critchley

«Ο θάνατος είναι το τελευταίο ταμπού»

Στον Κωστή Σταφυλάκη

Ο Σάιμον Κρίτσλεϊ, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους διανοητές, υπερασπίζεται την ιδέα του φιλοσοφημένου θανάτου με χιούμορ, παραθέτοντας κωμικοτραγικές αναφορές. Είναι από τους πλέον αναγνωρισμένους και παρεμβατικούς φιλοσόφους της εποχής μας. Έχει γράψει εκτενώς για τον θάνατο, τη λογοτεχνία και την ποίηση, το χιούμορ, την ηθική και την τέχνη, ενώ αρθρογραφεί σε έντυπα, όπως ο «Guardian» και η «London Review of Books».

Ο Simon Critchley είναι καθηγητής φιλοσοφίας στο New School for Social Research της Νέας Υόρκης και «επικεφαλής φιλόσοφος» της International Necronautical Society (Διεθνής Εταιρεία Νεκροναυτών) που ίδρυσε ο συγγραφέας Tom McCarthy. Πρόκειται για μια φανταστική εταιρεία που ερευνά την έννοια του θανάτου στην τέχνη, στη λογοτεχνία, στην καθημερινότητα. Τον συναντήσαμε με αφορμή την ελληνική έκδοση του έργου του «Το βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων» και τη συμμετοχή της INS στη 2η Μπιενάλε της Αθήνας.

Η δυτική φιλοσοφία συνδέει συνήθως τον θάνατο με την αυθεντικότητα, με τον μοναδικό-αυθεντικό τρόπο που κάποιος βιώνει την πορεία προς το αναπόφευκτο τέλος. Εσείς και οι συνεργάτες σας στη Διεθνή Εταιρεία Νεκροναυτών συνδέετε το θάνατο με τη «μη-αυθεντικότητα»! Γιατί;

Σύμφωνα με την ιδεολογία που κυριαρχεί στη σύγχρονη κουλτούρα παγκοσμίως, κάποιος μπορεί να συνυπάρξει με τον εαυτό του και να γίνει ένας αυθεντικός εαυτός, μπορεί δηλαδή να γίνει ο «εαυτός του». Η θέση η δική μου και του Tom McCarthy είναι ότι κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο. Είμαστε διχασμένοι εναντίον του εαυτού μας. Ένα παράδειγμα, που συναντά ο αναγνώστης στα κείμενά μας, είναι το χιούμορ: το χιούμορ αποτελεί έκφραση της «αν-αυθεντικής» ανθρώπινης φύσης μας. Υπάρχει ένα παράδειγμα από τη μελέτη του Φρόιντ για το χιούμορ: ο Φρόιντ αναφέρεται σε έναν άνθρωπο καταδικασμένο σε θάνατο ο οποίος την ημέρα της εκτέλεσής του βγαίνει από το κελί του και οδηγείται στην αυλή όπου θα απαγχονιστεί. Μόλις βλέπει την κρεμάλα λέει σαν να πρόκειται για το πρωί μιας τσαγκαροδευτέρας: «Αρχή της εβδομάδας να σου πετύχει!». Αυτό που αποκαλύπτεται εδώ, σύμφωνα με τον Φρόιντ, είναι ένας διχασμός ουσιώδης για τον εαυτό. Βλέπω τον εαυτό μου απέξω…μου φαίνεται γελοίος και σκάω στα γέλια.

Κανείς δεν μπορεί να γίνει ο εαυτός του

Το «Βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων» κυκλοφορεί στα ελληνικά. Μου φαίνεται ότι ο βασικός σας στόχος είναι να φωτίσετε την έννοια του θανάτου μπροστά στο New Age και στις υποσχέσεις του.

Ζούμε σε έναν πολιτισμό που ορίζεται από την άρνηση του θανάτου. Ο θάνατος είναι το τελευταίο μεγάλο ταμπού. Μπορούμε να μιλάμε για το σεξ μέχρι να έρθουμε σε οργασμό, μπορούμε να απαιτούμε το δικαίωμα για καλύτερη σεξουαλική ζωή και για έναν όλο και «καλύτερο» οργασμό, αλλά ο θάνατος παραμένει κάτι που μας τρομοκρατεί βαθιά. Η ιδεολογία του New Age συνιστά την υπέρτατη έκφραση αυτής της εθελοτυφλίας. Προσπαθώ να επανατοποθετήσω τη φιλοσοφία στις υλιστικές της βάσεις επιμένοντας στην υλικότητα ενός σώματος που θα πεθάνει.

Στο «σκοτεινό» αυτό βιβλίο περιγράφετε τον τρόπο με τον οποίο πολλοί σημαντικοί φιλόσοφοι βίωσαν και αντιμετώπισαν το θάνατο, ορισμένες φορές με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες, όπως την κατάληξη του Ζακ Λακάν από καρκίνο του εντέρου μετά από οδυνηρά συμπτώματα. Γιατί επιλέγετε αυτή την αφηγηματική στρατηγική;

