
Σκέψεις για τη συλλογή «Ωγκύστ Ντυπέν: Το έγκλημα της οδού Μοργκ και άλλες ιστορίες μυστηρίου» του Έντγκαρ Άλλαν Πόε (μτφρ. Στεύη Τσούτση, εκδ. Νίκας). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Edgar Allan Poe: Buried Alive» (2016).
Γράφει η Στεύη Τσούτση
Ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε χαρακτηρίστηκε από πολλούς η πιο μυστηριώδης λογοτεχνική προσωπικότητα του σύγχρονου κόσμου. Ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του πρώτα ποιητή κι έπειτα πεζογράφο. Ανάμεσα στα περισσότερα από τα εβδομήντα διηγήματα που έγραψε για καθαρά βιοποριστικούς λόγους, βρίσκεται και «Το έγκλημα της οδού Μοργκ». Με αυτή την ιστορία, ο Πόε φαίνεται να βάζει τον θεμέλιο λίθο αυτού που θα ονομαστεί αστυνομική λογοτεχνία.
«Το έγκλημα της οδού Μοργκ» γράφτηκε το 1841 και φημολογείται πως πληρώθηκε 56 δολάρια. Για τους γνώστες, 56 δολάρια κόστισε η δημιουργία ενός νέου είδους λογοτεχνικής ιστόρησης: του αστυνομικού μυθιστορήματος. Το συγκεκριμένο διήγημα ακολούθησαν δύο ακόμη ιστορίες, με τον ίδιο κεντρικό ήρωα: «Το μυστήριο της Μαρί Ροζέ» και «Το κλεμμένο γράμμα». Ο κοινός πρωταγωνιστής των ιστοριών αυτών είναι ο Ωγκύστ Ντυπέν, ο οποίος αποτελεί και τον πρώτο μυθιστορηματικό ανακριτή, που ακολουθώντας την «επαγωγική» μέθοδο δίνει λύση όπου ο κοινός νους αδυνατεί.
Ο Ντυπέν και οι γρίφοι
Ο Ντυπέν είναι τύπος εκκεντρικός και ιδιότροπος, παρατηρητικός και με αναλυτική σκέψη. Ακολουθώντας τις ενδείξεις και προσέχοντας τις πιο ανεπαίσθητες λεπτομέρειες, εξιχνιάζει εγκλήματα με την ίδια άνεση –κι ευχαρίστηση− που ένας έξυπνος μαθητής θα έλυνε γρίφους. Αυτοί οι «γρίφοι» που τόσο προτιμά ο Πόε στις διηγήσεις του βρίσκουν τη λύση τους στον Ντυπέν με την παρατήρηση, την εντατική έρευνα και την επαγωγική σκέψη. Είναι αυτή, ακριβώς, η σκέψη που εισάγει τα μαθηματικά στην αφήγηση, δίνοντάς τους κυρίαρχο ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής.
Τα μαθηματικά δεν είναι απλά εξισώσεις και τύποι. Είναι η ικανότητα σκέψης, η λογική, η καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του μυαλού. Γίνεται εμφανές πως η επίλυση ενός μυστηρίου είναι μια προσπάθεια απόδειξης με επαγωγική σκέψη. Ο Ντυπέν, θέλοντας να λύσει τους τρεις γρίφους που έφτιαξε γι’ αυτόν ο Πόε, θυμίζει μαθηματικό που επιχειρεί να αποδείξει κάποια μαθηματική πρόταση. Ο Πόε είναι ιδιαίτερα αναλυτικός στην περιγραφή της σκέψης του Ντυπέν. Ο ήρωάς του δρα υπερβατικά και ξεπερνά τις συνηθισμένες τακτικές – τον τρόπο δηλαδή που δρα η αστυνομία.
«Οι συμπτώσεις, είναι ογκόλιθοι στον δρόμο των ανθρώπων που δεν ξέρουν τίποτα από τη θεωρία των πιθανοτήτων, τη θεωρία στην οποία η ανθρωπότητα χρωστάει τις πιο δοξασμένες κατακτήσεις της» δηλώνει ο Ντυπέν.
Ο Ντυπέν, ακούει και παρατηρεί τα πάντα. Με μια συλλογιστική που αξιοποιεί τα δεδομένα και διαδοχικά βγάζει ρεαλιστικά πορίσματα, αγνοώντας τις υπάρχουσες ανυπόστατες εικασίες λόγω συμπτώσεων.
«Οι συμπτώσεις, είναι ογκόλιθοι στον δρόμο των ανθρώπων που δεν ξέρουν τίποτα από τη θεωρία των πιθανοτήτων, τη θεωρία στην οποία η ανθρωπότητα χρωστάει τις πιο δοξασμένες κατακτήσεις της» δηλώνει ο Ντυπέν. Σε αντίθεση με όλους τους άλλους, εκείνος προχωρεί στην παρατήρηση και των πιο μικρών λεπτομερειών. Την παρατήρηση ακολουθούν πλήθος συνεπαγωγές, υποθέσεις, διαψεύσεις αλλά κι επιβεβαιώσεις. Δεν αργεί, λοιπόν, να καταλήξει εκεί που ο κοινός, μη μαθηματικός νους, αδυνατεί: στη διαλεύκανση του μυστηρίου.
Είναι ξεκάθαρο πως ο Πόε καινοτομεί στη αφήγησή του, εγκαινιάζοντας μια νέα προσέγγιση στη λύση των λογοτεχνικών μυστηρίων. Ο Πόε δομεί τον ήρωά του με αυτή την τετράγωνη λογική και την επαγωγική σκέψη. Επικυρώνει έτσι, ξεκάθαρα, πως η αφήγηση μπορεί να συσχετίσει την μαθηματική απόδειξη με τον συλλογισμό επίλυσης ενός μυστηρίου. Τα κομμάτια των γρίφων είναι πάντα εκεί. Ζητούν μόνο κάποιον να τα βάλει στη σωστή σειρά κι επαγωγικά να φτάσει από το Α στο Β, από την υπόθεση στο συμπέρασμα, από το αίνιγμα στη λύση του.
Ο Πόε, πρωτοποριακός μέσα στην εκκεντρικότητά του, δημιούργησε έναν ήρωα που έμελλε να «γεννήσει» πολλούς ακόμη, με την ίδια σκέψη, στα χρόνια που ακολούθησαν. Από τον Ντυπέν στον Σέρλοκ Χολμς κι από εκεί στον Πουαρό, τη Μις Μαρπλ ή τον Χάρι Χόλε, η επαγωγική σκέψη καθιερώθηκε στην αφήγηση, αλλάζοντας μια για πάντα το παγκόσμιο λογοτεχνικό σκηνικό.
* Η συλλογή «Ωγκύστ Ντυπέν: Το έγκλημα της οδού Μοργκ και άλλες ιστορίες μυστηρίου» περιλαμβάνει τις τρεις ιστορίες που ο Πόε έγραψε με ήρωα τον Ωγκύστ Ντυπέν. Σε μετάφραση της Στεύης Τσούτση, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Νίκας και διακρίθηκε στη Βραχεία Λίστα των Κρατικών Βραβείων Μετάφρασης για το 2020.
* Η ΣΤΕΥΗ ΤΣΟΥΤΣΗ είναι επιμελήτρια εκδόσεων, συγγραφέας και μεταφράστρια.