] Η εξαιρετική ομιλία του Δημάρχου της Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη, με αφορμή επίσης την Ημέρα Μνήμης, ήταν μια τέτοια σπάνια «χειρονομία» έντονου συμβολισμού και ανάληψης ηθικής ευθύνης. Δείτε την εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=OYLjBqFv86Y
[3] Στο προ 11ετίας διήγημα του Θανάση Βαλτινού «Επείγουσα ανάγκη ελέου», που βρίσκεται στην ομότιτλη συλλογή με διηγήματά του (εκδ. Εστία, 2015), αναδεικνύεται μια τέτοια φωτεινή εξαίρεση. 
 
gia to olokaytwmaΓια το Ολοκαύτωμα
Ομιλία στην Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος (27 Ιανουαρίου 2018)
Πόλις 2018
Σελ. 48, τιμή εκδότη € 6,00
 
politeia link more
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Σχετικά βιβλία:
 
aftoi pou epezisan h poli ton fantasmaton to olokaytwma twn ellhnwn ebraiwn   Louna  

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο ήχος της σιωπής της» του Δημοσθένη Κούρτοβικ – Όταν το προσωπικό αίνιγμα συναντά το συλλογικό δράμα

«Ο ήχος της σιωπής της» του Δημοσθένη Κούρτοβικ – Όταν το προσωπικό αίνιγμα συναντά το συλλογικό δράμα

Για το μυθιστόρημα «Ο ήχος της σιωπής της» τους Δημοσθένη Κούρτοβικ (εκδ. Εστία), «ένα βιβλίο-επιστέγασμα, όπου όλες οι πλευρές του συγγραφέα, ο λογοτέχνης, ο δοκιμιογράφος, ο αθηναιογράφος, ο ανθρωπολόγος, αλλά και ο πληγωμένος γιος, συναιρούνται αρμονικά, σε έναν καμβά προσωπικό, ελληνικό και συνάμα πανανθρώπινο»....

«Η κούκλα» της Δάφνης ντι Μωριέ – Ιδανική εισαγωγή στο έργο της σπουδαίας Αγγλίδας συγγραφέα

«Η κούκλα» της Δάφνης ντι Μωριέ – Ιδανική εισαγωγή στο έργο της σπουδαίας Αγγλίδας συγγραφέα

Tη Δάφνη ντι Μωριέ [Daphne du Maurier] τη γνωρίζουμε ήδη, αν όχι από τα βιβλία της, σίγουρα μέσα από κάποια από τις θαυμάσιες ταινίες που βασίστηκαν σε αυτά. Παράδειγμα, η «Ρεβέκκα» ή «Τα πουλιά», δυο από τις γνωστότερες ταινίες του Άλφρεντ Χίτσκοκ, ή το υποβλητικό «Με...

«Deepfake» του Μάκη Μαλαφέκα – Νουάρ με ελληνικό χρώμα

«Deepfake» του Μάκη Μαλαφέκα – Νουάρ με ελληνικό χρώμα

Για το μυθιστόρημα του Μάκη Μαλαφέκα «Deepfake» (εκδ. Αντίποδες), ένα σπινταριστό νουάρ που μας μιλάει για σκοτεινές πλευρές της σύγχρονης Ελλάδας.

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

Ο Μάκης Μαλαφέκας γράφει πεζογραφήματα του είδους που αποκαλούμε νουάρ. Σ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα», στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε σκηνοθεσία Έλενας Τριανταφυλοπούλου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

...

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. «Έντονες επιρροές από τον Καστελούτσι και τον Παπαϊωάννου, εξαιρετική μουσική υπόκρουση». Φωτογραφίες © Ανδρέας Σιμόπουλος

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Το «ΜΑΜΙ» του ...

Κώστας Λογαράς: «Πρώτη φορά ταξίδεψα πέρα απ’ τα όρια της γειτονιάς μου με τον Ιούλιο Βερν»

Κώστας Λογαράς: «Πρώτη φορά ταξίδεψα πέρα απ’ τα όρια της γειτονιάς μου με τον Ιούλιο Βερν»

«Ο έφηβος» και «Ο νεαρός Τέρλες» τον ώθησαν στην ενδοσκόπιση και τη γραφή, ενώ επανέρχεται στην «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» ως πρότυπο γλώσσας και ύφους. Αυτά είναι κάποια από τα βιβλία της ζωής του Κώστα Λογαρά.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων του Λάζαρου Αλεξάκη «Mind the gap», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 5 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Είχε φτάσει σε μικρή απόσταση από τη βιτρίνα, και το νυχτεριν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