Μέλις Φρίντενταλ: «Κάθε ιστορικό μυθιστόρημα είναι πάντα μια ματιά ενός ξένου»

Το βιβλίο έχει βραβευτεί με το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2013. Με αφορμή την έκδοσή του στα ελληνικά ο συγγραφέας μιλά για το έργο του, την σύλληψη της ιστορίας αλλά και για τον τρόπο που βλέπει τη συγγραφή.

Το μυθιστόρημά σας «Οι μέλισσες» κυκλοφορεί για πρώτη φορά στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν. Πώς αισθάνεστε γι’ αυτό;

Φυσικά και χαίρομαι γι' αυτό. Στην πραγματικότητα, θα με ενδιέφερε πολύ να μάθω πώς αντιμετωπίζουν οι Έλληνες αναγνώστες το βιβλίο και πώς νιώθουν για τα διάφορα θέματά του. Εξάλλου, το βιβλίο πραγματεύεται μια περιοχή κι ένα κλίμα που μπορεί να είναι αρκετά ξένο για έναν Έλληνα αναγνώστη. Σε κάθε περίπτωση, πολύ ενδιαφέρον. Μου αρέσει επίσης πολύ η εικόνα του εξωφύλλου του βιβλίου, μεταφέρει κατά τη γνώμη μου αρκετά καλά τη διάθεση που προσπάθησα να πετύχω.

Γιατί επιλέξατε την Εσθονία του 17ου αιώνα για να τοποθετήσετε την ιστορία σας;

Αφενός, ο 17ος αιώνας είναι ένα ενδιαφέρον θέμα για μένα γιατί τον γνωρίζω αρκετά καλά. Είναι και η ακαδημαϊκή μου ερευνητική περίοδος. Αλλά και από την άλλη είναι σίγουρα ένας σπουδαίος αιώνας από μόνος του. Είναι ένας αιώνας προόδου στη φιλοσοφία και την επιστήμη, αλλά είναι και ένας αιώνας τεράστιας δεισιδαιμονίας και σύγχυσης, για να μην αναφέρουμε τους σχεδόν συνεχείς πολέμους, τις επιδημίες και τους λιμούς που ταλαιπώρησαν την περίοδο. Με ενδιέφεραν αυτές οι αντιφάσεις: το πώς είναι δυνατόν όλα αυτά με κάποιο τρόπο να συμβαίνουν ταυτόχρονα και να μην δημιουργούν κάποιου είδους γνωστική ασυμφωνία στους ανθρώπους. Όσο περισσότερο το σκέφτομαι, τόσο περισσότερο μοιάζει αυτός ο αιώνας στον δικό μας.

Πώς δουλέψατε για να δημιουργήσετε την ατμόσφαιρα, να εκμεταλλευτείτε τα ιστορικά στοιχεία αλλά και να δημιουργήσετε τους βασικούς σας χαρακτήρες;

Δεδομένου ότι ένας από τους στόχους μου ήταν να εξερευνήσω την αίσθηση του πώς θα μπορούσε να ήταν να ζει κανείς στα τέλη του 17ου αιώνα στην Εσθονία, χρησιμοποίησα πολλά σύγχρονα υλικά. Χρονικά, ταξιδιωτικά βιβλία, ποίηση, απομνημονεύματα, θεατρικά έργα ακόμα και διατριβές. Στην πραγματικότητα, αν διαβάσετε το βιβλίο, υπάρχουν αρκετές κατά λέξη μεταφορές. Προσπάθησα πραγματικά να το παρουσιάσω όσο το δυνατόν πιο ακριβές ιστορικά, μόνο και μόνο για να κατανοήσω πώς ζούσαν οι άνθρωποι εκείνη την εποχή. Εξάλλου, συχνά είναι τα μικρά πράγματα που μας λένε πώς είναι μία κατάσταση ή τι να κάνουμε σε μία κατάσταση, και η ζωή μας αποτελείται από μικρά πράγματα. Ο καφές που πίνουμε, το φαγητό που τρώμε, τα ρούχα που φοράμε. Έτσι, στο μεγάλο πλαίσιο μπορεί να υπάρχουν ακόμη και λάθη, αλλά θα πρέπει να είστε ακριβείς στις μικρές λεπτομέρειες.

Τι πραγματεύεται η ιστορία και ποια ήταν η πηγή έμπνευσής της;

Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πάρα πολλά θέματα σε αυτό το βιβλίο, ίσως τρία βασικά θα μπορούσαν να αναφερθούν. Πρώτον, με ενδιέφερε πώς ζούσαν οι φοιτητές σε ένα πανεπιστήμιο του Tάρτου του 17ου αιώνα, δεύτερον, τι πίστευαν για την ψυχή, την υγεία και την ασθένεια, και τρίτον, τι σήμαινε η μαγεία για τους ανθρώπους. Όλα αυτά στην πραγματικότητα παρουσιάζονται στο βιβλίο, όχι μέσα από τα μάτια ενός Εσθονού, αλλά μέσα από τα μάτια ενός ξένου που μόλις φτάνει στη χώρα. Ένα τέτοιο ξένο βλέμμα είναι, στην πραγματικότητα, κυρίαρχο στην ιστορία μας, γιατί η ιστορία της Εσθονίας μας γράφεται πολύ συχνά απ' έξω. Κατά μία έννοια, ήθελα να επιστρέψω σε αυτό το είδος εξωτερικής θεώρησης, γιατί κάθε ιστορικό μυθιστόρημα είναι πάντα με μια ματιά ενός ξένου απ’ έξω. Το βλέμμα δηλαδή της εποχής μας στον κόσμο του παρελθόντος. Δεν μπορούμε ποτέ να το κατοικήσουμε, θα είμαστε πάντα ξένοι εκεί.

Λάβατε το βραβείο EUPL και ανακηρυχθήκατε συγγραφέας της χρονιάς στη χώρα σας με αυτό το βιβλίο. Τι σημαίνουν για εσάς αυτές οι διακρίσεις;

Αυτά ήταν σπουδαία βραβεία και τράβηξαν την προσοχή στο βιβλίο. Γενικά, επειδή κυκλοφορούν πολλά βιβλία, συνήθως κάποιου είδους βραβείο ή διάκριση βοηθά το βιβλίο να ξεχωρίσει. Ένα βραβείο EUPL παρέχει επίσης υποστήριξη για τη μετάφραση του βιβλίου, επομένως αυτό ήταν επίσης σημαντικό.

Έχετε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία και τη θεολογία. Είναι αυτά τα στοιχεία που σας αρέσει γενικά να χρησιμοποιείτε όταν γράφετε λογοτεχνία; Και αν ναι, γιατί;

Πράγματι, συμβαίνει συχνά να αρχίζω να γράφω με κίνητρο κάποιο ιστορικό ή φιλοσοφικό ή θεολογικό ζήτημα. Μου φαίνεται ότι η μυθοπλασία είναι ένας καλός τρόπος για να εξερευνήσω αυτά τα ζητήματα σε μεγαλύτερο βάθος, ίσως για μένα αρχικά, αλλά στη συνέχεια, φυσικά, για τους άλλους - όταν τελειώσει η ιστορία. Μου φαίνεται ότι η μυθοπλασία είναι, κατά μία έννοια, απαραίτητη για να κατανοήσουμε πραγματικά κάτι, επειδή η ακαδημαϊκή γραφή εστιάζει μόνο σε ένα μάλλον στενό θέμα, αλλά η ιστορία, και μάλιστα κάθε ζήτημα, πρέπει πάντα να εξετάζεται όσο το δυνατόν ευρύτερα.

Πότε καταλάβατε ότι θα γράφατε λογοτεχνία;

Είχα διαβάσει βέβαια πολλά, αλλά δεν μου είχε περάσει από το μυαλό ότι μπορώ να γράψω εγώ. Όταν όμως έκανα τους πρώτους μου πειραματισμούς με διηγήματα στο πανεπιστήμιο ένιωσα ότι μου ταίριαζε το γράψιμο. Οι ιστορίες με κάποιο τρόπο ξετυλίγονταν καθώς τις έγραφα. Τα πρώτα μου πειράματα με τη γραφή ήταν την ίδια στιγμή που έγραφα ακαδημαϊκές εργασίες στο πανεπιστήμιο, οπότε ίσως αυτός είναι ο λόγος που διατήρησα κατά κάποιο τρόπο αυτό το είδος ψυχικής σχέσης μεταξύ των δύο.

Επιδιώκετε κάτι όταν γράφετε;

Η αίσθηση της παρουσίας είναι σημαντική για μένα. Σημαντική είναι και η ιστορία, φυσικά, αλλά με έναν τρόπο το συναίσθημα ή η αντίληψη προηγείται και προσπαθώ να πετύχω διαφορετικές διαθέσεις με τις ιστορίες μου. Είναι πιο εύκολο να πειραματιστείς με αυτόν τον τρόπο με μικρότερες ιστορίες, αλλά το μυθιστόρημα δίνει την ευκαιρία να το εξερευνήσεις περισσότερο και σε βάθος, και με αυτόν τον τρόπο δίνει, θα έλεγα, πιο χειροπιαστά αποτελέσματα.