«Γιατί να μην γράψεις ένα μυθιστόρημα» – Απίθανες απαντήσεις σε ένα πιθανό ερώτημα

Προφανώς και δεν υφίσταται καμία διαμάχη μυθιστορηματολατρών και μυθιστορηματομάχων, ούτε τίθεται θέμα πάλης ανάμεσα σε εκείνους που προτιμούν το μυθιστόρημα ή το διήγημα – είτε ως συγγραφείς είτε ως αναγνώστες. Παρομοίως, δεν οργανώνονται οδομαχίες, με λάτρεις της λογοτεχνίας να ταμπουρώνονται πίσω από φλεγόμενες βιβλιοθήκες και να εκσφενδονίζουν βιβλία ο ένας στον άλλον. Επιπλέον, δεν πραγματοποιούνται βασανισμοί κατά τους οποίους ένας λάτρης των διηγημάτων εξαναγκάζεται να διαβάσει τον Μόμπυ Ντικ σε κάποιο γεμάτο υγρασία υπόγειο ή δίπλα σε κάποιο ενυδρείο, ούτε κάποιος από εκείνους που αγαπούν τα μυθιστορήματα δένεται χειροπόδαρα και πιέζεται να διαβάζει κάποια από τις περιπέτειες του Μαρκοβάλντο ή του Πάλομαρ, ενώ ειδικά, προσαρμοσμένα στο πρόσωπό του εξαρτήματα κρατούν τα μάτια του ορθάνοιχτα. Φυσικά και όχι!

Συνήθως οι αναγνώστες αφήνονται στην ησυχία τους να επιλέξουν εκείνο που τους αρέσει, ένας συγγραφέας διηγημάτων, όμως, αρκετά συχνά δέχεται πιέσεις προκειμένου να γράψει ένα μυθιστόρημα ή ερωτάται σχετικά. Ασφαλώς, τα χαρακτηριστικά ενός διηγήματος δεν είναι αυστηρά προσδιορισμένα –ούτε θα μπορούσαν να είναι–, ωστόσο εκείνο στο οποίο οι περισσότεροι μάλλον θα συμφωνήσουν είναι ότι η βασική διάκριση του συγκεκριμένου είδους από το μυθιστόρημα αφορά στο μέγεθος. Κατά συνέπεια, τις περισσότερες φορές που κάποιος ζητάει από έναν διηγηματογράφο να συγγράψει επιτέλους ένα μυθιστόρημα, περιμένει από εκείνον να γράψει κάτι μεγαλύτερο.

Προσπαθώντας να διευκολύνουμε συγγραφείς διηγημάτων, οι οποίοι υποφέρουν από παρόμοιες πιέσεις, προσφέρουμε μερικές έτοιμες απαντήσεις στην κλισέ ερώτηση:

«Δεν νομίζεις ότι ήρθε η ώρα να προχωρήσεις στο επόμενο βήμα και να γράψεις ένα μυθιστόρημα;»

• Σύντομη απάντηση: Όχι.

• Γελαστική απάντηση: (Νευρικό γέλιο) Χαχαχα… (παύση) (Νέο νευρικό γέλιο) Χαχαχα… (παύση, πρόσωπο ανέκφραστο) Όχι.

• Μπούκμερανγκ (book-μερανγκ) απάντηση: Ένα μυθιστόρημα είναι κάτι το απαιτητικό· κάτι το σπουδαίο στο οποίο πρέπει να αφοσιώνεται κανείς ολοκληρωτικά· είναι ένα είδος με το οποίο μπορεί να αναδείξει κανείς σημαντικές πτυχές της ζωής ή του ίδιου του του εαυτού. Προσωπικά έχω χαμηλές προσδοκίες από τον εαυτό μου και είμαι αρκετά οκνηρός. Άσε με εμένα, λοιπόν. Εσύ όμως; Γιατί δεν γράφεις εσύ ένα μυθιστόρημα αντί να χάνεις χρόνο συζητώντας μαζί μου;

• Τραμπουκγουορμική (τραμ-bookworm-ική) απάντηση: Σε όποιον αρέσουν τόσο τα μυθιστορήματα, να τα πάρει σπίτι του.

• Αναβλητική απάντηση: Μυθιστόρημα! Με μόλις τρεις συλλογές διηγημάτων και ένα λεξικό νεολογισμών στο ενεργητικό μου; Μα, είναι πολύ νωρίς ακόμη!

• Μνήμου άπτου απάντηση: Πάσχω από μια σπάνια ασθένεια, εξαιτίας της οποίας σβήνεται από τη μνήμη μου οτιδήποτε έχω γράψει εφόσον ξεπερνάει τις τρεις σελίδες, οπότε θα ήταν πραγματικά κουραστικό να πηγαίνω διαρκώς μπρος πίσω για να διατηρήσω τη συνοχή στο ύφος και να μείνω πιστός στην πλοκή ενός μυθιστορήματος. Πώς λέγεται αυτή η ασθένεια; Μυοθιστορηματική νευροφυσική ατροφία, ή κάτι τέτοιο.

