«Οι Προφήτες της Αναγέννησης» του Εδουάρδου Συρέ (προδημοσίευση)

Η φοβερή αναταραχή του μεγάλου πολέμου μόλις τελείωσε με την περήφανη νίκη της ελευθερίας και του δικαίου. Η τρομακτική αναταραχή που συνόδευε τη φοβερή πάλη συγκλόνισε όλες τις συνειδήσεις και καταύγασε με καινούργιο φως όλες τις διανοητικές και ηθικές αξίες της ανθρωπότητας. Δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε σ’ αυτήν ένα τεράστιο κύμα πνευματικής ζωής, που διατρέχοντας ολόκληρο τον πλανήτη κατέδειξε τον χαρακτήρα του ως παγκόσμιου φαινομένου. Προαναγγέλλει λοιπόν μία τόσο ριζική και τόσο καθολική μεταμόρφωση της ανθρωπότητας σαν εκείνη που συντελέστηκε απ’ τον Χριστιανισμό.

Με τον ερχομό του Χριστού το κύμα ξεκίνησε από έναν υπέρτατο προφήτη, απ’ τον μεγαλύτερο υιό του Θεού. Ο σκοπός της αποκάλυψής του ήταν να εγχαράξει στους ανθρώπους την ιδέα της αδελφοσύνης με ένα συναίσθημα ταυτόχρονα βαθύτερο και αμεσότερο του θείου. Σήμερα το νέο πνευματικό ρεύμα πήρε για κέντρα της εξάπλωσής του τις εθνικές ψυχές των λαών, για να τις φέρει σε μία εσώτερη κατανόηση των ψυχικών τους σχέσεων και για να τους δημιουργήσει καινούργια κοινωνικά όργανα. Ο ευρωπαϊκός πόλεμος των εθνών, που όμοια θα μπορούσαμε να τον αποκαλέσουμε πόλεμο των δύο κόσμων, αφού και η Αμερική είχε τόσο λαμπρή συμμετοχή, και επειδή ακόμα ήταν ο πόλεμος των δύο κόσμων, των αιώνια αντίμαχων, και στη Γη όπως και στους ουρανούς, της ελευθερίας εναντίον της καταπίεσης, της αγάπης εναντίον του μίσους, του καλού εναντίον του κακού, αυτός ο παγκόσμιος πόλεμος, στην πολλαπλή, απόλυτη και υπερβατική σημασία της λέξης, ήταν πραγματικά ένα σάλπισμα προς τη συνείδηση όλων των λαών.

Γιατί όλοι, μεγάλοι και μικροί, αναγκάστηκαν να αναχθούν προς την πηγή τους, να αντιληφθούν την ιδιάζουσα πρωτοτυπία τους, να αναμετρήσουν τις υλικές και ηθικές δυνάμεις τους, και να διατυπώσουν το δικαίωμά τους για τη ζωή. Αλλά για να δικαιώσουν το δικαίωμα αυτό, υποχρεώθηκαν ταυτόχρονα να αποκτήσουν συνείδηση των καθηκόντων τους απέναντι στους άλλους, δηλαδή να αντιμετωπίσουν τους καθολικούς σκοπούς της ανθρωπότητας, να αναγνωρίσουν σ’ αυτούς την ποικιλία των ρόλων τους και να καταλάβουν τη θέση τους ως συνεργάτες.

Σ’ αυτή την ηρωική σταυροφορία, όπου η Γαλλία διαδραμάτισε και αυτή τον ρόλο της, ποιος είναι ο Γάλλος που η σκέψη του δεν θα στρεφόταν πρώτα πρώτα στα πεπρωμένα της πατρίδας του και στο αίνιγμα της ψυχής του που κυοφορεί ένα καινούργιο ιδανικό;

