
Ο Στάμος Τσιστώνης μιλά με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο «Μια διαφοερετική μέρα» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κριτική.
Του Κώστα Αγοραστού
Ο Στάμος Τσιτσώνης έχει μέχρι στιγμής εκδώσει τρεις συλλογές διηγημάτων. Στην πιο πρόσφατη με τίτλο Μια διαφορετική μέρα (εκδ. Κριτική) παρακολουθούμε τους ήρωές του στην προσπάθειά τους να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της καθημερινότητάς τους άλλοτε με χιούμορ κι άλλοτε βιώνοντας τον πόνο με τρόπο αναπότρεπτο.
Μόλις κυκλοφόρησε η τρίτη σας συλλογή διηγημάτων με τίτλο Μια διαφορετική μέρα (εκδ. Κριτική), η οποία περιλαμβάνει είκοσι τέσσερα διηγήματα. Αν σας ζητούσα να εντοπίσετε έναν άξονα, ο οποίος διατρέχει αυτά τα διηγήματα, ποιος θα ήταν αυτός;
Όλες μας οι πράξεις έχουν περιγραφεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο όλες μας οι σκέψεις –εκτός από τις επιστημονικές ανακαλύψεις– έχουν καταγραφεί στο παρελθόν, στα κείμενα προηγουμένων ξακουστών συγγραφέων αλλά και απλών λιθοξόων του λόγου που κόσμησαν και κοσμούν το οικοδόμημα της λογοτεχνίας.
Το νέο μου βιβλίο Μια διαφορετική μέρα ίσως είναι η μόνη από τις προηγούμενες συλλογές των διηγημάτων μου, Πετεινός νοτίων προαστίων και Χωρίς απόδειξη (εκδ. Κριτική), στις οποίες δεν είναι ευδιάκριτος ένας άξονας, τουλάχιστον τόσο ξεκάθαρα όσο στα προηγούμενα βιβλία μου. Ωστόσο, αν κρίνει κανείς ακόμη και από τον τίτλο, πρόκειται όντως για μια διαφορετική συλλογή, υπό την έννοια ότι καθημερινοί άνθρωποι βιώνουν από την προσωπική του σκοπιά ο καθένας, γεγονότα, περιπέτειες και καταστάσεις μιας νέας μέρας που ξημερώνει, μιας μέρας που μπορεί, και αρχικά αναμένεται, να εξελιχθεί όπως η προηγούμενη. Εδώ, το στοιχείο της ανατροπής –σε ορισμένα διηγήματα διάχυτο στην πλοκή τους, σε άλλα προς το τέλος– έρχεται να διαφοροποιήσει το αναμενόμενο, οπότε η διαφορετική μέρα τους επιφυλάσσει μερικές φορές ακραίες οδυνηρές καταστάσεις, μερικές φορές σαρκαστικούς συμβιβασμούς και υποχωρήσεις και άλλες μια πικρή χιουμοριστική πρόζα.
Στην προηγούμενη συλλογή σας, Πετεινός νοτίων προαστίων, «συνομιλούσατε» με κλασικά κείμενα. Στην τωρινή συλλογή υπάρχουν κάποιες ευδιάκριτες «συνομιλίες» ή επιρροές;
Η «συνομιλία» με κλασικά κείμενα, όπως εύστοχα επισημαίνετε, υπάρχει σε κάθε ένα από τα διηγήματά μου, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν αναφέρεται συγκεκριμένα κάποιος τίτλος ή κάποιος κλασικός συγγραφέας. Όλες μας οι πράξεις έχουν περιγραφεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κύριε Αγοραστέ, όλες μας οι σκέψεις –εκτός από τις επιστημονικές ανακαλύψεις– έχουν καταγραφεί στο παρελθόν, στα κείμενα προηγουμένων ξακουστών συγγραφέων αλλά και απλών λιθοξόων του λόγου που κόσμησαν και κοσμούν το οικοδόμημα της λογοτεχνίας. Είμαστε συνεπώς κι εμείς –άρα και η ταπεινότητά μου– απλοί μεταφορείς αυτών των σκέψεων που προσπαθούν να τις ερμηνεύσουν και να τις αποτυπώσουν στο χαρτί. Επιρροές υπάρχουν αναμφίβολα. Δεν ζω απομονωμένος. Βιώνω την κρίση της χώρας μου, συμπάσχω με τους συνανθρώπους μου, αλλά νομίζω πως έχω ακόμη τη δύναμη να σαρκάζω τις σουρεαλιστικές καταστάσεις που συναντώ ή να αντιμετωπίζω με πικρό χιούμορ το «δήθεν» και την ιδιοτέλεια.
Γενικότερα, στα διηγήματά σας, αυτό που «γεννιέται» πρώτο είναι ο ήρωας ή η ιστορία που θέλετε να αφηγηθείτε;
Ο καθένας από εμάς είναι ο ήρωας της ιστορίας του. Στα διηγήματά μου περιγράφω φανταστικά(;) αποσπάσματα από την ιστορία του ήρωα ή της ηρωίδας μου, ως τμήματα μια διαδρομής ζωής που διάνυσε πριν τον μεταφέρω στο βιβλίο και μιας ζωής που πρόκειται να συνεχίσει, όταν τελειώσει το διήγημα. Συνεπώς η «γέννηση» των ηρώων και της ιστορίας τους είναι σχεδόν ταυτόχρονη.
