Η εκδότρια Μάγγη Μίνογλου σε μια εφ' όλης της ύλης συζήτηση για τα 35 χρόνια των εκδόσεων Κριτική.
Του Κώστα Αγοραστού
Τριάντα πέντε χρόνια επικεφαλής των εκδόσεων Κριτική, η Μάγγη Μίνογλου έχει συγκεράσει το επιστημονικό της ενδιαφέρον για τα πανεπιστημιακά συγγράματα και τα δοκίμια [φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, κ.ά.] με την αγάπη της για τη λογοτεχνία [ελληνική & μεταφρασμένη]. Κρατάει χαμηλό προφίλ, διαβάζει η ίδια όλα τα χειρόγραφα που λαμβάνουν οι εκδόσεις και κάνει προσεκτικές επιλογές στα βιβλία που εντάσσει στον κατάλογο της Κριτικής. Η πανδημία και οι μήνες του εγκλεισμού έδειξαν σε όλους μας ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο και ακλόνητο και η κα Μίνογλου δείχνει να το γνωρίζει καλά.
Οι εκδόσεις Κριτική έκαναν την εμφάνισή τους στον εκδοτικό χώρο το 1987. Εν μέσω πολλών και ιστορικών εκδοτικών οίκων που εκείνα τα χρόνια γνώριζαν μεγάλη επιτυχία, μπορείτε να μας περιγράψετε τις συνθήκες μέσα στις οποίες «γεννήθηκαν» οι εκδόσεις Κριτική; Σε ποιους αναγνώστες θέλατε να απευθυνθείτε και πώς αντιμετωπίσατε τις πρώτες σας μεγάλες εκδοτικές επιτυχίες;
Πράγματι, το μακρινό 1987 μεσουρανούσαν γνωστοί και σπουδαίοι εκδότες (αρκετοί από τους οποίους δυστυχώς δεν υπάρχουν πια), με πολύ αξιόλογη παραγωγή. Ήταν η περίοδος που οι άνθρωποι δεν ήταν προσκολλημένοι σε κάτι εναλλακτικό, όπως οι σημερινοί στην ηλεκτρονική, μεταξύ τους, επικοινωνία, αφιερώνοντας ώρες μπροστά σε μια οθόνη. Διψούσαν λοιπόν για πνευματική τροφή που την έβρισκαν στα βιβλία, δοκίμια αλλά και λογοτεχνία. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι στις παρέες τότε ήταν σημαντικό να έχεις ενημέρωση για τις τελευταίες εκδόσεις, κάτι που σου προσέδιδε κύρος και άρα ένα βήμα στις συζητήσεις της ομήγυρης.
Ξεκινώντας προσανατολιστήκαμε στο δοκίμιο με τη σειρά «Κριτική Σκέψη» –εξού και το όνομα «Κριτική»–, με Χορκχάιμερ, Αντόρνο, Λούκατς κ.ά.. Αυτά τα πρώτα βιβλία είχαν εξαιρετική υποδοχή από τους αναγνώστες, γεγονός που μας έδωσε φτερά για να προχωρήσουμε και να υποστηρίξουμε τους τίτλους σ’ ένα τοπίο που σταδιακά άλλαζε.
Για πολλά χρόνια οι εκδόσεις Κριτική ήταν ταυτισμένες με δοκιμιακά βιβλία, κυρίως από το πεδίο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών. Η πρώτη σας λογοτεχνική… επιτυχία ήρθε δέκα χρόνια έπειτα από την ίδρυση των εκδόσεων, με το εξαιρετικό βιβλίο του Bernhard Schlink Διαβάζοντας στη Χάννα (μτφρ. Ιάκωβος Κοπερτί). Γιατί αργήσατε να προσεγγίσετε τον χώρο της πεζογραφίας;
Να κάνω εδώ μια διόρθωση και να πω ότι ήδη από την αρχή, από το 1988, εκδώσαμε και κλασσική λογοτεχνία: Μπαλζάκ, Ντε Σαντ, Γιόζεφ Ροτ, Μπρεχτ, Τ.Χ. Λώρενς που κι αυτά είχαν αξιοσημείωτη επιτυχία. Αρά δεν αργήσαμε, αντιθέτως, η λογοτεχνία ήταν εξαρχής προτεραιότητα στην εκδοτική παραγωγή μας.
Το υπέροχο, από κάθε άποψη, μυθιστόρημα του Bernhard Schlink Διαβάζοντας στη Χάννα (“Τhe Reader”) σε μετάφραση Ιάκωβου Κοπερτί, απογειώθηκε αμέσως τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, αφού μεταφράστηκε σε όλες σχεδόν τις γλώσσες. Αυτό που με συγκίνησε ως εκδότρια ήταν ότι έχοντας ως θέμα του την ανάγνωση μέσα σε μια ιδιαίτερη ερωτική σχέση και με φόντο την περίοδο του ναζισμού, μου έδινε τη βεβαιότητα ότι είχε όλα τα συστατικά για να συναρπάσει το παγκόσμιο κοινό. Αυτή ήταν η αφετηρία μας λοιπόν στη Σύγχρονή Λογοτεχνία.
Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι στις παρέες τότε ήταν σημαντικό να έχεις ενημέρωση για τις τελευταίες εκδόσεις, κάτι που σου προσέδιδε κύρος και άρα ένα βήμα στις συζητήσεις της ομήγυρης.
Ακόμα και στην πεζογραφία όμως, παρατηρώ ότι δεν κρατάτε ίσες αποστάσεις μεταξύ ελληνικής και μεταφρασμένης. Λαμβάνετε χειρόγραφα που δεν σας ικανοποιούν; Ποια στοιχεία είναι αυτά που θα θέλατε να δείτε σε ένα νεοελληνικό κείμενο, ώστε να το εκδώσετε;
Η Κριτική είναι γνωστή κυρίως για την πλούσια παραγωγή της σε πανεπιστημιακά συγγράμματα που είναι και το αισθητά μεγαλύτερο κομμάτι της δραστηριότητάς της. Συνεπώς τα χειρόγραφα Ελλήνων που λαμβάνουμε δεν είναι πολλά και τα περισσότερα δεν είναι επαρκώς επεξεργασμένα και δεν δείχνουν μεγάλη θεματική πρωτοτυπία. Αυτή την πρωτοτυπία θα ήθελα να δω σε ένα ελληνικό κείμενο.
Πρωτοτυπία και λυρισμό και τεχνική γραφής, βρήκα στα κείμενα του Γιάννη Σκαραγκά, ενός αγαπημένου Έλληνα συγγραφέα, που ωστόσο έχει δοκιμαστεί εδώ και πάνω από 20 χρόνια σε πολλά και διαφορετικά είδη πεζογραφίας, σενάρια, θεατρικά κ.ά. Πρωτότυπα και δουλεμένα είναι επίσης τα βιβλία του Νίκου Ξένιου και γι΄ αυτό έχουμε μια εξελισσόμενη συνεργασία.
Στη μεταφρασμένη λογοτεχνία [πεζογραφία & θέατρο] έχετε δώσει τα τελευταία χρόνια πολλές και καλές προτάσεις βιβλίων, κυρίως γερμανόφωνων συγγραφέων. Προσεγμένες μεταφράσεις και ενιαία αισθητική στα εξώφυλλα είναι στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη σειρά της μεταφρασμένης σας λογοτεχνίας. Η σειρά διαμορφώνεται έπειτα από προτάσεις των μεταφραστών, δικές σας αναγνωστικές επιλογές ή με τη βοήθεια συνεργατών σας;
Νομίζω πως λειτουργεί συνήθως ένας συνδυασμός όλων αυτών που αναφέρετε όταν επιλέγονται λογοτεχνικοί τίτλοι. Σίγουρα, όμως, η τελική επιλογή είναι του εκδότη, γιατί όσο και αν εμπιστεύομαι στους εκλεκτούς συνεργάτες μου αυτή είναι η ουσιαστική δουλειά που δεν πρέπει να κάνει άλλος. Η μαγεία των ιστοριών είναι κάτι που δεν θέλω να χάσω.
Η τελική επιλογή είναι του εκδότη, γιατί όσο και αν εμπιστεύομαι στους εκλεκτούς συνεργάτες μου αυτή είναι η ουσιαστική δουλειά που δεν πρέπει να κάνει άλλος. Η μαγεία των ιστοριών είναι κάτι που δεν θέλω να χάσω.
Κυρία Μίνογλου, αν δεν κάνω λάθος, μια από τις θεμελιώδεις έννοιες, για τη λειτουργία των εκδόσεων Κριτική, επάνω στην οποία επενδύετε πολλά, είναι και αυτή της «ομάδας». Έχετε δημιουργήσει μια ομάδα συνεργατών, σταθερή μέσα στα χρόνια, με την οποία δουλεύετε την κάθε έκδοση σε όλα τα στάδια. Υπήρξαν φορές που σας διέσωσε από μια βεβιασμένη απόφαση και άλλες που θα θέλατε μια γρήγορη και ευέλικτη λύση, αλλά δεν την είχατε;
Ναι, η ομάδα επίλεκτων στελεχών είναι ο πυρήνας της δουλειάς μας. Η αρμονική συνεργασία μέσα στην ομάδα φέρνει ωραία αποτελέσματα και δίνει σε όλους μας ικανοποίηση. Ακούμε ο ένας τον άλλο και όλα τα προβλήματα λύνονται με συζήτηση. Έτσι κι αλλιώς σπάνια παίρνω «βεβιασμένες αποφάσεις», αλλά και οι σύντομες μεταξύ μας συναντήσεις λειτουργούν ως δίχτυ ασφαλείας.
