Laina Maria

Οι λέξεις δεν είναι πράγματα, αλλά κάνουν πράγματα. Τι μπέρδεμα... Αλλά και πάλι, πώς μπορεί κανείς να είναι σίγουρος; Σκέψεις και ερωτήματα με αφορμή το αφήγημα της Μαρίας Λαϊνά «Τι όμορφη που είναι η ζωή» (εκδ. Πατάκη)

Του Κ.Β. Κατσουλάρη

Με τις λέξεις μπορούμε ίσως να πλησιάσουμε στην ουσία ενός σπουδαίου λογοτεχνικού κειμένου, αλλά δεν μπορούμε ποτέ να την αγγίξουμε. (Δημ. Κούρτοβικ, από το λήμμα «λογοτεχνία», Νέο αντιλεξικό νεοελληνικής χρηστομάθειας, εκδ. Εστία)

Αν οι λέξεις δεν μας αρκούν για να αγγίξουμε ένα σπουδαίο λογοτεχνικό κείμενο, που μάλλον έτσι είναι, τα πράγματα ίσως είναι ακόμη χειρότερα όταν προσπαθούμε με τις λέξεις να αγγίξουμε τη ζωή. Αυτό μοιάζει με παιχνίδι οριστικά χαμένο. Τουλάχιστον, έτσι φαίνεται να το βιώνει η αφηγήτρια της Μαρίας Λαϊνά, αν όχι η συγγραφέας η ίδια. Με τις λέξεις, δεν μπορούμε ούτε να την αγγίξουμε ούτε να τη νιώσουμε τη ζωή – πόσο μάλλον να τη ζήσουμε. Όπως λέει στην αφηγήτρια η φίλη της, καθώς τσιμπολογούν σε μια ταβέρνα στην Πεντέλη:

«Τι όμορφη που ’ναι η ζωή, και να μην μπορώ να τη χαρώ», είπε.

Με αυτήν τη φράση, από την οποία αποσπάστηκε ο ειρωνικός τίτλος, παίρνει φόρα η αφήγηση. Ό,τι θα ακολουθήσει αποτελεί τεκμήριο αλήθειας αυτής της δήλωσης, καθώς οι λέξεις τρέχουν εξουθενωμένες ξωπίσω της, αδύναμες να συλλάβουν αυτό που συμβαίνει, όταν συμβαίνει – αν συμβαίνει κάτι τελικά.

Τι συμβαίνει, αλήθεια; Ελάχιστα πράγματα. Η αφηγήτρια, μιας κάποιας ηλικίας, συντρώγει με φίλη της σε εξοχικό ταβερνάκι, κι ενθυμάται τη γοητευτική μέσα στην απλότητά της γυναίκα που τους είχε σερβίρει στο ίδιο μέρος σε παλιότερη επίσκεψή τους. Ανομολόγητα, συγκρίνει μέσα της την ανεπιτήδευτη χαρά της ζωής που εξέπεμπε εκείνη η γυναίκα, με τη διαμεσολαβημένη από λέξεις και νοήματα δική τους ύπαρξη. Επιστρέφει στο σπίτι της, βγαίνει στο μπαλκόνι της, ανταλλάσσει δυο κουβέντες (δύο, μετρημένες) με μια γειτόνισσα, επιστρέφει στο εσωτερικό του διαμερίσματος, ξαπλώνει, προσπαθεί εις μάτην να κοιμηθεί (ίσως κοιμάται στα κλεφτά), ξυπνάει, κι αρχίζει πάλι με δυσθυμία να ζει την περιορισμένη και στερημένη νοήματος ζωή της.

Στους αντίποδες του συμβάντος

Πράγματι, το αφήγημα της Λαϊνά είναι τοποθετημένο στους αντίποδες του συμβάντος. Βρίσκεται, σχεδόν ολοκληρωτικά, από τη μεριά της σκέψης. Η αφηγήτρια, χωρίς να το επιθυμεί, έχει μετατραπεί σε μηχανή που σκέφτεται. Οι σκέψεις της, μέρος των οποίων αποτυπώνονται σε τούτη την αφήγηση, είναι η καταφυγή και η καταδίκη της μαζί. Ο αγώνας της να ξεφύγει από το κράτος τους διαρκής και ατελεύτητος.  