Η Γαλλική Επανάσταση, και πριν απ’ αυτήν η Αγγλική Επανάσταση, είχαν κιόλας διακηρύξει ατομική ελευθερία. Ο πόλεμος των εθνών διακήρυξε ταυτόχρονα την ελευθερία των λαών και την ανθρώπινη αλληλεγγύη. Σ’ αυτή την ηρωική σταυροφορία, όπου η Γαλλία διαδραμάτισε και αυτή τον ρόλο της, ποιος είναι ο Γάλλος που η σκέψη του δεν θα στρεφόταν πρώτα πρώτα στα πεπρωμένα της πατρίδας του και στο αίνιγμα της ψυχής του που κυοφορεί ένα καινούργιο ιδανικό; Τέτοια ήταν και η δική μου περίπτωση, όπως και όλων των πνευμάτων που συντάχθηκαν σε αυτόν τον αγώνα. Γι’ αυτό, πολλές φορές, υπό την επίδραση των συναρπαστικών συγκινήσεων της γιγαντιαίας αυτής πάλης, όπου το άστρο της Γαλλίας φαινόταν άλλοτε ν’ ανεβαίνει στο ζενίθ κι άλλοτε να κατακρημνίζεται στην άβυσσο, παρορμήθηκα να γράψω μία ιστορία της Κελτικής Ψυχής στη ροή των αιώνων, επιχειρώντας να αναβαπτισθώ σαν σε μία πηγή της Ήβης στις πρωταρχικές πηγές μας.

Αν παραιτήθηκα προσωρινά απ’ αυτό το παράτολμο όνειρο, αυτό δεν έγινε γιατί δίστασα μπροστά στις απειράριθμες δυσχέρειες και μπρος στο κολοσσιαίο του έργου, αλλά μόνο και μόνο από μία αρχέγονη σκέψη. Μπορεί κανείς, αναρωτήθηκα, να κατακτήσει την πεμπτουσία της γαλλικής ψυχής, δίχως ν’ αντιληφθεί να εμβαθύνει και να καθορίσει πρώτα πρώτα τη λατινική ψυχή, που είναι ένας από τους ουσιαστικούς παράγοντές της; Όσο περισσότερο στοχαζόμουν αυτό το πρόβλημα τόσο μου επιβάλλονταν περισσότερο τα πρωτεία της Ιταλίας στη διαπαιδαγώγηση της Ευρώπης. Μήπως πραγματικά δεν ήταν τρεις φορές η διδάσκαλος του πολιτισμού από τότε που παρουσιάστηκε ο Χριστιανισμός; Δεν ήταν η πρώτη φορά με την Αρχαία Ρώμη που μετέδωσε στους λαούς του Βορρά την πεμπτουσία του ελληνολατινικού πολιτισμού; Ήταν, για δεύτερη φορά, με την κυρίαρχη επίδραση της Ρώμης, η μητρόπολη του Χριστιανισμού της Δύσης. Κι ήταν για τρίτη φορά, με πολλαπλασιασμένη ενέργεια, με την Αναγέννηση, που αποκατέστησε την εξαφανισμένη κι αποδιωγμένη από τον Μεσαίωνα ομορφιά και, σύγκαιρα, αποκάλυψε στον κόσμο μία καινούργια ομορφιά, την ελληνοχριστιανική τέχνη.

Θέλησα να εμβαθύνω σ’ αυτό το πρόβλημα αναβυθίζοντάς με στους μεγάλους δασκάλους της ιταλικής Αναγέννησης, προσθέτοντάς της ως πρόδρομο τον Δάντη, το μεγαλύτερο και το καθολικότερο πνεύμα της Ευρώπης. Έτσι, ξαναζώντας μέσα μου τα αρχιτεκτονικά, τα πλαστικά και τα ζωγραφικά αριστουργήματα των θαυμαστών αυτών μεγαλοφυϊών, που άλλοτε κάτω απ’ τον ίσκιο τους έγραψα τους Μεγάλους Μύστες, κατανόησα καλύτερα από κάθε άλλη φορά την κύρια σημασία της ιταλικής Αναγέννησης για τον νεότερο κόσμο. Η σύνθεσή της, πραγματικά, δεν είναι μόνο πλαστική σύνθεση τέχνης και ομορφιάς. Είναι και το αναγκαίο προοίμιο για τη φιλοσοφική, κοινωνική και θρησκευτική ανανέωση, που είναι το έργο του καιρού μας και του προσεχούς ανθρώπινου κύκλου. Αν κοιτάξουμε το βάθος των πραγμάτων, βλέπουμε τούτο: Η ελληνοχριστιανική σύνθεση, που αποδίδει τα δικαιώματά της στην ανεξάρτητη επιστήμη, στην ελεύθερη σκέψη, στην ατομική έμπνευση, επιτελεί δίχως να το ξέρει και δίχως να το θέλει, προμηθεϊκό και εωσφορικό έργο. Η Αναγέννηση ολοκληρώνει αυτό το τολμηρό έργο στο ίδιο το κέντρο της χριστιανικής μητρόπολης στην καρδιά του Βατικανού. Και το πραγματοποιεί με αφέλεια, ήρεμα, δίχως να συγκλονίζει τις ουσιαστικές βάσεις του Χριστιανισμού, αλλά προσθέτοντάς τους απειράριθμα καινούργια σπέρματα.