Αυτή την «ομάδα», παρατηρώ ότι χτίζετε και στις σχέσεις σας με τους συγγραφείς σας και τους μεταφραστές σας. «Επενδύετε» μακροχρόνια σ’ αυτούς, στηρίζετε τα βήματά τους, ακούτε τις προτάσεις τους, αναπτύσσετε φιλικές σχέσεις. Αισθανθήκατε ποτέ το λογοτεχνικό σας κριτήριο να μπαίνει σε δεύτερη θέση, για χάρη της προσωπική σας επαφής;
Όποιος ξέρει την περιπέτεια, την αγάπη και το ρίσκο που έχει η έκδοση ενός βιβλίου γνωρίζει καλά ότι ποτέ δεν έρχεται δεύτερο το λογοτεχνικό κριτήριο.
Ο χώρος του βιβλίου αποδείχτηκε ανθεκτικός στο τσουνάμι της πανδημίας. Πιστεύω ότι αυτό οφείλεται οπωσδήποτε στη στήριξη των αναγνωστών αλλά εξίσου και στα γρήγορα αντανακλαστικά των βιβλιοπωλείων που ενεργοποιήσαν στο έπακρο τα e-shop τους.
Η συνθήκη του εγκλεισμού ήταν κάτι πρωτόγνωρο για όλους μας. Αν και με πολλές δυσκολίες, ο χώρος του βιβλίου έδειξε να έχει τις μεγαλύτερες αντοχές, κυρίως λόγω της στήριξης των αναγνωστών. Πώς αντιμετωπίσατε στις εκδόσεις Κριτική αυτή την κατάσταση;
Πράγματι ο χώρος του βιβλίου αποδείχτηκε ανθεκτικός στο τσουνάμι της πανδημίας. Πιστεύω ότι αυτό οφείλεται οπωσδήποτε στη στήριξη των αναγνωστών αλλά εξίσου και στα γρήγορα αντανακλαστικά των βιβλιοπωλείων που ενεργοποιήσαν στο έπακρο τα e-shop τους, αποστέλλοντας άμεσα τις ηλεκτρονικές παραγγελίες που δέχονταν.
Στην Κριτική αντιμετωπίσαμε με επιτυχία την ανάγκη αποστολής συγγραμμάτων στους φοιτητές με κούριερ ώστε αυτοί να μη μείνουν χωρίς βιβλία. Αυτή ήταν μια πρωτόγνωρη όντως εμπειρία, η διαχείριση δηλαδή τεράστιου όγκου συγγραμμάτων, η συσκευασία του κάθε βιβλίου με τη διεύθυνση του κάθε παραλήπτη και η μέριμνα να αποσταλούν εγκαίρως μέσα σε συνθήκες φόβου και γενικής απορρύθμισης. Αλλά τα καταφέραμε χάρη στη συσπείρωση όλης της ομάδας μας.
Προσωπικά εσείς είδατε εκείνες τις μέρες ως ευκαιρία ανάγνωσης και γενικότερης ανασυγκρότησης ή τη βιώσατε ως μια αμήχανη και αποσυντονισμένη περίοδο.
Η περίοδος του εγκλεισμού ήταν προσωπικά για μένα ευκαιρία ανάγνωσης, φυσικά, αλλά και συγκέντρωσης και σχεδιασμού της επόμενης μέρας υπό το πρίσμα των τρομερών αλλαγών παγκοσμίως. Επιχειρηματικά, αναζήτησα νέες ευκαιρίες σε μεθόδους και προϊόντα. Διότι «ουδέν κακόν αμιγές καλού». Το κακόν σε αυτό που βιώσαμε ήταν ότι ήδη από την αρχή θρήνησα την απώλεια δύο πολύ καλών μου φίλων.
Κλείνοντας, για κάποιον που δεν γνωρίζει τις εκδόσεις σας, ποια δύο βιβλία σας [δοκιμιακό & πεζογραφίας] χαρακτηρίζουν πλήρως τις εκδόσεις Κριτική;
Είναι όλα τους παιδιά μου και όπως καταλαβαίνετε είναι πολύ δύσκολο να πει κανείς ποιο από τα παιδιά του αγαπάει περισσότερο. Όμως διακρίνω, με συναισθηματικά κάπως κριτήρια, του Χορκχάιμερ Η Έκλειψη του Λόγου, που έκανα εγώ τη μετάφραση από τα Αγγλικά, γιατί Αγγλικά είναι το πρωτότυπο. Αυτό το πάντα επίκαιρο βιβλίο το συνιστώ σε αναγνώστες όλων των ηλικιών γιατί ερμηνεύει καλύτερα –σήμερα περισσότερο παρά ποτέ– τη σταδιακή εξάχνωση της Λογικής από την κοινωνική ζωή και αλληλεπίδραση των ανθρώπων στην καθημερινότητα.
Από τη λογοτεχνική σειρά θα ξεχωρίσω τη Όλγα του Schlink που είναι επίσης σταθμός συμπύκνωσης της γερμανικής ιστορίας ενός αιώνα σε μια μυθοπλασία με έρωτα, αφοσίωση, αναζήτηση, προδοσία και ηρωισμό.
* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ είναι δημοσιογράφος.