«Μου φταίει το σπίτι; Μου φταίνε οι τοίχοι; Τα κρεμασμένα κάδρα – αν τους άλλαζα θέση; Το τζάκι; Το χαλί με τα ξεθωριασμένα μπλε και κόκκινα; Κάτι εκεί στα σχέδια, κάτι περίεργα σχέδια, κάτι σκούρες γραμμές ανάμεσα στα κόκκινα. Τα βιβλία; Τα βιβλία που έχω διαβάσει; Πόσα βιβλία έχω διαβάσει; Πόσες ερωτήσεις θα κάνω, πόσον καιρό θα τις κάνω;»

Κι όμως, μέσα σε αυτήν την ακύμαντη κενότητα, όπου σκέψεις που δαγκώσουν την ουρά τους φαίνεται να είναι τα μοναδικά όντα που επιβιώνουν, λανθάνει μια ανεπαίσθητη δόνηση ζωής. Κάτι κινείται στη σκιά. Φάντασμα;

Ναι. Ολόκληρη η αφήγηση είναι στοιχειωμένη από το φάντασμά της μητέρας της, παρότι έχει πεθάνει πλέον της δεκαετίας. 

«Εγώ το έχω χωνέψει ότι πέθανε η μητέρα μου που δεν πέθανε ξαφνικά, καθόλου ξαφνικά δεν πέθανε, ναι, πέθανε σιγά-σιγά και συστηματικά, χρόνια ολόκληρα η δική μου μητέρα πέθαινε αργά και συστηματικά κι εγώ το ήξερα, από παλιά ήξερα ότι η μητέρα μου έχει πεθάνει από πριν […]»

Η πανταχού παρούσα νεκρή μητέρα (για «ταύτιση» την έψεξε κάποτε ένας ψυχαναλυτής, που είναι και ποιητής, καγχάζει η αφηγήτρια, καχύποπτη απέναντι σε λέξεις και έννοιες) μοιάζει να έχει καταλάβει πλήρως τον εσωτερικό κόσμο της αφηγήτριας, τις χειρονομίες της, τον τρόπο που αναπνέει και κινείται, ενδεχομένως και τον χώρο ανάμεσα σε εκείνη και τον κόσμο.

 «Έχετε ταυτιστεί με τη μητέρα σας, κυρία Λαυδάκη, και πρέπει να καταλάβετε ότι δεν είστε εκείνη».

Η καταθλιπτική αποστασιοποίηση της μητέρας από τις εκδηλώσεις της ζωής, η σταθερή άρνησή της να συντονιστεί με τους ρυθμούς του κόσμου, έχει διαβρώσει πλέον την ίδια. Αυτή η κατάληψη μοιάζει στιγμές στιγμές να είναι το μοναδικό πράγμα που κάπως απολαμβάνει η αφηγήτρια, σαν να εκπλήσσεται από αυτήν τη φασματική ύπαρξη – μα και πάλι, όλα αυτά είναι απλώς λέξεις, και τίποτε άλλο. Πόση πίστη να δώσεις στις λέξεις;

 «Φοβάμαι να της φέρω αντίρρηση, να πω πράγματα που δεν τα πιστεύω, τελικά ακούω τον εαυτό μου να μιλάει και δεν τα πιστεύω αυτά που λέει, καιρό τώρα ακούω τον εαυτό μου να μιλάει και δεν πιστεύω τίποτε».

