Μάγκνασον: «Είναι πρόκληση να γραφτεί μια σύγχρονη μυθολογία»

Ο βραβευμένος Ισλανδός συγγραφέας, ο οποίος εδώ και περίπου είκοσι χρόνια αναπτύσσει ακτιβιστική περιβαλλοντική δράση και που το 2016 ήταν υποψήφιος για την προεδρία της χώρας του με αιχμή της ατζέντας του την ανάσχεση της αλόγιστης εκμετάλλευσης φυσικών πόρων, έρχεται στην Ελλάδα για να μιλήσει για το έργο του, τον τρόπο του να γράφει ιστορίες (και) για παιδιά και εφήβους δημιουργώντας μια «σύγχρονη μυθολογία» αλλά και για να εξηγήσει τι κάνει τους Ισλανδούς να αγαπούν τόσο πολύ το διάβασμα και το γράψιμο.

Αληθεύει πως στην Ισλανδία λέτε "ad ganga med bok I maganum", ο καθένας γεννά κι ένα βιβλίο, και πώς τπ εξηγείται; 

Σαν συγγραφέας καταλαβαίνεις γρήγορα πως όλοι έχουν μια ιστορία να πουν. Δεν θα έλεγα πως κάθε πολίτης στην Ισλανδία εκδίδει κι ένα βιβλίο αλλά η βιομηχανία ανθεί και στη χώρα εκδίδονται περίπου 600 βιβλία το χρόνο. Οπότε τουλάχιστον το 2% του πληθυσμού μπορεί πράγματι να εκδίδει ένα βιβλίο το χρόνο. Η παράδοση της αφήγησης είναι οπωσδήποτε πολύ παλιά και πολύτιμη. Πιστεύω πως στις μέρες μας το facebook ίσως μας κλέβει τις ιστορίες.

Μια χώρα που θεωρείται χώρα συγγραφέων, θα περιμέναμε ότι είναι χώρα αναγνωστών. Πώς επιτυγχάνεται αυτό; 

Στην Ισλανδία τα βιβλία είναι ένα από τα βασικά δώρα που ανταλλάσσονται τα Χριστούγεννα και έτσι η περίοδος πριν τις γιορτές είναι που εκδίδονται μαζικά όλα τα βιβλία κάθε χρονιάς.

Παραδοσιακά οι σκοτεινοί χειμώνες δημιουργούν την ανάγκη για κάτι ψυχαγωγικό για να κάνει κανείς μέσα στο σπίτι. Στην Ελλάδα μπορείτε να πάτε να παρακολουθήσετε μια τραγωδία. Στην Ισλανδία είχαμε τους αφηγητές (τους παραμυθάδες) που πήγαιναν από αγρόκτημα σε αγρόκτημα και διάβαζαν ιστορίες. Στην Ισλανδία τα βιβλία είναι ένα από τα βασικά δώρα που ανταλλάσσονται τα Χριστούγεννα και έτσι η περίοδος πριν τις γιορτές είναι που εκδίδονται μαζικά όλα τα βιβλία κάθε χρονιάς.

Πόσο εξωστρεφείς είναι οι Ισλανδοί σε σχέση με τα βιβλία και ειδικά την ξένη λογοτεχνία;

Κάθε χρόνο κυκλοφορούν ορισμένες καλές μεταφράσεις. Στην Ισλανδία διαβάζουμε πολύ και στα αγγλικά και στις άλλες σκανδιναβικές γλώσσες και γενικά ακολουθούμε τις εκδοτικές τάσεις. Αλλά η αλήθεια είναι πως κυκλοφορούν τόσα πολλά βιβλία που καμιά φορά ο αναγνώστης χάνεται στην ισλανδική λογοτεχνική παραγωγή με θέμα τους τοπικούς θρύλους μια που έχουμε ιστορίες που στη μυθολογία μας πάνε 1000 χρόνια πίσω. Σίγουρα όμως όλες οι τάσεις έρχονται σε μας μέσω των μεταφράσεων. Όλα τα βασικά ρεύματα στη λογοτεχνία, ο ρομαντισμός, ο ρεαλισμός, ο μοντερνισμός και ο υπερρεαλισμός έχουν έρθει στην Ισλανδία μέσω μεταφράσεων. Οι δικές μου επιρροές είναι ο Μπουλγκάκοφ, ο Βόνεγκατ, ο Καλβίνο και ο Μπόρχες.

Έχοντας ζήσει ως παιδί στις Ηνωμένες Πολιτείες, ποιο ήταν το όφελος για σας από την επαφή με δυο διαφορετικούς τρόπους ζωής, δύο διαφορετικούς πολιτισμούς;

Πιστεύω πως ανέπτυξα μια προοπτική θέασης της Ισλανδίας με ξένο βλέμμα. Στα εννιά μου χρειάστηκε να ξαναμάθω τη γλώσσα μου. Όταν η Ισλανδία άλλαξε και αμερικανοποιήθηκε αισθάνθηκα ξαφνικά πως ό,τι συνέβαινε το είχα ξαναζήσει. Ήμουν σε θέση να παρατηρώ από κάποια απόσταση ειρωνείας παρά με την άκρατη χαρά που ο κόσμος υποδεχόταν το άνοιγμα των McDonalds. Επηρεάστηκα όμως πολύ από την Αμερική. Πήρα την αγάπη για τα δάση, την αγάπη για τα βατράχια και τα φίδια, την αγάπη για τις κακές ταινίες όπως ο Γκοτζίλα καθώς και ορισμένες ιστορίες και τρόπους αφήγησης που μου έκαναν εντύπωση αναμεμιγμένους με επιστημονική γνώση και παραδόσεις της Ισλανδίας.

Κατά πόσον αισθάνεστε ότι βρίσκεστε σε σταυροδρόμι, τόσο πρόσωπικά εσείς ο ίδιος όσο και η χώρα σας; 

Ακριβώς αυτή την περίοδο γράφω ένα βιβλίο με θέμα τον χρόνο και το νερό. Μέσα στα επόμενα εκατό χρόνια όλο το υδάτινο στοιχείο στον πλανήτη θα έχει υποστεί δομικές αλλαγές. Οι πάγοι λειώνουν, τα επίπεδα της θάλασσας ανεβαίνουν και το pH των ωκεανών θα φτάσει σε ένα επίπεδο που δεν έχει ξαναυπάρξει επί 30 εκατομμύρια χρόνια, ενώ τα μοντέλα βροχής θα αλλάξουν ριζικά. Η ιδέα είναι πως το ζήτημα είναι τόσο ευρύ που οριακά μπορεί να γίνει κατανοητό και να αποδοθεί μέσα από τη γλώσσα. Αν κάτι τέτοιο ήταν εφικτό, τότε όροι όπως «κλιματική αλλαγή» ή «υπερθέρμανση του πλανήτη» θα αποτελούσαν σχεδόν ταμπού, θα ήταν υπερβολικοί. Οι επιστήμονες δεν έχουν δει ποτέ μαύρη τρύπα, η μάζα είναι τόσο τεράστια που καταπίνει όλο το φως, αλλά είναι σε θέση να την περιγράψουν μετρώντας τα πλησιέστερα ηλιακά συστήματα και γαλαξίες. Η ιδέα μου είναι πως το ζήτημα είναι υπερβολικά ευρύ για να το προσεγγίσουμε λεκτικά ή με μια απλή δημοσιογραφική προσέγγιση. Γράφω για να το κυκλώσω, για να το αντιμετωπίσω πιο συνολικά.

Γράφοντας για παιδιά: ποια στοιχεία πρέπει να έχει ένα καλό βιβλίο για παιδιά; 

Δεν σκέφτομαι ότι γράφω για ένα συγκεκριμένο παιδί αλλά περισσότερο για το παιδί που υπήρξα.

Δεν σκέφτομαι ότι γράφω για ένα συγκεκριμένο παιδί αλλά περισσότερο για το παιδί που υπήρξα. Δεν προσπαθώ να απλοποιήσω τη γλώσσα που χρησιμοποιώ ή τις σκέψεις ή να γίνω διδακτικός. Επί τουλάχιστον δώδεκα χρόνια υπήρξα παιδί, οπότε έχω κάποια πείρα! Σκέφτομαι αυτά που με ενέπνευσαν, που με συγκίνησαν, που με φόβισαν και τα βιβλία και τις ιδέες που πραγματικά με άγγιξαν και για ποιο λόγο. Θέλω αυτά που γράφω να είναι περίεργα και αστεία. Θέλω να εισάγω σκέψεις που να κάνουν τα παιδιά με τη σειρά τους να σκεφτούν παρά να τους λέω τι είναι σωστό και τι λάθος. Οι ήρωες είναι όλοι ή καλοί ή κακοί. Στα βιβλία αφιερώνω σκέψη και προσπάθεια και χρόνο. Όταν σκέφτομαι τα βιβλία που με επηρέασαν περισσότερο στη ζωή μου, τουλάχιστον πέντε από αυτά είναι βιβλία για παιδιά. Και πάντα σκέφτομαι πως θέλω να γράψω ένα βιβλίο που να εμπνέει τους αναγνώστες μου. Δεν πιστεύω στα βιβλία για κορίτσια ή για αγόρια, αντίθετα, πιστεύω πως όλοι οι άνθρωποι μπορούν να ευχαριστηθούν τις ίδιες ιστορίες

Στο βιβλίο σας «Τιμακιστάν, το σεντούκι του χρόνου», η ιστορία αναπτύσσεται σε δυο επίπεδα: μύθος και ισλανδική πραγματικότητα. Η ιδέα της ασφαλούς χρόνο-κάψουλας μοιάζει θελκτική μπορεί όμως να αποτελεί λύση σε ένα πρόβλημα ή μια κατάσταση κρίσης;

Σκέφτηκα πως ήταν μια αστεία ιδέα. Να υπάρχει ένα κουτί μπαίνοντας μέσα στο οποίο να μπορούμε να προσπεράσουμε τα βαρετά κομμάτια της ζωής. Ειδικά την περίοδο της οικονομικής κρίση όταν όλα ήταν αρκετά ζοφερά. Επίσης, όμως σκεφτόμουν ότι θα ήταν ωραίο να είχαμε μια συσκευή για να μπορούμε να γλιτώνουμε τις Δευτέρες. Τις Δευτέρες χάνουμε το ένα έβδομο της ζωής μας. Και τις βροχερές μέρες. Και τον Νοέμβριο. Μου έδωσε έμπνευση η σκέψη τι θα γινόταν αν όλοι κατάφερναν να ξεφύγουν από τις δυσκολίες, που τελικά είναι τα πράγματα που δίνουν στις ζωές μας νόημα και μας κάνουν πιο σοφούς. Οπότε άρχισαν με αυτή την προϋπόθεση και στη συνέχεια η ιστορία με οδήγησε σε απρόσμενα μέρη και σε ακόμη πιο αναπάντεχα μηνύματα που δεν είχα σκεφτεί ότι ήθελα να πω πριν αρχίσω να γράφω. Μπορεί να είναι μια μεταφορά του τρόπου με τον οποίο συχνά αντιδρούμε σε δύσκολες καταστάσεις, πως κρυβόμαστε μπροστά από την τηλεόρασή μας αντί να βρίσκουμε λύσεις για να επιδιορθώσουμε τα προβλήματα.

Στο βιβλίο εντοπίζουμε διάφορα θέματα. Η ανθρώπινη παρέμβαση στη φύση αναφέρεται ως πηγή κι αιτία όλων των δεινών. Η περιβαλλοντική ρητορική είναι και πολιτική. Ποιο το μήνυμα που θελήσατε να περάσετε με την ιστορία σας που όπως είπαμε συνδυάζει το φανταστικό με στοιχεία της πραγματικότητας;

Πιστεύω πως περισσότερο δεν είναι η ανθρώπινη παρέμβαση στη φύση αλλά ένα ζήτημα ισορροπίας. Στον κόσμο μας γίνονται ένα σωρό απίστευτες παρεμβάσεις που έχουν βελτιώσει τη ζωή μας αλλά οι περισσότερες από αυτές δεν είναι ισορροπημένες και συνιστούν απειλή για το μέλλον του πλανήτη μας. Αυτό δεν είναι δική μου άποψη αλλά αυτό που ξεκάθαρα λένε οι επιστήμονες βάσει των υπολογισμών τους: διαθέτουμε όλη την τεχνολογία για να πετύχουμε ισορροπία αλλά δεν την χρησιμοποιούμε με σοφό τρόπο. Επιστήμονες με τους οποίους συνομιλώ έχουν αναφορές στην ελληνική μυθολογία, είναι Κασσάνδρες, βλέπουν το μέλλον αλλά κανείς δεν τους πιστεύει ή δεν ενεργεί με βάσει τα λεγόμενά τους. Ζούμε σε καιρούς μυθολογικούς. Γι΄αυτό ακριβώς αισθάνομαι πως είναι πρόκληση να γραφτεί ένα είδος σύγχρονης μυθολογίας.

