oikogeniako-lefkoma_04

Του Χάρη Βλαβιανού

Ο Πολωνός ποιητής Τσέσλαβ Μίλος με το συγκινητικό «Αλφαβητάρι» του αναλαμβάνει τον ρόλο του διαμεσολαβητή των νεκρών. «Ο τρόμος είναι επιφανής κάτοικος της Ευρώπης του 20ού αιώνα». Επίσης: «Η εποχή μου, ο δικός μου 20ός αιώνας, βαραίνει πάνω μου σαν μια στρατιά από φωνές και πρόσωπα ανθρώπων που κάποτε γνώρισα ή άκουσα γι’ αυτούς και σήμερα δεν υπάρχουν πια.

Πολλοί κέρδισαν φήμη για κάτι, βρίσκονται σε εγκυκλοπαίδειες, όμως οι περισσότεροι απ’ αυτούς έχουν λησμονηθεί, και το μόνο που τους απομένει είναι να χρησιμοποιήσουν εμένα, τον ρυθμό του αίματός μου, το χέρι μου που κρατά την πένα, προκειμένου να επιστρέψουν ανάμεσα στους ζωντανούς έστω και για μία σύντομη στιγμή». Οι φωνές που ζητούν δικαίωση, ένας χαμένος κόσμος που απαιτεί την ανάμνηση, κάνουν τον νομπελίστα Πολωνό ποιητή στο συγκινητικό βιβλίο του «Το Αλφαβητάρι του Μίλος» να αναλάβει τον ρόλο του διαμεσολαβητή των νεκρών. Γραμμένο όταν ο συγγραφέας ήταν πια 89 ετών, είναι μια αλφαβητική επιχείρηση διάσωσης, ένα μνημόσυνο σε όσους υπέφεραν και έφυγαν πριν από εκείνον, ένας ύμνος στο θαύμα και το μυστήριο της ανθρώπινης ύπαρξης, μια προσφορά στη Μνημοσύνη, την προδοτική και σφαλερή, ιερή ωστόσο Μούσα της μνήμης.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Μίλος (1911-2004) ανατρέχει στο παρελθόν. Στο βιβλίο του «Μια πραγματεία για την ποίηση», γραμμένο ανάμεσα στον χειμώνα του 1955 και την άνοιξη του 1956 στο Παρίσι, ανακαλεί επίσης τα περασμένα. Στο πρώτο μέρος της συλλογής, με τίτλο «Όμορφα χρόνια», περιγράφει την Κρακοβία και την πολωνική κουλτούρα στο γύρισμα του 19ου αιώνα. Στο δεύτερο «Η πρωτεύουσα» μιλάει για τη Βαρσοβία και την κατάσταση της πολωνικής ποίησης τις πρώτες τρεις δεκαετίες του 20ού αιώνα, κυρίως για την αδυναμία της να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα που κυριαρχούσε στην πόλη. Το τρίτο μέρος «Το πνεύμα της ιστορίας» αναφέρεται στα χρόνια του πολέμου και συνιστά έναν στοχασμό πάνω στη φύση της ιστορίας, της γλώσσας και της ωμής βίας. Τα παιδικά του χρόνια στο Ζετέζνιε επιστρέφουν στο γοητευτικό του μυθιστόρημα του 1955 «Η κοιλάδα Ίσσα»,  στην αυτοβιογραφία του «Γενέθλια επικράτεια», που ολοκληρώθηκε στα 1958, και στο δοκιμιακό του έργο «Αρχίζοντας από τους δρόμους μου».  Στη συλλογή δοκιμίων του «Για να αρχίσω από εκεί που βρίσκομαι», που κυκλοφόρησε πριν από λίγα χρόνια στα αγγλικά και περιλαμβάνει κείμενα γραμμένα από το 1942 ως το 1998, η επιστροφή στο παρελθόν είναι επίσης παρούσα. Το τελευταίο μάλιστα δοκίμιο της συλλογής, με τίτλο «Ευτυχία», περιγράφει μια επίσκεψη στη λιθουανική κοιλάδα όπου βρισκόταν η εξοχική αγροικία των παππούδων του: «Κοίταζα ένα λιβάδι. Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι σ’ όλα τα χρόνια των περιπλανήσεών μου είχα μάταια αναζητήσει έναν συνδυασμό φύλλων και λουλουδιών όπως υπάρχει εδώ και πάντοτε λαχταρούσα να επιστρέψω. Ή, για να είμαι ακριβέστερος, η συνειδητοποίηση ήρθε μόλις με κατέκλυσε ένα τεράστιο κύμα συγκίνησης που μόνο ένα όνομα θα μπορούσα να του δώσω: μακαριότητα».