• Οικιακάματη απάντηση: Έχω προσφάτως απολύσει το υπηρετικό προσωπικό και, με όλες αυτές τις δουλειές του σπιτιού, δεν έχω αρκετό χρόνο μέσα στη μέρα για να γράφω χωρίς να με διακόπτει κάτι· ως αποτέλεσμα δεν προλαβαίνω να αναπτύξω κάτι που να ξεπερνά σε έκταση τις τρεις σελίδες. Γράφω στον ελάχιστο χρόνο ανάμεσα σε δυο διακοπές, κατά τη διάρκεια λεπτών φετών ελεύθερου χρόνου. Αν ο χρόνος είναι χρήμα, είμαι διαρκώς άφραγκος.

• Βιβλιοφαγανή απάντηση: Είμαι αρκετά λαίμαργος. Προτιμώ να παραγγέλνω διάφορους μεζέδες, να τους απολαμβάνω και, έπειτα από λίγο, να σηκώνομαι από το τραπέζι ευχαριστημένος –ακομη και αν ξέρω ότι θα ξαναπεινάσω σύντομα–, παρά να επιλέγω ένα κυρίως πιάτο που θα πρέπει κάποια στιγμή να ξεκινήσω να τρώω, ώστε να το τελειώσω έξι μήνες αργότερα.

• Τσιμεντολιθηκοπλαστική απάντηση: Έχω αδυναμία στον πυκνό λόγο και, σε περίπτωση που έγραφα κάποτε ένα μυθιστόρημα στο οποίο θα κυριαρχούσε αυτό το χαρακτηριστικό, φοβάμαι ότι το τελικό αποτέλεσμα θα είχε πολλές ομοιότητες με εκείνον τον τσιμεντόλιθο που αντικρίζει κανείς στο εξώφυλλο του δίσκου «Who’s next», των Who· και όλοι γνωρίζουν, τι συνέβη σε αυτόν τον τσιμεντόλιθο…

• Μεγεθισμένη απάντηση: Προτιμώ τη μικρή φόρμα ως είδος και δεν πιστεύω ότι το διήγημα –λόγω του μεγέθους του– είναι υποδεέστερο του μυθιστορήματος. Άλλωστε, όπως συμβαίνει και με άλλα πράγματα, τα οποία είμαι σίγουρος ότι δεν χρειάζεται να αναφέρω, περισσότερη σημασία έχουν το περιεχόμενο, η διατήρηση του ενδιαφέροντος, η τεχνική και το πάθος, παρά το μέγεθος.

• Λακωνικονολατρική απάντηση: Όπως έχει γράψει είτε ο Αχιλλέας Κυριακίδης, είτε ο Μπόρχες, είτε ο Γκράουτσο Μαρξ, γιατί να γράψει κανείς ένα μυθιστόρημα όταν μπορεί να πει όσα θέλει γράφοντας ένα διήγημα, ένα ποίημα, ένα επίγραμμα ή μια λέξη κατουρώντας στο χιόνι;

• Ξαναμαναγνωστική απάντηση: Μυθιστόρημα; Εδώ έχω πολλά χρόνια ακόμη και να διαβάσω ένα μυθιστόρημα, σιγά μην καθίσω να γράψω ένα τέτοιο, ώστε μετά να πρέπει να το διαβάσω ένα σωρό φορές, καθώς θα το επεξεργάζομαι και θα το (επι)διορθώνω ξανά και ξανά…

• Ηδονοβλεπτική απάντηση: Με ενδιαφέρει περισσότερο η ιστορία και η κλεφτή ματιά στις σκέψεις και την αλληλεπίδραση των ηρώων μου με τον κόσμο που τους περιβάλλει απ’ ότι η εμβάθυνση στην ψυχοσύνθεσή τους. Εξάπτομαι και αισθάνομαι περισσότερο ελεύθερος σε αυτό το πλαίσιο, όπου δεν πρέπει οπωσδήποτε να εξηγήσω (ή να καταλάβω) τα πάντα. Είμαι λάτρης του υπονοούμενου.

• Χαρχαρχάρτινη απάντηση: Έχει ανεβεί τόσο η τιμή του χαρτιού που δεν συμφέρει στον εκδότη μου να επενδύσει σε πολυσέλιδα βιβλία, όπως θα ήταν τα μυθιστορήματα που θα του παρέδιδα. Έπειτα, είναι και το θέμα της αποθήκευσης…

• Οικολογικοφανής απάντηση: Δεν μου το επιτρέπει η οικολογική μου συνείδηση να γράψω μυθιστόρημα. Τόσες πολλές σελίδες, τόσο χαρτί, τόσα δέντρα νεκρά…

• Slimοκοντόρικη απάντηση: Δεν συμπαθώ τις μεγάλες ιστορίες, με τις «κοιλιές» που αναγκαστικά σχεδόν εμφανίζουν. Προτιμώ τα κείμενα μου να είναι fit, χωρίς περιττά κιλά και χωρίς ατελείωτες περιγραφές δρόμων, δωματίων, χαρακτηριστικών προσώπων κ.τ.λ.

