oikogeniako-lefkoma_04

Του Χάρη Βλαβιανού

Ο Πολωνός ποιητής Τσέσλαβ Μίλος με το συγκινητικό «Αλφαβητάρι» του αναλαμβάνει τον ρόλο του διαμεσολαβητή των νεκρών. «Ο τρόμος είναι επιφανής κάτοικος της Ευρώπης του 20ού αιώνα». Επίσης: «Η εποχή μου, ο δικός μου 20ός αιώνας, βαραίνει πάνω μου σαν μια στρατιά από φωνές και πρόσωπα ανθρώπων που κάποτε γνώρισα ή άκουσα γι’ αυτούς και σήμερα δεν υπάρχουν πια.

Πολλοί κέρδισαν φήμη για κάτι, βρίσκονται σε εγκυκλοπαίδειες, όμως οι περισσότεροι απ’ αυτούς έχουν λησμονηθεί, και το μόνο που τους απομένει είναι να χρησιμοποιήσουν εμένα, τον ρυθμό του αίματός μου, το χέρι μου που κρατά την πένα, προκειμένου να επιστρέψουν ανάμεσα στους ζωντανούς έστω και για μία σύντομη στιγμή». Οι φωνές που ζητούν δικαίωση, ένας χαμένος κόσμος που απαιτεί την ανάμνηση, κάνουν τον νομπελίστα Πολωνό ποιητή στο συγκινητικό βιβλίο του «Το Αλφαβητάρι του Μίλος» να αναλάβει τον ρόλο του διαμεσολαβητή των νεκρών. Γραμμένο όταν ο συγγραφέας ήταν πια 89 ετών, είναι μια αλφαβητική επιχείρηση διάσωσης, ένα μνημόσυνο σε όσους υπέφεραν και έφυγαν πριν από εκείνον, ένας ύμνος στο θαύμα και το μυστήριο της ανθρώπινης ύπαρξης, μια προσφορά στη Μνημοσύνη, την προδοτική και σφαλερή, ιερή ωστόσο Μούσα της μνήμης.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Μίλος (1911-2004) ανατρέχει στο παρελθόν. Στο βιβλίο του «Μια πραγματεία για την ποίηση», γραμμένο ανάμεσα στον χειμώνα του 1955 και την άνοιξη του 1956 στο Παρίσι, ανακαλεί επίσης τα περασμένα. Στο πρώτο μέρος της συλλογής, με τίτλο «Όμορφα χρόνια», περιγράφει την Κρακοβία και την πολωνική κουλτούρα στο γύρισμα του 19ου αιώνα. Στο δεύτερο «Η πρωτεύουσα» μιλάει για τη Βαρσοβία και την κατάσταση της πολωνικής ποίησης τις πρώτες τρεις δεκαετίες του 20ού αιώνα, κυρίως για την αδυναμία της να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα που κυριαρχούσε στην πόλη. Το τρίτο μέρος «Το πνεύμα της ιστορίας» αναφέρεται στα χρόνια του πολέμου και συνιστά έναν στοχασμό πάνω στη φύση της ιστορίας, της γλώσσας και της ωμής βίας. Τα παιδικά του χρόνια στο Ζετέζνιε επιστρέφουν στο γοητευτικό του μυθιστόρημα του 1955 «Η κοιλάδα Ίσσα»,  στην αυτοβιογραφία του «Γενέθλια επικράτεια», που ολοκληρώθηκε στα 1958, και στο δοκιμιακό του έργο «Αρχίζοντας από τους δρόμους μου».  Στη συλλογή δοκιμίων του «Για να αρχίσω από εκεί που βρίσκομαι», που κυκλοφόρησε πριν από λίγα χρόνια στα αγγλικά και περιλαμβάνει κείμενα γραμμένα από το 1942 ως το 1998, η επιστροφή στο παρελθόν είναι επίσης παρούσα. Το τελευταίο μάλιστα δοκίμιο της συλλογής, με τίτλο «Ευτυχία», περιγράφει μια επίσκεψη στη λιθουανική κοιλάδα όπου βρισκόταν η εξοχική αγροικία των παππούδων του: «Κοίταζα ένα λιβάδι. Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι σ’ όλα τα χρόνια των περιπλανήσεών μου είχα μάταια αναζητήσει έναν συνδυασμό φύλλων και λουλουδιών όπως υπάρχει εδώ και πάντοτε λαχταρούσα να επιστρέψω. Ή, για να είμαι ακριβέστερος, η συνειδητοποίηση ήρθε μόλις με κατέκλυσε ένα τεράστιο κύμα συγκίνησης που μόνο ένα όνομα θα μπορούσα να του δώσω: μακαριότητα».