Όμως το «Αλφαβητάρι» δεν είναι απομνημονεύματα∙ είναι, εν πολλοίς, ένα διαλείπον δοκίμιο πάνω στον 20ό αιώνα και τις ανατολικοευρωπαϊκές μορφές που αξίζει να θυμόμαστε, αλλά παραμένουν άγνωστες σε μας, στη Δύση. Η αλφαβητική οργάνωση επιτρέπει στον ποιητή να στοχαστεί πάνω σε πολλά ακόμη ζητήματα: τον Αδάμ και την Εύα («Η μεγαλύτερη αρετή του βιβλικού μύθου σχετικά με τους γεννήτορές μας είναι η ακαταληψία του»), τη σεξουαλικότητα των αγγέλων, την ανοησία της Δύσης, τη φήμη και το χρήμα, τους αγαπημένους του συγγραφείς, την Καλιφόρνια, τον Σαρτρ και τον Καμύ (απέχθεια για τον πρώτο, βαθύς θαυμασμός για τον δεύτερο), τον τρόμο («επιφανή κάτοικο της Ευρώπης του 20ού αιώνα»), την περιέργεια («Εκτιμώ και συμπαθώ τους στοχαστές και τους ποιητές που η δίψα τους για γνώση υπερβαίνει τα σύνορα του θανάτου»), τον σεβασμό στην ετερότητα («Το να είσαι άνθρωπος και να ζεις ανάμεσα στους ανθρώπους είναι ένα θαύμα»), την αφόρητη αίσθηση της προσωρινότητάς μας («Ο θάνατος είναι μια πράξη βίας ασκούμενη πάνω μας»), την αντιφατική, τέλος, φύση της αμερικανικής ζωής: «Τι μεγαλείο! Τι φτώχεια! Τι ανθρωπιά! Τι απανθρωπιά! Τι αμοιβαία καλή θέληση! Τι ατομική απομόνωση! Τι πίστη στο ιδεώδες! Τι υποκρισία! Τι θρίαμβος της συνείδησης! Τι διαστροφή!» Μόνο μια διαδοχή θαυμαστικών θα μπορούσε να αποδώσει την αμφιθυμία ενός Κεντροευρωπαίου απέναντι σε μια χώρα που τον «βοήθησε να αντέξει τον εκπατρισμό, αλλά δεν κέρδισε την αγάπη του».

Ελληνικό πορτρέτο

Τα γένια μου πυκνά, τα βλέφαρά μου σχεδόν καλύπτουν
Τα μάτια, όπως συμβαίνει με όσους γνωρίζουν την αξία
Των ορατών πραγμάτων. Μένω σιωπηλός όπως αρμόζει
Σε άνθρωπο που έμαθε ότι η ανθρώπινη καρδιά
Περιέχει περισσότερα απ’ όσα οι λέξεις. Άφησα πίσω
Τον γενέθλιο τόπο μου, το σπίτι, τη θέση στο δημόσιο.
Όχι ότι αποζητούσα το κέρδος ή την περιπέτεια.
Δεν μου είναι ξένο το κατάστρωμα ενός πλοίου.
Το κοινό μου πρόσωπο, πρόσωπο φοροεισπράκτορα,
Εμπόρου ή στρατιώτη, δεν ξεχωρίζει στο πλήθος.
Ούτε αρνούμαι να αποδώσω τον οφειλόμενο σεβασμό
Στους τοπικούς θεούς. Και τρώω ό,τι τρώνε οι άλλοι.
Σχετικά με το ποιος είμαι, όσα είπα αρκούν.

