Με τέτοιους φοιτητές...

Θα συμφωνήσουμε ότι όλα αυτά είναι επίμεμπτα. Ωστόσο, στο πανεπιστήμιο, δεν είναι μόνο οι παραπάνω κατηγορίες φοιτητών που επιπλήττονται για αντιγραφή. Πολλοί από εμάς, τους υπολοίπους, υποβαθμολογούνται, γιατί «τα έγραψαν όπως στο βιβλίο». Η αποστήθιση αντιμετωπίζεται κι αυτή ως αντιεκπαιδευτική συμπεριφορά, ως σχολική παρανομία με διαστάσεις μάστιγας. Οι καθηγητές κάνουν λόγο για κατάντια της εκπαιδευτικής διαδικασίας και διερωτώνται ανοιχτά πώς μπορεί ένα πανεπιστήμιο να είναι καλό, όταν έχει φοιτητές που μπορούν μόνο να αναμασούν.

Όντως, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου στην τάξη, οι καθηγητές μάς ορμήνευαν να μην αποστηθίζουμε. Ανεξαιρέτως, έδειχναν πολύ ευαίσθητοι σε ζητήματα σκέψης και γνησιότητας των μαθητών· τόσο ευαίσθητοι που είναι να απορείς με τις δικές τους επιδόσεις.

Όντως, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου στην τάξη, οι καθηγητές μάς ορμήνευαν να μην αποστηθίζουμε. Ανεξαιρέτως, έδειχναν πολύ ευαίσθητοι σε ζητήματα σκέψης και γνησιότητας των μαθητών· τόσο ευαίσθητοι που είναι να απορείς με τις δικές τους επιδόσεις. Και στο πανεπιστήμιο όμως δεν είναι διαφορετικά. Πολλοί καθηγητές δείχνουν πολύ ικανοποιημένοι, καθώς εξηγούν ότι όχι μόνο αποθαρρύνουν την αποστήθιση, αλλά επιπλέον θα την τιμωρούν βαθμολογικά. Φαίνεται, παράλληλα με τον βαθμό της εκπαίδευσης, εντείνεται και ο σεβασμός τους στην αυθεντικότητα.

Όλοι φαίνεται να συμφωνούν πως η αποστήθιση συνορεύει με την ωμή αντιγραφή. Ορισμένοι φοιτητές το χρησιμοποιούν και ως ηθικό έρεισμα: «Αν είναι σωστό να αποστηθίζω το βιβλίο, όπως μου ζητάτε, είναι σωστό και να το αντιγράφω». Έτσι, όλοι καλούμαστε να την αποφεύγουμε. Συχνά ακούγεται η ακόλουθη προτροπή: «Μην αποστηθίζεις ― κάνε το με τον δικό σου τρόπο, πες το με δικά σου λόγια». Μόνο που ο δικός μας τρόπος, τα δικά μας λόγια, σπανίως είναι το ίδιο καλά, το ίδιο περιεκτικά. Και είναι φυσικό: τα «δικά τους» λόγια είναι τα λόγια καταξιωμένων επαγγελματιών που έχουν τα προσόντα να διδάξουν, τα «δικά μας» είναι λόγια μαθητών. Έτσι, στην πράξη, αυτή είναι μια συντηρητική προτροπή που κρατά τους μαθητές στο επίπεδο των μαθητών, ενώ δημιουργεί και την ψευδαίσθηση ότι θα κρινόμαστε πάντα με κριτήρια προσαρμοσμένα στις ικανότητές μας.

Στην πραγματικότητα, η αποστήθιση συνορεύει με τη γνώση. Αποστηθίζοντας, αποκτούμε ιδέες άλλων και λέξεις άλλων· εργαλεία για να εκφέρουμε τελικά τις δικές μας σκέψεις.

