Ισίδωρος Ζουργός: «Κάθε εποχή έχει τη δική της εκδοχή τραγικότητας»

Ο Ισίδωρος Ζουργός είναι ένας «σταθερός» συγγραφέας. Τόσο σταθερός που δεν διστάζει να ακολουθεί μια αβέβαιη, αλλά γόνιμη πορεία στα βάθη του παρελθόντος για να συλλέξει πολύτιμα στοιχεία. Εισδύει σε κάτι ολότελα ξένο με την εποχή μας, με την προοπτική να βρει εκείνο το κοίτασμα που θα «δέσει» το επόμενο βιβλίο του. Το ότι το καταφέρνει κάθε φορά είναι αποτέλεσμα της άοκνης έρευνας που κάνει, του αναμφίβολου συγγραφικού ταλέντου του και της ανάγκης του να συνομιλήσει ενεργά με το παρελθόν. Το ίδιο και οι αναγνώστες του! 

Αυτή τη φορά μάς μεταφέρει στα χρόνια της Μπελ Εποκ μεταξύ Αθήνας και Θεσσαλονίκης, αλλά με την Εσπερία να διαπερνάει τις λέξεις και την πλοκή του μυθιστορήματός του Παλιές και νέες χώρες (εκδ. Πατάκη). Δύο νέοι, ο Μιχάλη και η Λεύκα θα ενωθούν και θα χωρίσουν λόγω των κοινωνικών δεσμεύσεων, των ψεμάτων και της δικής τους αδυναμίας να αρθούν πάνω από το κοινωνικό πλαίσιο. 

Ο Ζουργός με επιδέξιο τρόπο ισορροπεί μεταξύ μεγάλης Ιστορίας (στο φόντο υπάρχουν όλες οι δραματικές αλλαγές στο χάρτη της εποχής) και της μικρής. Μας μίλησε για το νέο του μυθιστόρημα, αλλά και για το διαρκές ξανακοίταγμα του παρελθόντος, στο οποίο έχει αποδειχθεί δεινός επισκέπτης. 

Kάθε μυθιστόρημα έχει τις δικές του ιδιαίτερες δυσκολίες και η κάθε εποχή τα δικά της χαρακτηριστικά. Επομένως δεν μπαίνει θέμα κάποιας επαναλαμβανόμενης τεχνικής.

Όπως και στα προηγούμενα βιβλία σας έτσι και σ’ αυτό καταδύεστε σε ένα μακρινό παρελθόν. Με τα χρόνια αυτό έχει γίνει εύκολο; Η τεχνική είναι ίδια ή αλλάζει με τις συνθήκες που θέλετε να αναπαραστήσετε;

Κάθε μυθιστόρημα έχει τις δικές του ιδιαίτερες δυσκολίες και η κάθε εποχή τα δικά της χαρακτηριστικά. Επομένως δεν μπαίνει θέμα κάποιας επαναλαμβανόμενης τεχνικής. Το μόνο που αποτελεί σταθερό και αμετακίνητο προαπαιτούμενο είναι η όσο το δυνατόν ευρύτερη γνώση και θέαση μιας εποχής, κάτι που απαιτεί κόπο και έρευνα. Εδώ θα πρέπει να διευκρινίσουμε πως το ζητούμενο δεν είναι φυσικά μια νατουραλιστική αναπαράστασή της αλλά η μυθοπλασία, η γεννημένη από την ενσυναίσθηση του συγγραφέα, τις επιθυμίες, τις εμμονές του (γιατί όχι) και ό,τι άλλο. Προφανώς η ενόρμηση για τη συγγραφή ενός μυθιστορήματος είναι μια προσωπική ώθηση με παραφυάδες στο παρελθόν αλλά και στο σήμερα.

Όλο το βιβλίο χτίζεται πάνω στο δίπολο της Λεύκας Καραμάνου και του Μιχαήλ Δέδε. Ποιος από τους δύο σας έθεσε τα μεγαλύτερα «ζητήματα» για τον χαρακτήρα του;

Ομολογώ πως αρχική πρόθεση ήταν να ασχοληθεί η αφήγηση κυρίως με τα ζητήματα του άνδρα πρωταγωνιστή, μια περσόνα συγγενική του πρίγκηπα Μίσκιν. Κατά τη διάρκεια όμως της συγγραφής υπήρξε ένας ανταγωνισμός –συμβαίνει καμιά φορά κι αυτό– και ο γυναικείος χαρακτήρας πέρασε μπροστά. Κι όμως, κατά την υπόθεση του βιβλίου εκείνη τον αγάπησε πολύ! Τι φταίει, λοιπόν, αυτή αν η ιδιοπροσωπία της προέκυψε στα δικά μου μάτια ακαταμάχητη.

Το σημειώνετε κι εσείς στο επιλογικό σας σημείωμα, αλλά είναι εμφανές –έτσι κι αλλιώς– ότι ο Μιχαήλ παραπέμπει στον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκι. Είναι, λοιπόν, ένας άνθρωπος μιας άλλης εποχής; Μια φυσιογνωμία διαφορετική από τις τρέχουσες της εποχής του;

Προφανώς και είναι μια ξεκάθαρη περίπτωση ετερότητας. Ο Ντοστογιέφσκι είναι κλασικός γιατί οι ήρωές του υπερβαίνουν τον αιώνα του και είναι ολοζώντανοι μπροστά μας ακόμη και σήμερα. Κάθε εποχή αλλά και κάθε συγγραφέας κλείνει μέσα του τον δικό του ηλίθιο. Πήρα την απόφαση και έβγαλα τον δικό μου έξω στο φως ή μάλλον πίσω από τις γρίλιες ενός μυθιστορήματος.