Έχετε σπουδάσει μαθηματικά, τα οποία και διδάσκατε επί χρόνια. Πώς συγκεράζετε τη μαθηματική/ορθολογιστική σκέψη με την «ελευθεριότητα» της πεζογραφίας;
Δεν υπάρχει πιο ανοιχτός χώρος, πιο ελεύθερος χώρος από τα μαθηματικά. Μόνο που λειτουργεί με αρχές. Μήπως όμως και στη λογοτεχνία δεν υπάρχουν αρχές;
Είναι μια ερώτηση που «υφίσταμαι» συχνά –χαριτολογώ– με τη λογική ότι οφείλω να απολογηθώ, πώς εγώ ένας μαθηματικός, τόλμησα να εισχωρήσω στο άβατο των λογοτεχνών. Ας πούμε όμως, πως είχα στη σκέψη μου τη σοφή ρήση: «Άλλο πράγμα η μάθηση και άλλο η μόρφωση». Είχα και έχω ως πρότυπό μου το μοντέλο του μορφωμένου δασκάλου. Ένιωθα πως είχα την υποχρέωση απέναντι στους μαθητές μου, χωρίς να μου την είχε αναθέσει κάποιος, να αποσείσω τον μονόχρωμο μανδύα του απρόσιτου μονήρη μαθηματικού και να ντυθώ τη σύγχρονη λαμπερή φορεσιά του κοινωνικού ανθρώπου που προσπαθεί να συνομιλήσει πέρα από την απαραίτητη σημειολογία των μαθηματικών και με γλώσσα απλή και κατανοητή. Νομίζω πως είχα ευχάριστα αποτελέσματα αν κρίνω από τον τρόπο που προσέγγισαν οι μαθητές μου τις υπέροχες μαθηματικές έννοιες. Ως προς την ελευθερία που αναφέρατε, δεν υπάρχει πιο ανοιχτός χώρος, πιο ελεύθερος χώρος από τα μαθηματικά. Μόνο που λειτουργεί με αρχές. Μήπως όμως και στη λογοτεχνία δεν υπάρχουν αρχές;
Έχετε πρόσφατα μεταφράσει Το παιχνίδι της μίμησης (εκδ. Κριτική). Ένα graphic novel για τον Άλαν Τιούρινγκ. Μιλήστε μας για τη μετάφραση αυτού του βιβλίου καθώς και για τη σπουδαιότητα και τη μεγαλοφυΐα αυτού του ανθρώπου.
Οι Ottaviani και Purvis παρουσιάζουν τον Άλαν Τιούρινγκ ως μια εκκεντρική ιδιοφυία, έναν δρομέα ολυμπιακού επιπέδου (ήταν όντως!) και θεμελιωτή της σύγχρονης επιστήμης των υπολογιστών.
Το παιχνίδι της μίμησης, (εκδ. Κριτική) των Jim Ottaviani (συγγραφέας) και Leland Purvis (εικονογράφος), είναι το τελευταίο βιβλίο που μετέφρασα και το πρώτο μου στον χώρο του graphic novel. Ο Άλαν Τιούρινγκ υπήρξε μια σπουδαία προσωπικότητα στον χώρο των Μαθηματικών, κρυπταναλυτής και βιολόγος. Οποιαδήποτε συνοπτική παρουσίαση του έργου του θα μείωνε το κύρος και τη σημασία της. Περιορίζομαι συνεπώς στον τρόπο που εμφανίζεται σε αυτό το σημαντικό βιβλίο. Οι Ottaviani και Purvis παρουσιάζουν τον Άλαν Τιούρινγκ ως μια εκκεντρική ιδιοφυία, έναν δρομέα ολυμπιακού επιπέδου (ήταν όντως!) και θεμελιωτή της σύγχρονης επιστήμης των υπολογιστών. Εκτός των άλλων, περιγράφουν παραστατικά τη μεγάλη συμβολή του στην αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων της γερμανικής μηχανής enigma, που συντόμευσε κατά πολύ το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Ottaviani προσδίδει επίσης στον Τιούρινγκ μια θαρραλέα στάση στο θέμα της ομοφυλοφιλίας του στο συντηρητικό κλίμα της εποχής, αποφεύγοντας υπαινιγμούς ή σχόλια. Το ίδιο προσεκτικά αναφέρεται και στην περιγραφή του τραγικού θανάτου του μεγάλου μαθηματικού, όσο και στην απάνθρωπη ταλαιπωρία στην οποία υποβλήθηκε λόγω της ομοφυλοφιλίας του.
Όσον αφορά τις όποιες δυσχέρειες της μετάφρασης, μπορώ να πω ότι τις εξισορρόπησε η απόλαυση του κειμένου και των εικόνων. Δυσκολίες στο συγκεκριμένο graphic novel όντως ανέκυψαν διότι έπρεπε να σεβαστούμε, με την επιμελήτρια κα Μίνογλου, την άποψη του συγγραφέα, να εκφράσουμε σωστά το κλίμα της εποχής, αλλά ταυτοχρόνως να αποδώσουμε με πειστικό τρόπο τόσο τους επιστημονικούς διαλόγους όσο και τους ιδιότυπους αγγλισμούς της σλανγκ γλώσσας. Νομίζω όμως ότι τα καταφέραμε.
* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ είναι δημοσιογράφος.
Μια διαφορετική μέρα
Στάμος Τσιτσώνης
Κριτική 2017
Σελ. 256, τιμή εκδότη €12,00
Το παιχνίδι της μίμησης
Ο Άλαν Τιούρινγκ αποκωδικοποιείται
Jim Ottaviani, Leland Purvis
Μτφρ. Στάμος Τσιτσώνης
Κριτική 2017
Σελ. 248, τιμή εκδότη €18,00