Στην πραγματικότητα, η αποστήθιση συνορεύει με τη γνώση. Αποστηθίζοντας, αποκτούμε ιδέες άλλων και λέξεις άλλων· εργαλεία για να εκφέρουμε τελικά τις δικές μας σκέψεις. Τα βιβλία που αποστηθίζουμε, που επαναλαμβάνουμε ξανά και ξανά, γίνονται αυτομάτως μέρος της εργαλειοθήκης μας. Αυτά τα εργαλεία άλλοι τα χρησιμοποιούν και άλλοι όχι. Κι όσοι τα χρησιμοποιούν μπορεί να το κάνουν με απίθανα πολλούς συνδυασμούς σε διαφορετικό συγκείμενο για διαφορετικό σκοπό. Αυτές είναι οι γνώσεις. Από την άλλη, οι σκέψεις είναι το προϊόν ανάδευσης γνώσεων, συναισθημάτων, ερεθισμάτων, επιθυμιών κι αναστολών, μοναδικό για κάθε μυαλό και συναρτημένο με τη νοημοσύνη του. Τελικά, η αποστήθιση του ίδιου βιβλίου έχει διαφορετικό αντίκτυπο σε διαφορετικούς ανθρώπους κι η ιδέα ότι η αποστήθιση ευνοεί την ομογενοποίηση μοιάζει το ίδιο εξωφρενική με την ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίδιοι, γιατί όλοι αποτελούνται από κύτταρα. Η αποστήθιση δεν νοθεύει τη σκέψη· την υποστηρίζει.

Το πανεπιστήμιο δεν οφείλει να κάνει κάποιον ευφυέστερο· οφείλει όμως να εξοπλίσει τους φοιτητές με γνώσεις και εμπειρίες που θα τους κάνουν καλύτερους επαγγελματίες ή καλύτερους ερευνητές.

Στις εξετάσεις, λοιπόν, αξιολογούνται οι γνώσεις. Συγκεκριμένα, ο βαθμός στον οποίο ο φοιτητής κατάφερε να κατακτήσει τις πληροφορίες που έχουν καταγραφεί στο βιβλίο του (από κάποιον που, με τη σειρά του, κατέκτησε τις ίδιες πληροφορίες από προηγούμενο βιβλίο και ούτω καθ' εξής: αυτή είναι η φυσική ιστορία της γνώσης). Αν φαντάζει απλό, δεν είναι: δεν αποστηθίζουμε όλοι το ίδιο καλά, δεν είμαστε το ίδιο πειθαρχημένοι, δεν έχουμε τις ίδιες γνώσεις ούτε και την ίδια ευφυία. Πράγματι, με αυτόν τον τρόπο εξέτασης, η ευφυία των φοιτητών δεν έχει σημαντικό αντίκτυπο στις επιδόσεις τους. Αν δύο φοιτητές διαφορετικής ευφυίας αποστηθίσουν το ίδιο καλά, οι δύο βαθμολογίες θα είναι παραπλήσιες. Παρότι ισοπεδωτικό, αυτό δεν είναι πολύ κακό: στο πανεπιστήμιο δεν βρισκόμαστε επειδή είμαστε ιδιαιτέρως έξυπνοι, αλλά επειδή διαθέτουμε την πειθαρχία και τη σοβαρότητα που απαιτεί η εξειδίκευση. Το πανεπιστήμιο δεν οφείλει να κάνει κάποιον ευφυέστερο· οφείλει όμως να εξοπλίσει τους φοιτητές με γνώσεις και εμπειρίες που θα τους κάνουν καλύτερους επαγγελματίες ή καλύτερους ερευνητές. Από μόνα τους, άλλωστε, τα πλήθη των σπουδαστών δεν αφήνουν περιθώρια: το πανεπιστήμιο σήμερα δεν μπορεί παρά να εξυπηρετεί σκοπούς περισσότερο πρακτικούς και λιγότερο υψηλούς από αυτούς της ανθρωπιστικής σκοπιάς. Πρέπει λοιπόν να εξασφαλίσει, μέσω των εξετάσεων, πως κάθε απόφοιτος έχει κατακτήσει ένα (υψηλό) μίνιμουμ γνώσεων και δεξιοτήτων, ανεξαρτήτως της ευφυίας του· επίσης, πως έχει εκπαιδευθεί να συνδυάζει και να αναλύει, να πετυχαίνει αποτελέσματα.

