Μανώλης Ανδριωτάκης: «Αξιόλογοι άνθρωποι, φέρονται εντελώς ανώριμα στο διαδίκτυο»

Κύριε Ανδριωτάκη, στο τελευταίο σας βιβλίο Ο αλγόριθμος της σοφίας – Για χρήστες εξυπνότερους από τις συσκευές τους (εκδ. Κριτική), ο πυρήνας του σχήματος επάνω στο οποίο αναπτύσσονται οι θεματικές του είναι ακόμα «άνθρωπος vs τεχνολογία»; Θέλετε να μας επισημάνετε αν έχει αλλάξει κάτι;

Η τεχνολογία είναι το μέσο με το οποίο ο άνθρωπος υποτάσσει τη φύση.

Η τεχνολογία είναι το μέσο με το οποίο ο άνθρωπος υποτάσσει τη φύση. Το διαδίκτυο, τα νέα μέσα, οι κινητές συσκευές εντάσσονται στην παράδοση της αναζήτησης πιο εξελιγμένων μέσων επικοινωνίας κι ενημέρωσης. Η τεχνολογία καταργεί τους περιορισμούς του χώρου και του χρόνου που μας επιβάλλει η ίδια η φύση μας. Αυτό που αλλάζει είναι ότι στην πορεία, η τεχνολογία γίνεται όλο και πιο ισχυρή, όλο και πιο περίπλοκη, όλο και πιο αυτόνομη. Στο βιβλίο προσπαθώ να στοχαστώ τη στιγμή που το σχέδιο βρίσκεται εν πλήρη εξελίξει κι αυτό καθιστά το εγχείρημα αρκετά ριψοκίνδυνο. Μπορεί να εντοπίζονται εδώ κι εκεί αρκετά καινοφανή γεγονότα, ωστόσο, το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μας φέρνουν αντιμέτωπους με προκλήσεις που ήταν αδιανόητες με τα προηγούμενα μέσα επικοινωνίας. Η τηλεόραση, για παράδειγμα, δεν απευθυνόταν μόνο σε εσένα προσωπικά, ούτε μπορούσες να αναρτήσεις τα σχόλια ή το δικό σου περιεχόμενο σ' αυτήν και να το δεις σε ελάχιστο χρόνο να αναπαράγεται απ' τους πάντες.

Η «κλασική παιδεία», δεν προσφέρει επαρκή θωράκιση για να αντιμετωπίσουμε ζητήματα και να αποφύγουμε τις «παγίδες» του διαδικτύου;

Νομίζω ότι το βασικό πρόβλημα είναι αυτό που αποκαλούμε ψηφιακός αναλφαβητισμός, ένα ζήτημα που έχει ανακύψει τις τελευταίες δεκαετίες και είναι συνέχεια αυτού που γνωρίζαμε ως μιντιακός αναλφαβητισμός. Μπορεί να είσαι πολύ καταρτισμένος αναφορικά με τη φιλοσοφία ή τη φιλολογία, ή άλλους ακαδημαϊκούς τομείς, αλλά να αγνοείς ότι στο διαδίκτυο κάθε σου κίνηση καταγράφεται και μένει για πάντα καταχωρημένη σε κάποιο server. Θέλω να πω ότι πίσω απ' το τιμόνι δεν έχει μεγάλη σημασία αν είσαι διδάκτορας ή απόφοιτος λυκείου. Η χρήση της τεχνολογίας απαιτεί τεχνικές γνώσεις, ειδικές δεξιότητες. Το να έχει κάποιος πλουσιότερο γνωστικό υπόβαθρο βοηθά, αλλά προέχει η εξοικείωση με την εργαλειοθήκη και τις τεχνικές διαστάσεις της τεχνολογίας. Στο ηθικό επίπεδο πιθανώς ένας βαθιά καλλιεργημένος άνθρωπος να έχει κάποιο προβάδισμα σε σχέση με τους άλλους. Δεν είμαι όμως σίγουρος για το ψυχολογικό. Παρατηρώ πολύ συχνά αξιόλογους και μορφωμένους ανθρώπους να συμπεριφέρονται εντελώς ανώριμα στο διαδίκτυο.

Φοβάμαι ότι η κοινωνία και οι γονείς τείνουν να υπερεκτιμούν κομφορμιστικά τις θετικές διαστάσεις του διαδικτύου και να υποτιμούν τα κόστη, ίσως γιατί δε βλέπουν τόσο άμεσα τις συνέπειες της στάσης τους.

Η δομή του βιβλίου ακολουθεί τη μορφή ερωτοαπαντήσεων, τις ερωτήσεις κάνει μια έφηβη κοπέλα, η Σοφία, σε εσάς. Οι έφηβοι και οι νεότεροι άνθρωποι πιστεύετε ότι είναι οι περισσότερο βαλλόμενοι από τους «κινδύνους» του διαδικτύου;

Τα παιδιά και οι έφηβοι είναι οι πιο ευάλωτοι χρήστες και δεν είναι διόλου τυχαίο ότι δέχονται την ισχυρότερη πίεση απ' τις νέες τεχνολογίες. Είναι τεράστιο θέμα κι αξίζει πολύ μεγαλύτερης προσοχής συνολικά απ' την κοινωνία. Ας μείνω σ' αυτό: ο εγκέφαλός μας συνεχίζει να αναπτύσσεται ως και τα 25 μας χρόνια. Υπάρχει αυτό που λέγεται πλαστικότητα του εγκεφάλου, δηλαδή ότι ο εγκέφαλός μας προσαρμόζεται στα ερεθίσματα και στις συνήθειές μας. Αν, μ' άλλα λόγια, εκπαιδεύσουμε από μικροί τον εγκέφαλό μας να δίνει προσοχή μόνο σε στιγμιαία ερεθίσματα, όταν ενηλικιωθούμε θα δυσκολευτούμε πολύ να τον στρέψουμε σε πιο απαιτητικές εργασίες. Φοβάμαι ότι η κοινωνία και οι γονείς τείνουν να υπερεκτιμούν κομφορμιστικά τις θετικές διαστάσεις του διαδικτύου και να υποτιμούν τα κόστη, ίσως γιατί δε βλέπουν τόσο άμεσα τις συνέπειες της στάσης τους.  

Ο μέσος χρήστης του διαδικτύου πώς μπορεί να διαχειριστεί και να ελέγξει την εγκυρότητα των όσων βλέπει και διαβάζει μέσα από την απύθμενη δεξαμενή πληροφοριών και ειδήσεων, εικόνων και βίντεο, που υπάρχει στο διαδίκτυο;

Η ενημέρωση, η πληροφόρησή μας γίνεται σήμερα σχεδόν αποκλειστικά απ' το διαδίκτυο. Το πρώτο πρόβλημα είναι η διαλογή των ειδήσεων και το δεύτερο η αξιολόγησή τους. Υπάρχουν εργαλεία που βοηθούν, αλλά τίποτα δε θα υποκαταστήσει την κριτική σκέψη. Πιστεύω ότι εκεί πρέπει να επενδύσουμε τόσο συλλογικά όσο και ατομικά.

Χρειάζεται επειγόντως η ψηφιακή αγωγή του πολίτη. Για να εντοπίσεις τις ευκαιρίες του διαδικτύου θα πρέπει να είσαι ενήμερος για τις σοβαρές παγίδες του. 

Όλο και περισσότερο συνδεόμαστε με το διαδίκτυο μέσα από το κινητό μας; Πώς μπορεί κανείς να αποφύγει τις εξαρτήσεις που προκύπτουν από αυτή την διαρκή «ανταπόκριση» σε ερεθίσματα που μας έρχονται από τη συσκευή μας;

Κατ' αρχάς πρέπει κάποιος να παραδεχτεί ότι είναι εξαρτημένος. Πολλοί είναι σε φάση άρνησης. Είναι συνδεδεμένοι παντού και πάντα, και λένε «εξαρτημένος εγώ;». Έπειτα, πρέπει να παρατηρήσει τον εαυτό του προσεκτικά. Πότε αξίζει πραγματικά να πατά την οθόνη του και πότε απλώς υπακούει σε μια ανεξέλεγκτη παρόρμηση ανανέωσης του ενδιαφέροντός του; Στη συνέχεια πρέπει να κάνει ένα πλάνο, με στόχο να οριοθετήσει την χρήση του και να υιοθετήσει τακτικές αποσύνδεσης. Ας πούμε να βγάλει το κινητό του απ' το δωμάτιο όπου κοιμάται. Και τέλος, να επαναξιολογήσει συνολικά τη στάση του απέναντι στους άλλους και στα πράγματα, επιλέγοντας συνειδητά offline δραστηριότητες. Δεν είναι εύκολο, αλλά αξίζει.

Έχετε μια εικόνα του τρόπου και τους είδους της χρήσης που κάνουν οι έλληνες χρήστες του διαδικτύου;

Το ποσοστό διείσδυσης συνολικά στον πληθυσμό είναι απ' τα χαμηλότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι κύριες δραστηριότητες αφορούν στην ψυχαγωγία, στην ενημέρωση, στην επικοινωνία, και στην κατανάλωση, αλλά το επίπεδο των ψηφιακών μας δεξιοτήτων είναι πολύ χαμηλό. Γι' αυτό χρειάζεται επειγόντως η ψηφιακή αγωγή του πολίτη. Για να εντοπίσεις τις ευκαιρίες του διαδικτύου θα πρέπει να είσαι ενήμερος για τις σοβαρές παγίδες του. 

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ είναι δημοσιογράφος.

Ο αλγόριθμος της σοφίας
Για χρήστες εξυπνότερους από τις συσκευές τους
Μανώλης Ανδριωτάκης
Κριτική 2018
Σελ. 176, τιμή εκδότη €12,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΝΩΛΗ ΑΝΔΡΙΩΤΑΚΗ