Το βιβλίο είναι πολύπλοκο. Είναι γραμμένο για το ευρύ κοινό χωρίς να αποτελεί εκλαϊκευτική φιλοσοφία. Κάνω μια πολύ σοβαρή δουλειά: υπερασπίζομαι την ιδέα και την πρακτική του φιλοσοφημένου θανάτου. Ο φιλοσοφημένος θάνατος είναι μια ιδέα που μπορείτε να βρείτε στον Σωκράτη, στον Επίκουρο, στους περισσότερους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους. Από την άλλη πλευρά, επιχειρώ να προσφέρω στον αναγνώστη ορισμένες «λαβές» από τις οποίες θα πιαστεί για να προσεγγίσει αυτούς τους φιλοσόφους, παρουσιάζοντας το εγχείρημα όσο πιο κωμικό μπορώ. Όταν έκανα έρευνα στο Λος Άντζελες για να γράψω το βιβλίο, ανακάλυψα ότι δεν χρειαζόταν να σκαρφιστώ τίποτα. Τα αρχεία βρίθουν από γελοίες περιπτώσεις. Ο Ηράκλειτος πεθαίνει από ασφυξία μέσα σε κοπριά. Ο Εμπεδοκλής πηδάει στον κρατήρα της Αίτνας ελπίζοντας να μεταμορφωθεί σε θεό: τελικά, μέσα από τη λάβα, θα ξεβραστεί μόνο ένα σανδάλι του. Ο Ξενοκράτης σκοντάφτει νυχτιάτικα σ’ ένα μπρούντζινο σκεύος. Ο Διογένης κρατάει την αναπνοή του, μελανιάζει και πηγαίνει στα θυμαράκια – κάμποσοι αρχαίοι φιλοσόφοι κρατούν την αναπνοή τους και απέρχονται σκασμένοι. Προσπαθώ επομένως να καθρεφτίσω το «σοβαρώς κωμικό».

Αναφέρεστε και σε κάποιες φρικιαστικές ιστορίες Ρωμαίων.

Πράγματι. Ο Σενέκας ήταν ο σπουδαιότερος φιλόσοφος του ρωμαϊκού κόσμου και διοικητικό στέλεχος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην εποχή της ακμής της. Ο Νέρωνας, ο αυτοκράτοράς του, που ευθύνεται για τρεις θανάτους που αναφέρονται στο βιβλίο, του ζήτησε να αυτοκτονήσει. Ο Σενέκας λοιπόν αποφασίζει να κόψει τις φλέβες του, αλλά, επειδή είναι γέρος και αδύναμος, δεν τα καταφέρνει× στη συνέχεια, ζητάει να πιει δηλητήριο για να πεθάνει όπως ο Σωκράτης, αλλά ούτε αυτό έχει αποτέλεσμα. Η διαδικασία παρατραβάει: εν τέλει, οι υπηρέτες του τον πνίγουν μέσα σε καυτό λουτρό και ξεμπεδεύουν. Δίνω έμφαση στα κωμικοτραγικά στοιχεία της ιστορίας της φιλοσοφίας. Αυτή η παράδοση εκπορεύεται από τον Διογένη τον Λαέρτιο που γράφει τον 3ο αι. μ.Χ. για τους «βίους των φιλοσόφων»× στην πραγματικότητα, γράφει για τον τρόπο με τον οποίον αποδημούν. Η κυρίαρχη άποψη υπαγορεύει την εξιστόρηση της φιλοσοφίας ως μια σειρά επιχειρημάτων και συστημάτων σκέψης που κάποιος μπορεί να τα βάλει, χρονολογικά, το ένα δίπλα στο άλλο και σε διαδοχή. Την αμφισβητώ αυτή την άποψη. Και προσπαθώ να δείξω πως το ερώτημα «τι είναι φιλοσοφία;» είναι αλληλένδετο με το ερώτημα «τι είναι ένας φιλόσοφος;»...Το δεύτερο αυτό ερώτημα προϋποθέτει ένα  τρίτο ερώτημα: «τι σημαίνει να πεθαίνεις σαν φιλόσοφος;».

critchley_bookΤο βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων
SIMON CRITCHLEY
ΜΤΦΡ. ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΕΟΥ
ΠΑΤΑΚΗΣ 2009
ΣΕΛ. 518, ΤΙΜΗ €22,50

 

 

 

 

 

Κωστής Σταφυλάκης

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Κέβιν Άντερσον: «Η Ιρλανδία προσδιορίζεται μέσα από τη λογοτεχνία της»

Κέβιν Άντερσον: «Η Ιρλανδία προσδιορίζεται μέσα από τη λογοτεχνία της»

Συνέντευξη με τον συγγραφέα Κέβιν Άντερσον [Kevin Anderson] με αφορμή την «Ανθολογία σύγχρονης ιρλανδικής ποίησης» (ανθολ. – μτφρ. Καίτη Λογοθέτη-Άντερσον, Κέβιν Άντερσον, εκδ. Βακχικόν). 

Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου

Πριν από λίγο και...

Άνα Βούτσκοβιτς: «Ο ''Γιουγκοσλάβος'' ήταν ένα δύσκολο, προσωπικό, θεραπευτικό βιβλίο για μένα»

Άνα Βούτσκοβιτς: «Ο ''Γιουγκοσλάβος'' ήταν ένα δύσκολο, προσωπικό, θεραπευτικό βιβλίο για μένα»

Συνέντευξη με τη συγγραφέα Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vuckovic] με αφορμή το νέο της μυθιστόρημα «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος, εκδ. Βακχικόν). Μια ελεγεία για τον θάνατο του πατέρα της αφηγήτριας, που συνοδεύεται από τον συμβολικό θάνατο της Γιουγκοσλαβίας. 

Συν...

Λιουντμίλα Ντιατσένκο: «Με τον πόλεμο γύρω μου, έχω εκτιμήσει περισσότερο την Ομορφιά σε όλες τις εκφάνσεις της»

Λιουντμίλα Ντιατσένκο: «Με τον πόλεμο γύρω μου, έχω εκτιμήσει περισσότερο την Ομορφιά σε όλες τις εκφάνσεις της»

Συνέντευξη με την Ουκρανή ποιήτρια Λιουντμίλα Ντιατσένκο [Lyundmyla Diadchenko] με αφορμή την ποιητική συλλογή της «Το χρώμα της γεωγραφίας» (μτφρ. Ελένη Κατσιώλη, εκδ. Βακχικόν).

Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου

Το...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