Απ’ αυτήν ακριβώς την άποψη βλέπουμε πως ακριβώς πίσω από την Αναγέννηση κρύβεται ένας ορισμένος αριθμός Ιδεών-Μητέρων που τη φωτίζουν και τη ζωοποιούν, όπως το κρυμμένο φως πίσω από τις ζωγραφισμένες εικόνες ενός μαγικού φαναριού ή ενός κινηματογράφου εμψυχώνει και κινεί τις εναλλασσόμενες μορφές, που η μηχανή τις προβάλλει στην οθόνη. Αυτές οι Ιδέες-Μητέρες λάμπουν όμοια και στην εποχή μας με ποικιλότατες μορφές και προκαλούν απειράριθμα απρόβλεπτα φαινόμενα. Στο σύνολό τους μπορούμε να δούμε τη χαραυγή ενός κόσμου, όπου η προμηθεϊκή ιδέα και η χριστιανική ιδέα, συμφιλιωμένες και αλληλένδετες, θα προχωρήσουν στο εξής μαζί. Προαισθανόμαστε μία εποχή όπου ο Χριστός, έχοντας διαφωτίσει απόλυτα την ανθρωπότητα, και ο Εωσφόρος, λυτρωμένος απ’ την πτώση του, θα βασιλέψουν αδερφικά στους ανθρώπους. Ο Εωσφόρος, που δεν πρέπει να συγχέεται με τον Σατάν-Αριμάν, καθώς γίνεται συχνά, διαδραματίζει τον ρόλο του Προμηθέα στον χριστιανικό μύθο. Ακριβώς το πυρακτωμένο κέντρο αυτού του φλογερού φωτός το αναζήτησα πίσω από τα υπέροχα μυθολογικά σύμβολα, όπως και πίσω από τις αστραποβόλες χριστιανικές αποθεώσεις της Αναγέννησης. […]

Édouard Schuré

Απόσπασμα από τον πρόλογο του έργου

Λίγα λόγια για το βιβλίο

«Ο Édouard Schuré, παίρνοντας αφορµή από την κεντρική µορφή του Ουµανισµού, τον ∆άντη Αλιγκιέρι, και τέσσερις ονοµαστούς ζωγράφους της Αναγέννησης, τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, τον Ραφαήλ, τον Μιχαήλ Άγγελο και τον Κορρέτζο, µιλά συνολικά για την πνευµατική επανάσταση που είχε συντελεστεί κατά την Αναγέννηση. Μέσα από τις πέντε αυτές προσωπικότητες ο Schuré εντοπίζει και αναγνωρίζει µε εξαιρετική ενάργεια τον µυστικό καταλύτη που επιφέρει το νέο “παράδειγµα” της σκέψης και του τρόπου ζωής στην Αναγέννηση, που δεν είναι άλλος από τον Έρωτα. Ο έρωτας του ∆άντη για τη Βεατρίκη, του Λεονάρντο για τη Μόνα Λίζα, του Ραφαήλ για τη Φορναρίνα, του Μιχαήλ Άγγελου για τη Βιττόρια Κολόνα και του Κορρέτζο για την Τζεροµίνα τούς µεταµορφώνει, καθιστώντας τους λειτουργούς και εκπροσώπους µιας νέας αντίληψης για τον άνθρωπο και τον κόσµο». Μάρκος ∆ενδρινός


Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Édouard Schuré γεννήθηκε στο Στρασβούργο στις 21 Ιανουαρίου 1841. Ήταν Γάλλος φιλόσοφος, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος, μουσικοκριτικός και εκδότης γαλλικής λογοτεχνίας. Πέθανε στο Παρίσι, στις 7 Απριλίου 1929, σε ηλικία 88 ετών.