Όμως το «Αλφαβητάρι» δεν είναι απομνημονεύματα∙ είναι, εν πολλοίς, ένα διαλείπον δοκίμιο πάνω στον 20ό αιώνα και τις ανατολικοευρωπαϊκές μορφές που αξίζει να θυμόμαστε, αλλά παραμένουν άγνωστες σε μας, στη Δύση. Η αλφαβητική οργάνωση επιτρέπει στον ποιητή να στοχαστεί πάνω σε πολλά ακόμη ζητήματα: τον Αδάμ και την Εύα («Η μεγαλύτερη αρετή του βιβλικού μύθου σχετικά με τους γεννήτορές μας είναι η ακαταληψία του»), τη σεξουαλικότητα των αγγέλων, την ανοησία της Δύσης, τη φήμη και το χρήμα, τους αγαπημένους του συγγραφείς, την Καλιφόρνια, τον Σαρτρ και τον Καμύ (απέχθεια για τον πρώτο, βαθύς θαυμασμός για τον δεύτερο), τον τρόμο («επιφανή κάτοικο της Ευρώπης του 20ού αιώνα»), την περιέργεια («Εκτιμώ και συμπαθώ τους στοχαστές και τους ποιητές που η δίψα τους για γνώση υπερβαίνει τα σύνορα του θανάτου»), τον σεβασμό στην ετερότητα («Το να είσαι άνθρωπος και να ζεις ανάμεσα στους ανθρώπους είναι ένα θαύμα»), την αφόρητη αίσθηση της προσωρινότητάς μας («Ο θάνατος είναι μια πράξη βίας ασκούμενη πάνω μας»), την αντιφατική, τέλος, φύση της αμερικανικής ζωής: «Τι μεγαλείο! Τι φτώχεια! Τι ανθρωπιά! Τι απανθρωπιά! Τι αμοιβαία καλή θέληση! Τι ατομική απομόνωση! Τι πίστη στο ιδεώδες! Τι υποκρισία! Τι θρίαμβος της συνείδησης! Τι διαστροφή!» Μόνο μια διαδοχή θαυμαστικών θα μπορούσε να αποδώσει την αμφιθυμία ενός Κεντροευρωπαίου απέναντι σε μια χώρα που τον «βοήθησε να αντέξει τον εκπατρισμό, αλλά δεν κέρδισε την αγάπη του».

Ελληνικό πορτρέτο

Τα γένια μου πυκνά, τα βλέφαρά μου σχεδόν καλύπτουν
Τα μάτια, όπως συμβαίνει με όσους γνωρίζουν την αξία
Των ορατών πραγμάτων. Μένω σιωπηλός όπως αρμόζει
Σε άνθρωπο που έμαθε ότι η ανθρώπινη καρδιά
Περιέχει περισσότερα απ’ όσα οι λέξεις. Άφησα πίσω
Τον γενέθλιο τόπο μου, το σπίτι, τη θέση στο δημόσιο.
Όχι ότι αποζητούσα το κέρδος ή την περιπέτεια.
Δεν μου είναι ξένο το κατάστρωμα ενός πλοίου.
Το κοινό μου πρόσωπο, πρόσωπο φοροεισπράκτορα,
Εμπόρου ή στρατιώτη, δεν ξεχωρίζει στο πλήθος.
Ούτε αρνούμαι να αποδώσω τον οφειλόμενο σεβασμό
Στους τοπικούς θεούς. Και τρώω ό,τι τρώνε οι άλλοι.
Σχετικά με το ποιος είμαι, όσα είπα αρκούν.