Καθώς η αφήγηση αναδιπλώνεται στον κόσμο του σπιτιού, οι σκέψεις κυριαρχούν, αποδιώχνουν κάθε εγχείρημα αναπαράστασης· οι άλλοι αποσύρονται στη δική τους σκηνή, η αφηγήτρια μένει μόνη, με τον κυκλωτικό της λόγο, που κυκλώνει τις σκέψεις της και κυκλώνεται από αυτές, σε έναν εσωτερικό μονόλογο πυκνής έντασης και κρυστάλλινης διαύγειας. Εδώ εντοπίζονται και ορισμένα από τα πιο μεστά κομμάτια του κειμένου. Δείτε, για παράδειγμα, πώς περιγράφεται το «ασυνείδητο» – εικόνες που ένας ψυχαναλυτής, ακόμη και ποιητής, δύσκολα θα αποτολμούσε:

«Βλέπω ένα σιχαμένο πλάσμα χωρίς σχήμα, ναι, δεν μπορείς να το πιάσεις από δω ή από κει και να το πετάξεις πέρα, να πάει στα κομμάτια, βλέπω ένα κακοήθες πλαδαρό πλάσμα, ένα τεράστιο βεντουζωτό χταπόδι που έρπει ύπουλα στα σκοτάδια, έτοιμο να χιμήξει πάνω σου, να σε τυλίξει στα κακοφορμισμένα δάχτυλά του και να σου σφίξει το λαιμό, να σου ανοίξει το στόμα να γλιστρήσει μέσα σου, βλέπω ένα μοχθηρό κακόβουλο πλάσμα χωρίς σχήμα, δεν έχει σχήμα, πλέκει ένα πλεκτό χωρίς τις κλωστές σου».

Είναι η στιγμή που η αφηγήτρια, έχοντας κουλουριαστεί στον εαυτό της, στις σκέψεις της και στην αϋπνία της, μαζεύεται, τεντώνεται, κι επιτίθεται. Σε τι; Πρωτίστως στη ζωή την ίδια. Ακολουθούν σελίδες ανελέητου μαστιγώματος:

«Αποφασίζοντας κανείς να ζήσει υφίσταται τα πάνδεινα, ναι, τα πάνδεινα υφίσταται έτσι κι αποφασίσει να ζήσει, δεν έχει άλλο τρόπο να παρατείνει τη ζωή του παρά υφιστάμενος τον εξευτελισμό του χρόνου, του γεμάτου χρόνου και του άδειου χρόνου. Έτσι και κάποιος αποφασίσει σοβαρά να ζήσει, θα υποστεί την επέλαση του χρόνου και των ανθρώπων…»

Οι άνθρωποι, βεβαίως. Μεταξύ αυτών, πρώτοι και καλύτεροι, οι φίλοι:

«Οι φίλοι σε αποδυναμώνουν εξίσου με τους εχθρούς, ναι, οι φίλοι με το απτόητο ενδιαφέρον και τις συμβουλές τους, ναι, οι φίλοι με το διαρκές ενδιαφέρον και την έγνοια τους δεν είναι αστείο πράγμα, καθόλου αστείο δεν είναι. Οι φίλοι μπορούν να σε ρίξουν κάτω και να σε εξουθενώσουν με τα παρήγορα απανωτά λόγια τους, τα βάλσαμα παρηγορίας των φίλων και το κουράγιο που επιμένουν να σου δώσουν και εννοούν να το πάρεις, σε κουρελιάζουν…»

Και πάλι η ζωή, πάντα η ζωή:

«[…] συνέχεια κάτι απαιτεί από σένα η ζωή, συνέχεια κάτι περισσότερο σου ζητάει, συνέχεια σου ζητάει να αντεπεξέρθεις, να βγάλεις άκρη για να τα βγάλεις πέρα, να αποδείξεις ότι είσαι ζωντανός για να μπορείς να πεις ότι είσαι εν ζωή (θεός να το κάνει ζωή αυτό), ναι, πρέπει να καταντήσεις ερείπιο αν θέλεις να ζήσεις…»

omorfi exofΤο αφήγημα της Λαϊνά κλείνει με σκέψεις. Πώς αλλιώς; Σκέψεις όμορφες, ποιητικές. Ανώφελες; Μα, «το ανώφελο είναι περίπου η ομορφιά», λέει. Σκέψεις πάντως ζωντανές, σκέψεις που στέκονται όρθιες, με τις λέξεις βαλμένες στη θέση τους, καρφωμένες μία μία πάνω τους με πείσμα και αποφασιστικότητα, λες και θα μπορούσαν κάποτε να πουν αυτές τα πράγματα, να γίνουν αυτές τα πράγματα.