• Ξυνολογική απάντηση: Κατά τη γνώμη μου, το μυθιστόρημα μπορεί να αποτελεί την εξέλιξη του διηγήματος όσο μια νταμιτζάνα ξίδι μπορεί να είναι η εξέλιξη ενός γευστικού κρασιού που σερβίρεται σε μικρό ποτηράκι. Κάθε οινοποιός αναπτύσσει ειδικότητα σε λίγα είδη, εκείνα που προτιμά, χωρίς να είναι απαραίτητο να τα κάνει χάλια σε πολλά.

• Zoomερή απάντηση: Το διήγημα μοιάζει με μια φωτογραφία ή μια ταινία μικρού μήκους, στην οποία μπορεί κανείς να εστιάσει σε μια λεπτομέρεια και να αναδείξει την αξία της. Ένα μυθιστόρημα, από την άλλη, φαντάζει σαν τον Μπεν Χουρ ή τον Λώρενς της Αραβίας – ταινίες που δεν έχω ποτέ παρακολουθήσει ολόκληρες, παρότι έχουν παιχτεί άπειρες Κυριακές στην τηλεόραση από τότε που ήμουν παιδί, καθώς ήταν γεμάτες μεγάλα πράγματα και άμμο… Προτιμώ να ασχολούμαι με δυο τρεις κόκκους άμμου, παρά με ένα ολόκληρο σακί ή με μια έρημο.

• Αλυσσασμένη απάντηση: Το μυθιστόρημα, σύμφωνα με τον Χούλιο Κορτάσαρ, είναι το κατεξοχήν είδος που θέτει ερωτήματα (και ενίοτε τα λύνει). Δεν θέλω να θέσω μεγάλα ερωτήματα, ενώ συχνά δεν αντέχω και τις λύσεις τους, καθώς δύσκολα μπορώ να πιστέψω ότι είναι οι μοναδικές. Προτιμώ την ελευθερία της ανοιχτής ερμηνείας από την υποχρέωση της λύσης του δράματος, παρότι πάντα δίνω κάποιο τέλος στα διηγήματά του – ή έστω προσφέρω τις ενδείξεις για κάτι που μπορεί να τελειώνει κάποια στιγμή με έναν τρόπο (ή πιο κει με έναν άλλο ή με έναν παρα-άλλο).

• Σισυφολογική απάντηση: Για κάποιον που γράφει μια παράγραφο τριών γραμμών και μετά αλλάζει τη σειρά των λέξεων που υπάρχουν σε αυτή τόσες φορές, ένα μυθιστόρημα μοιάζει με την αιώνια τιμωρία που θα επιλεγόταν στην Κόλαση από έναν εκδικητικό δαίμονα.

• Υπνοστεντονωτική απάντηση: Ένας άνθρωπος της ηλικίας μου γνωρίζει καλά ότι οι περισσότεροι αναγνώστες νυστάζουν εύκολα και αισθάνονται τα μάτια τους να κλείνουν όταν ξεκινούν να διαβάσουν ένα βιβλίο στο κρεβάτι –όσο καλό και αν είναι αυτό που κρατούν–, με αποτέλεσμα κάθε βράδυ για ολόκληρες εβδομάδες να επαναλαμβάνουν την ανάγνωση της ίδιας σελίδας, της ίδιας παραγράφου ή της ίδιας γραμμής, πριν το αφήσουν στο κομοδίνο, σβήσουν τα φώτα και βυθιστούν στον ύπνο. Προτιμώ, λοιπόν, να προσφέρω στους αναγνώστες που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία την ευκαιρία να διαβάσουν μια ολόκληρη ιστορία πριν ξεραθούν, με την ελπίδα ότι θα την αξιοποιήσουν και δεν θα κοιμηθούν διαβάζοντας κάθε βράδυ τον τίτλο του βιβλίου και μόνο. Ενδέχεται να αλλάξω γνώμη αν κάποια στιγμή εισπράξω επιχορήγηση από κάποια εταιρεία παραγωγής παραϊατρικών σκευασμάτων που θα χρηματοδοτήσει τη συγγραφή ενός μυθιστορήματος που θα χρησιμοποιείται ως υπνωτικό.

• Προσποιητική απάντηση: Ναι! Βασικά, όχι.

^＊Ο ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΙΙΙ είναι συγγραφέας, μουσικός και δημιουργός της σελίδας «Κομπλεξικό». Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή διηγημάτων «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος).