oikogeniako-lefkoma_04

Του Χάρη Βλαβιανού

Ο Πολωνός ποιητής Τσέσλαβ Μίλος με το συγκινητικό «Αλφαβητάρι» του αναλαμβάνει τον ρόλο του διαμεσολαβητή των νεκρών. «Ο τρόμος είναι επιφανής κάτοικος της Ευρώπης του 20ού αιώνα». Επίσης: «Η εποχή μου, ο δικός μου 20ός αιώνας, βαραίνει πάνω μου σαν μια στρατιά από φωνές και πρόσωπα ανθρώπων που κάποτε γνώρισα ή άκουσα γι’ αυτούς και σήμερα δεν υπάρχουν πια.

Πολλοί κέρδισαν φήμη για κάτι, βρίσκονται σε εγκυκλοπαίδειες, όμως οι περισσότεροι απ’ αυτούς έχουν λησμονηθεί, και το μόνο που τους απομένει είναι να χρησιμοποιήσουν εμένα, τον ρυθμό του αίματός μου, το χέρι μου που κρατά την πένα, προκειμένου να επιστρέψουν ανάμεσα στους ζωντανούς έστω και για μία σύντομη στιγμή». Οι φωνές που ζητούν δικαίωση, ένας χαμένος κόσμος που απαιτεί την ανάμνηση, κάνουν τον νομπελίστα Πολωνό ποιητή στο συγκινητικό βιβλίο του «Το Αλφαβητάρι του Μίλος» να αναλάβει τον ρόλο του διαμεσολαβητή των νεκρών. Γραμμένο όταν ο συγγραφέας ήταν πια 89 ετών, είναι μια αλφαβητική επιχείρηση διάσωσης, ένα μνημόσυνο σε όσους υπέφεραν και έφυγαν πριν από εκείνον, ένας ύμνος στο θαύμα και το μυστήριο της ανθρώπινης ύπαρξης, μια προσφορά στη Μνημοσύνη, την προδοτική και σφαλερή, ιερή ωστόσο Μούσα της μνήμης.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Μίλος (1911-2004) ανατρέχει στο παρελθόν. Στο βιβλίο του «Μια πραγματεία για την ποίηση», γραμμένο ανάμεσα στον χειμώνα του 1955 και την άνοιξη του 1956 στο Παρίσι, ανακαλεί επίσης τα περασμένα. Στο πρώτο μέρος της συλλογής, με τίτλο «Όμορφα χρόνια», περιγράφει την Κρακοβία και την πολωνική κουλτούρα στο γύρισμα του 19ου αιώνα. Στο δεύτερο «Η πρωτεύουσα» μιλάει για τη Βαρσοβία και την κατάσταση της πολωνικής ποίησης τις πρώτες τρεις δεκαετίες του 20ού αιώνα, κυρίως για την αδυναμία της να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα που κυριαρχούσε στην πόλη. Το τρίτο μέρος «Το πνεύμα της ιστορίας» αναφέρεται στα χρόνια του πολέμου και συνιστά έναν στοχασμό πάνω στη φύση της ιστορίας, της γλώσσας και της ωμής βίας. Τα παιδικά του χρόνια στο Ζετέζνιε επιστρέφουν στο γοητευτικό του μυθιστόρημα του 1955 «Η κοιλάδα Ίσσα»,  στην αυτοβιογραφία του «Γενέθλια επικράτεια», που ολοκληρώθηκε στα 1958, και στο δοκιμιακό του έργο «Αρχίζοντας από τους δρόμους μου».  Στη συλλογή δοκιμίων του «Για να αρχίσω από εκεί που βρίσκομαι», που κυκλοφόρησε πριν από λίγα χρόνια στα αγγλικά και περιλαμβάνει κείμενα γραμμένα από το 1942 ως το 1998, η επιστροφή στο παρελθόν είναι επίσης παρούσα. Το τελευταίο μάλιστα δοκίμιο της συλλογής, με τίτλο «Ευτυχία», περιγράφει μια επίσκεψη στη λιθουανική κοιλάδα όπου βρισκόταν η εξοχική αγροικία των παππούδων του: «Κοίταζα ένα λιβάδι. Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι σ’ όλα τα χρόνια των περιπλανήσεών μου είχα μάταια αναζητήσει έναν συνδυασμό φύλλων και λουλουδιών όπως υπάρχει εδώ και πάντοτε λαχταρούσα να επιστρέψω. Ή, για να είμαι ακριβέστερος, η συνειδητοποίηση ήρθε μόλις με κατέκλυσε ένα τεράστιο κύμα συγκίνησης που μόνο ένα όνομα θα μπορούσα να του δώσω: μακαριότητα».

Όμως το «Αλφαβητάρι» δεν είναι απομνημονεύματα∙ είναι, εν πολλοίς, ένα διαλείπον δοκίμιο πάνω στον 20ό αιώνα και τις ανατολικοευρωπαϊκές μορφές που αξίζει να θυμόμαστε, αλλά παραμένουν άγνωστες σε μας, στη Δύση. Η αλφαβητική οργάνωση επιτρέπει στον ποιητή να στοχαστεί πάνω σε πολλά ακόμη ζητήματα: τον Αδάμ και την Εύα («Η μεγαλύτερη αρετή του βιβλικού μύθου σχετικά με τους γεννήτορές μας είναι η ακαταληψία του»), τη σεξουαλικότητα των αγγέλων, την ανοησία της Δύσης, τη φήμη και το χρήμα, τους αγαπημένους του συγγραφείς, την Καλιφόρνια, τον Σαρτρ και τον Καμύ (απέχθεια για τον πρώτο, βαθύς θαυμασμός για τον δεύτερο), τον τρόμο («επιφανή κάτοικο της Ευρώπης του 20ού αιώνα»), την περιέργεια («Εκτιμώ και συμπαθώ τους στοχαστές και τους ποιητές που η δίψα τους για γνώση υπερβαίνει τα σύνορα του θανάτου»), τον σεβασμό στην ετερότητα («Το να είσαι άνθρωπος και να ζεις ανάμεσα στους ανθρώπους είναι ένα θαύμα»), την αφόρητη αίσθηση της προσωρινότητάς μας («Ο θάνατος είναι μια πράξη βίας ασκούμενη πάνω μας»), την αντιφατική, τέλος, φύση της αμερικανικής ζωής: «Τι μεγαλείο! Τι φτώχεια! Τι ανθρωπιά! Τι απανθρωπιά! Τι αμοιβαία καλή θέληση! Τι ατομική απομόνωση! Τι πίστη στο ιδεώδες! Τι υποκρισία! Τι θρίαμβος της συνείδησης! Τι διαστροφή!» Μόνο μια διαδοχή θαυμαστικών θα μπορούσε να αποδώσει την αμφιθυμία ενός Κεντροευρωπαίου απέναντι σε μια χώρα που τον «βοήθησε να αντέξει τον εκπατρισμό, αλλά δεν κέρδισε την αγάπη του».

Ελληνικό πορτρέτο

Τα γένια μου πυκνά, τα βλέφαρά μου σχεδόν καλύπτουν
Τα μάτια, όπως συμβαίνει με όσους γνωρίζουν την αξία
Των ορατών πραγμάτων. Μένω σιωπηλός όπως αρμόζει
Σε άνθρωπο που έμαθε ότι η ανθρώπινη καρδιά
Περιέχει περισσότερα απ’ όσα οι λέξεις. Άφησα πίσω
Τον γενέθλιο τόπο μου, το σπίτι, τη θέση στο δημόσιο.
Όχι ότι αποζητούσα το κέρδος ή την περιπέτεια.
Δεν μου είναι ξένο το κατάστρωμα ενός πλοίου.
Το κοινό μου πρόσωπο, πρόσωπο φοροεισπράκτορα,
Εμπόρου ή στρατιώτη, δεν ξεχωρίζει στο πλήθος.
Ούτε αρνούμαι να αποδώσω τον οφειλόμενο σεβασμό
Στους τοπικούς θεούς. Και τρώω ό,τι τρώνε οι άλλοι.
Σχετικά με το ποιος είμαι, όσα είπα αρκούν.

Χάρης Βλαβιανός
Χρήστος Χρυσόπουλος

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο Νταλί και το μειδίαμα του Λακάν

Ο Νταλί και το μειδίαμα του Λακάν

Του Χρήστου Χρυσόπουλου
Ο Σαλβαντόρ Νταλί αναφέρει την παρακάτω ιστορία από τα χρόνια του στο Παρίσι: «[...] τότε μου τηλεφώνησε ένας από τους πιο έξυπνους νέους ψυχίατρους. Είχε διαβάσει στο ‘‘Minautor’’ ένα άρθρο μου
...
Περί της σάρκας

Περί της σάρκας

Αυτοβιογραφικό ποίημα της Wang Ping για την κινεζική γυναικεία σεξουαλικότητα

Tου Χάρη Βλαβιανού

Καθώς φυλλομετρούσα μια ανθολο...


Η ιστορία ενός τίτλου

Η ιστορία ενός τίτλου

Πώς χρειάστηκαν 12 χρόνια για να βρεθεί ο τίτλος της περίφημης συλλογής «Τα άνθη του κακού»

Του Χρήστου Χρυσόπουλου

Το 1845 ο Σαρλ Μπωντλαίρ ήταν είκοσι τεσσάρων ετών και είχε δημοσιεύσει ένα και μόνο πο...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