Χρειάστηκαν δέκα χρόνια για να γραφτεί το Τιμακιστάν (έχετε πει «έξι χρόνια το σκεφτόμουν και επί τέσσερα το έγραφα»). Πώς είναι η εμπειρία να ζείτε στο σύμπαν ενός βιβλίου για τόσο μεγάλο διάστημα;

Η πρώτη ιδέα ήρθε στο μυαλό μου το 2002 αλλά εκείνο το διάστημα ανέπτυξα ακτιβιστική δράση με αντικείμενο την προστασία των ισλανδικών υψιπέδων από την εκμετάλλευση και την καταστροφή. Έγραψα ένα μη μυθοπλαστικό βιβλίο με τίτλο Dreamland. Και ξαφνικά μια μέρα χτύπησε η πόρτα μου. Απέξω ήταν ένα πολύ θυμωμένο κορίτσι, ένας απογοητευμένος βασιλιάς, ένας ρινόκερος που γρύλιζε, ένα εξοργισμένο πάντα και ένα λιγνός γκριζομάλλης άνδρας ονόματι Εξέλ. Είχε υπολογίσει τον χρόνο που είχε χαθεί μέσα στο κεφάλι μου. μου είπαν πως αν τους συνέχιζα να τους παραμελώ θα καταλάμβαναν το βασίλειο και θα το παρέδιδαν στον Νιλ Γκάιμαν ή τον Φίλιπ Πούλμαν. Έτσι άφησα στην άκρη τον ακτιβισμό και αφιέρωσα όλες μου τις δυνάμεις στην ιστορία μου.

Ποια η γνώμη σας για τα βιβλία της κατηγορίας cross-over που απευθύνονται σε εφήβους και νέους ενήλικες; Πιστεύετε πως πρέπει να υπάρχουν όρια στο τι μπορούν να διαβάσουν οι νέοι;

Μου αρέσει να γράφω βιβλία για αναγνώστες όλων των ηλικιών. Ο μπλε πλανήτης και το Τιμακιστάν είναι βιβλία για ενήλικες, για εφήβους και για παιδιά. Για μένα, αυτό είναι ένα είδος ελευθερίας, να είμαι όσο το δυνατόν πιο ειλικρινής από ό,τι θα ήμουν σε ένα βιβλίο αποκλειστικά για ενήλικο κοινό. Υπάρχουν οπωσδήποτε όρια στο τι μπορούν να διαβάσουν οι νέοι και εννοώ το σεξ και τη βία αλλά οι έφηβοι καταναλώνουν ούτως ή άλλως φρικτά πράγματα μέσω της τηλεόρασης. Ορισμένες φορές νομίζω πως είμαστε πιο αυστηροί στο τι μπορεί να μπει στο κείμενο από το τι μπορεί να οπτικοποιηθεί. Ίσως επειδή το κείμενο είναι πολύ πιο ισχυρό.

*Η Ελένη Κορόβηλα είναι δημοσιογράφος.

Την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου θα δώσει διάλεξη στο Μέγαρο Μουσικής και εν συνεχεία θα συνομιλήσει με τη Σοφία Βγενοπούλου και τον Φίλιππο Μανδηλαρά. Η συζήτηση θα είναι στα αγγλικά με ταυτόχρονη μετάφραση. Η είσοδος θα είναι ελεύθερη με δελτία προτεραιότητας που θα διανέμονται από τις 5.30μμ. Η εκδήλωση θα ξεκινήσει στις 7μμ. 

Τιμακιστάν, το σεντούκι του χρόνου

Τα παιδιά του γαλάζιου πλανήτη