Κι όμως! Με τόση λίγη πίστη σε αυτές, η Μαρία Λαϊνά καταφέρνει τόσα πολλά, καθώς αποσύρεται στη σιωπή, στην επικράτεια της καρδιάς.

* Ο Κ.Β. ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ είναι συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης: Θετικός απολογισμός, μια αναμενόμενη ακύρωση και μερικά χρήσιμα συμπεράσματα

21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης: Θετικός απολογισμός, μια αναμενόμενη ακύρωση και μερικά χρήσιμα συμπεράσματα

Ολοκληρώθηκε χθες με μεγάλη επιτυχία η 21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης (ΔΕΒΘ), η πρώτη που διοργάνωσε ο νεοσύστατος Φορέας για το βιβλίο (ΕΛΙΒΙΠ): Καλή οργάνωση, πολύς κόσμος, πολύπλευρες και ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις, καθώς και η ακύρωση μιας εκδήλωσης που θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί.

Γράφει ο ...

Για τις «Ξεχασμένες λέξεις» του Αλέξη Πανσέληνου – Αδύνατος νόστος και θαμμένα μυστικά

Για τις «Ξεχασμένες λέξεις» του Αλέξη Πανσέληνου – Αδύνατος νόστος και θαμμένα μυστικά

Για το μυθιστόρημα του Αλέξη Πανσέληνου «Ξεχασμένες λέξεις», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Για την αδυνατότητα της επιστροφής στην πατρίδα, «μια ιστορία κατεδάφισης ενός εκπατρισμένου Έλληνα στη σύγχρονη Γερμανία».

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

...
Τι είναι Ποίηση; «Ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου», «ενθύμια φρίκης» ή «αντικλείδια» – 15 ποιητές ιχνηλατούν μια απάντηση

Τι είναι Ποίηση; «Ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου», «ενθύμια φρίκης» ή «αντικλείδια» – 15 ποιητές ιχνηλατούν μια απάντηση

Τι είναι η ποίηση; Το ερώτημα είναι αδύνατον να απαντηθεί με πληρότητα, μια και η ίδια η φύση της ποίησης διαφεύγει κάθε ορισμού, κάθε περιορισμού, κάθε κλειστής ταυτότητας. Ίσως εξίσου προκλητικό θα ήταν να ρωτήσει κανείς, «τι κάνει η ποίηση;», ερώτημα που επίσης επιδέχεται πολλές και ποικίλες απαντήσεις. Κεντρική ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργη της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Stay Awake: H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Athens Pride 2025

Stay Awake: H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Athens Pride 2025

Με την καμπάνια ορατότητας «Stay Awake», η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση επιστρέφει στο Athens Pride 2025, γιορτάζοντας τα 20 χρόνια του. 

Επιμέλεια: Book Press

Στην ομοφοβία, στην τρανσφοβία, στη μισαλλοδοξία, μην κλ...

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Δεν είμαι ρομπότ» (επίμετρο Γεράσιμος Κουζέλης, εκδ. Θεμέλιο). Στην εικόνα, στιγμιότυπο από την κορεάτικη σειρά «I'm not a robot». 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει λογοτεχνία; Μπορεί να γράψει λογοτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Παναγιώτη Γούτα «Ένα δικό του δωμάτιο», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 30 Μαΐου από τις εκδόσεις Ρώμη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΔΑΚΡΥΑ

Γέρασε πια, θα πλησιάζει τα ενε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργη της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