Οι φοιτητές δεν είναι πιο έξυπνοι από τους μη-φοιτητές και δεν μπορεί να τους αποδοθούν ευθύνες γι' αυτό. Από την άλλη, δεν μπορεί να αποδοθούν ευθύνες στους καθηγητές για το ότι εκείνοι δεν είναι έξυπνοι (αν και αυτό είναι κάπως πιο μείζον). Πρέπει όμως να τους αποδοθούν ευθύνες για την αδυναμία τους να εδραιώσουν ένα αυστηρό πλαίσιο κανόνων και να το δικαιώσουν. Επίσης, για την αποτυχία τους να εκπαιδεύσουν τους φοιτητές να σκέφτονται αποτελεσματικά και να δρουν αυτοβούλως. Μερικές φορές, η διδακτική τους μοιάζει να απευθύνεται σε ηλιθίους: εξαντλείται στην αναπαραγωγή γνώσεων που περιέχονται έτσι κι αλλιώς στο εγχειρίδιο. Η ανάγνωση του εγχειριδίου είναι δουλειά των φοιτητών· οι καθηγητές πρέπει να γεμίσουν τον χρόνο διδασκαλίας αλλιώς.

Ενώ δεν παράγεται το απαραίτητο διδακτικό έργο, πολλοί καθηγητές επιχειρούν να συγκαλύψουν την αναποτελεσματικότητά τους μέσα από σαχλές νουθεσίες και εξωφρενικές εξετάσεις με παραδειγματικό χαρακτήρα.

Στα πρότυπα πανεπιστήμια, οι φοιτητές μπορεί να κατηγορηθούν για πολλά πράγματα· για απόπειρα αντιγραφής, πλαγιαρισμό, αποτυχία στις εξετάσεις ή σε κάθε είδους ανάθεση, ανάρμοστη συμπεριφορά, καταστροφή δημόσιας/ιδιωτικής περιουσίας. Η δε αποτυχία των φοιτητών συχνά καταγράφεται ως αποτυχία των καθηγητών τους. Στο δικό μας πανεπιστήμιο, όμως, η παραμικρή ευθύνη μοιάζει να διαχέεται, σαν μια ομίχλη που καλύπτει ολόκληρο το campus και είτε δεν αποδίδεται σε κανέναν είτε μοιράζεται ισοβαρώς ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα μέρη (φοιτητές, καθηγητές, διοικητικό προσωπικό, πολιτικό προσωπικό). Τελικά, οι φοιτητές δεν κατηγορούνται για τίποτα απτό, για τίποτα απ' όλα αυτά για τα οποία είναι πραγματικά υπεύθυνοι, αλλά για κάτι πολύ βαρύτερο. Κατηγορούνται ως μέρος του Κακού: «με τέτοιους φοιτητές, τι πανεπιστήμιο να έχουμε...»

Οι φοιτητές δεν ευθύνονται γιατί ένα μέρος τους αντιγράφει. Αντιθέτως, οι καθηγητές είναι υπεύθυνοι γιατί επιτρέπουν την αντιγραφή και υπόλογοι απέναντι στους υπόλοιπους φοιτητές για την αναξιοκρατία και τη συλλογική τους ενοχοποίηση. Ακόμα, οι φοιτητές δεν φέρουν ευθύνη για το χαμηλό επίπεδο των αποφοίτων. Αντιθέτως, οι καθηγητές φέρουν: το χαμηλό επίπεδο των αποφοίτων και οι εξυπνακισμοί τους σχετικά με την αντιγραφή οφείλονται, ανάμεσα σε άλλα, και στη δική τους ρητορική εναντίον της αποστήθισης, στην αντίληψη πως είμαστε αρκετοί έτσι όπως είμαστε. Ενώ δεν παράγεται το απαραίτητο διδακτικό έργο, πολλοί καθηγητές επιχειρούν να συγκαλύψουν την αναποτελεσματικότητά τους μέσα από σαχλές νουθεσίες και εξωφρενικές εξετάσεις με παραδειγματικό χαρακτήρα. Το κακό έχει παραγίνει. Οι καθηγητές πρέπει να πάψουν να συμπεριφέρονται σαν drama queens («Πώς μου έλαχαν τέτοιοι φοιτητές;!» κ.λπ.) και να φτιάξουν το καλό πανεπιστήμιο που μπορούν να οραματιστούν. Είναι σαφές πως αν δούλευαν σωστά, οι φοιτητές μας θα ήταν όπως όλοι οι φοιτητές: άτακτοι, παρόλ' αυτά επιμελείς.

* Ο ΡΩΜΑΝΟΣ ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗΣ-ΠΙΣΤΟΦΙΔΗΣ είναι συγγραφέας και φοιτητής ιατρικής.