Χάρης Βλαβιανός
Χρήστος Χρυσόπουλος

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο Νταλί και το μειδίαμα του Λακάν

Ο Νταλί και το μειδίαμα του Λακάν

Του Χρήστου Χρυσόπουλου
Ο Σαλβαντόρ Νταλί αναφέρει την παρακάτω ιστορία από τα χρόνια του στο Παρίσι: «[...] τότε μου τηλεφώνησε ένας από τους πιο έξυπνους νέους ψυχίατρους. Είχε διαβάσει στο ‘‘Minautor’’ ένα άρθρο μου
...
Περί της σάρκας

Περί της σάρκας

Αυτοβιογραφικό ποίημα της Wang Ping για την κινεζική γυναικεία σεξουαλικότητα

Tου Χάρη Βλαβιανού

Καθώς φυλλομετρούσα μια ανθολο...


Η ιστορία ενός τίτλου

Η ιστορία ενός τίτλου

Πώς χρειάστηκαν 12 χρόνια για να βρεθεί ο τίτλος της περίφημης συλλογής «Τα άνθη του κακού»

Του Χρήστου Χρυσόπουλου

Το 1845 ο Σαρλ Μπωντλαίρ ήταν είκοσι τεσσάρων ετών και είχε δημοσιεύσει ένα και μόνο πο...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο τάφος της Αντιγόνης» της Μαρία Θαμπράνο (κριτική) – Πεδίο όπου συγκλίνουν προβληματισμοί για τη δικαιοσύνη, το φύλο, την ταυτότητα

«Ο τάφος της Αντιγόνης» της Μαρία Θαμπράνο (κριτική) – Πεδίο όπου συγκλίνουν προβληματισμοί για τη δικαιοσύνη, το φύλο, την ταυτότητα

Για το θεατρικό κείμενο της Μαρία Θαμπράνο (María Zambrano) «Ο τάφος της Αντιγόνης» (μτφρ. Μαίρη Ι. Γιόση, Χρήστος Σιορίκης, εκδ. Loggia). Κεντρική εικόνα: Η συγγραφέας.

Γράφει η Ιωάννα Φωτοπούλου 

Οι μύ...

«Χιροσίμα» του Τζον Χέρσι – 80 χρόνια από όταν έσβησε ο κόσμος διαβάζουμε το βιβλίο που αποκάλυψε τη φρίκη

«Χιροσίμα» του Τζον Χέρσι – 80 χρόνια από όταν έσβησε ο κόσμος διαβάζουμε το βιβλίο που αποκάλυψε τη φρίκη

Για το βιβλίο του Τζον Χέρσι (John Hersey) «Χιροσίμα» (μτφρ. Νίκος Αγγελόπουλος, εκδ. Σάλτο). Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται στις 6 Αυγούστου από τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας. Κεντρική εικόνα: Η Χιροσίμα, αμέσως μετά (πηγή: Britannica).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

Θλίψη στον χώρο του βιβλίου: Πέθανε ο εκδότης Παύλος Παπαχριστοφίλου

Θλίψη στον χώρο του βιβλίου: Πέθανε ο εκδότης Παύλος Παπαχριστοφίλου

Ο Παύλος Παπαχριστοφίλου, ιδιοκτήτης και πρόεδρος επί σειρά ετών των εκδόσεων «Ελληνικά Γράμματα» και ιδρυτής των εκδόσεων «Πεδίο», πέθανε ξαφνικά σήμερα τα ξημερώματα. Οι εκδόσεις «Πεδίο» ανακοίνωσαν τον θάνατό του.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

20 αστυνομικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ελληνικά και μεταφρασμένα, συν το γνωστό μας Κάσκο του Σέργιου Γκάκα, που είναι επανέκδοση. Για ένα καλοκαίρι γεμάτο μυστήριο και ανατριχίλες, αλλά και με κοινωνικό προβληματισμό. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