Χάρης Βλαβιανός
Χρήστος Χρυσόπουλος

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο Νταλί και το μειδίαμα του Λακάν

Ο Νταλί και το μειδίαμα του Λακάν

Του Χρήστου Χρυσόπουλου
Ο Σαλβαντόρ Νταλί αναφέρει την παρακάτω ιστορία από τα χρόνια του στο Παρίσι: «[...] τότε μου τηλεφώνησε ένας από τους πιο έξυπνους νέους ψυχίατρους. Είχε διαβάσει στο ‘‘Minautor’’ ένα άρθρο μου
...
Περί της σάρκας

Περί της σάρκας

Αυτοβιογραφικό ποίημα της Wang Ping για την κινεζική γυναικεία σεξουαλικότητα

Tου Χάρη Βλαβιανού

Καθώς φυλλομετρούσα μια ανθολο...


Η ιστορία ενός τίτλου

Η ιστορία ενός τίτλου

Πώς χρειάστηκαν 12 χρόνια για να βρεθεί ο τίτλος της περίφημης συλλογής «Τα άνθη του κακού»

Του Χρήστου Χρυσόπουλου

Το 1845 ο Σαρλ Μπωντλαίρ ήταν είκοσι τεσσάρων ετών και είχε δημοσιεύσει ένα και μόνο πο...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Στα κάτεργα του θανάτου» του Ανδρέα Ασσαέλ (κριτική) – Καρυά Φθιώτιδας, το ελληνικό Μαουτχάουζεν

«Στα κάτεργα του θανάτου» του Ανδρέα Ασσαέλ (κριτική) – Καρυά Φθιώτιδας, το ελληνικό Μαουτχάουζεν

Για το βιβλίο του Ανδρέα Ασσαέλ «Στα κάτεργα του θανάτου – Ένα οδοιπορικό στα καταναγκαστικά ναζιστικά έργα Χριστιανών και Εβραίων στην Ελλάδα με 350 ανέκδοτες εικόνες» (εκδ. University Studio Press). Κεντρική εικόνα: © Συλλογή Ανδρέα Ασσαέλ, στην Καρυά Φθιώτιδας, όπου διακρίνεται Έλληνας χωροφύλακας.

...
Από το βιβλίο στο σινεμά: Δύο σημαντικά μυθιστορήματα έγιναν ταινίες

Από το βιβλίο στο σινεμά: Δύο σημαντικά μυθιστορήματα έγιναν ταινίες

Δύο σημαντικά και πολυδιαβασμένα μυθιστορήματα έγιναν ταινίες σε παραγωγή Netflix. Πρόκειται για τα: «Πέδρο Παράμο» (μτφρ. Έφη Γιαννοπούλου, Πατάκης) του Χουάν Ρούλφο και «Το τρένο των παιδιών» (μτφρ. Φωτεινή Ζερβού, Πατάκης) της Βιόλα Αρντόνε, από όπου και η κεντρική φωτογραφία.

...
«Το σπίτι του Οδυσσέα Ελύτη»:  Εγκαινιάστηκε στην Πλάκα μουσείο αφιερωμένο στον νομπελίστα ποιητή

«Το σπίτι του Οδυσσέα Ελύτη»: Εγκαινιάστηκε στην Πλάκα μουσείο αφιερωμένο στον νομπελίστα ποιητή

Το μουσείο «Το σπίτι του Ελύτη» εγκαινιάστηκε στην Πλάκα. Ένας μικρός και λιτός χώρος σε νεοκλασικό σπίτι που παραχωρήθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού, στεγάζει και περικλείει το ποικίλο αρχειακό υλικό από την ιδιωτική συλλογή της Ιουλίτας Ηλιοπούλου. 

Επιμέλεια Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...
«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Σλοβένου συγγραφέα Ντίνο Μπάουκ (Dino Bauk) «Το Τέλος. Και Ξανά» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου) το οποίο θα κυκλοφορήσει αρχές Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Αγαπητή μητέρα, ...

«Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», ανέκδοτο θεατρικό του Γρηγορίου Ξενόπουλου (προδημοσίευση)

«Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», ανέκδοτο θεατρικό του Γρηγορίου Ξενόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το ανέκδοτο θεατρικό έργο του Γρηγορίου Ξενόπουλου «Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», σε επιμέλεια & εισαγωγή της Κυριακής Πετράκου, το οποίο θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Νίκας το επόμενο διάστημα. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