Η Λεύκα κουβάλει θα έλεγα διαφορετικές ποιότητες. Μια επιφανειακή σκληρότητα, αλλά και ένα βαθύ συναίσθημα. Είναι κι αυτή μια Ναστάζια Φιλίπποβνα;

Δεν θα το έλεγα καθώς η Λεύκα τα καταφέρνει και ξεγλιστρά από τον ρόλο της απόλυτης θυματοποίησης. Ταλαιπωρείται από το δυναστικό για τις γυναίκες πλαίσιο της εποχής, όμως ακόμη και μέσα από την ηθική της δισημία στέκει όρθια. Θυμηθείτε τη στεντόρεια φωνή της στη φράση με την οποία τελειώνει το μυθιστόρημα: Είμαι η Λεύκα Κηρομάνου, άνθρωπέ μου, και τις δουλειές μου τις κανονίζω με όλες τους τις λεπτομέρειες!

Αν κάποιος ανατρέξει σε παλαιότερα βιβλία μου, εμφανές παράδειγμα το Στη σκιά της πεταλούδας, θα συναντήσει κι εκεί το τραγικό να υπεισέρχεται σε ιστορίες άλλων εποχών με την ίδια πάντοτε πικρή γεύση.

Το μυθιστόρημα μπορεί να διαβαστεί και για την ιστορική-κοινωνική πλευρά του. Εκτεταμένη τοκογλυφία, απεργίες εργατών, η θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Είναι μια εποχή αναβρασμού που συμπαρασύρει τους ήρωες. Είναι αυτό μέρος της τραγικότητας των ηρώων σας;

Νομίζω πως η κάθε εποχή έχει τη δική της εκδοχή τραγικότητας. Κάθε φορά αλλάζει ο φλοιός, όμως ο καρπός του πικραμύγδαλου μένει ο ίδιος. Τα χαρακτηριστικά της εποχής που μόλις αναφέρατε μαζί με κάποια άλλα σχηματίζουν τον ιστορικό φλοιό που θα φιλοξενήσει τους σπόρους του τραγικού. Αν κάποιος ανατρέξει σε παλαιότερα βιβλία μου, εμφανές παράδειγμα το Στη σκιά της πεταλούδας (εκδ. Πατάκη), θα συναντήσει κι εκεί το τραγικό να υπεισέρχεται σε ιστορίες άλλων εποχών με την ίδια πάντοτε πικρή γεύση.

Αντιστοίχως, στο βάθος της εικόνας βλέπουμε την Οθωμανική Αυτοκρατορία να φθίνει σιγά σιγά και τον ευρωπαϊκό αέρα να εισδύει στο εσωτερικό της χώρας. Πιστεύετε πως αυτά τα γεγονότα αιχμής μπορούν να προσφέρουν εδραίους ήρωες;

Κάθε μεταβατική εποχή προσφέρεται για τη γένεση μυθιστορηματικών χαρακτήρων με εδραία βάση. Νομίζω πως οι συγγραφείς τις προτιμούμε, γιατί γύρω από έναν ιστορικό δρασκελισμό μπορούμε να φυτεύσουμε και να καλλιεργήσουμε τις μικροϊστορίες μας.

Κάθε συνομιλία με το παρελθόν είναι γόνιμη, καθώς χαρίζει τη δυνατότητα διεύρυνσης της συνείδησης.

Είναι βέβαιο ότι ιδιαίτερα οι Θεσσαλονικείς αναγνώστες θα σκεφτούν πώς ήταν η πόλη τους και πώς άλλαξε με τα χρόνια. Η πολύσπερμη Θεσσαλονίκη, παρά τις όποιες αιχμηρές γωνίες της, εμφανίζεται στο βιβλίο σας με όλο το κλέος της. Έχουμε ανάγκη στις μέρες μας αυτό το κοίταγμα προς τα πίσω; 

Κάθε συνομιλία με το παρελθόν είναι γόνιμη, καθώς χαρίζει τη δυνατότητα διεύρυνσης της συνείδησης. Οι άνθρωποι σήμερα νομίζω πως έχουν περισσότερο από ποτέ την ανάγκη της αίσθησης μιας ιστορικής συνέχειας και μια επιβεβαίωσης του ανήκειν σε ένα ευρύτερο σύνολο. Αναφέρω αυτό το περισσότερο από ποτέ, γιατί αυτά τα χρόνια αιωρείται συχνά ως κοινωνικό ιδεώδες η συνείδηση του μοναχικού και απρόσωπου παγκοσμιοποιημένου καταναλωτή. Η γνώση του παρελθόντος, η αναψηλάφησή του, μπορεί να κρύβει αγκάθια, όμως αν χώσουμε τις χούφτες μέσα του, αυτό συμβάλλει στην ευρυγώνια θέαση του εαυτού και του κόσμου.

Τα βιβλία σας κινούνται μεταξύ δύο κόσμων. Από τη μια η ιστορική συνθήκη κι από την άλλη η μυθοπλασία. Αν και δεν είστε ιστορικός πιστεύετε πως το συλλογικό φαντασιακό μπορεί να κατανοήσει καλύτερα τι συνέβη στο παρελθόν μέσω μιας αφηγημένης ιστορίας;

Δεν είμαι απόλυτα σίγουρος γι’ αυτό, παρ’ όλα αυτά θέλω να πιστεύω πως τα μυθιστορήματα που κινούνται σε ένα ιστορικό περιβάλλον λύνουν κάποιες απορίες, όμως βάζουν κι άλλα τόσα ερωτήματα. Ας μη ξεχνάμε πως σε αυτές τις αφηγήσεις, κάτω από τα φύλλα τους, μισοκρύβεται μια συνομιλία με το σήμερα, δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς.

＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).