
Για το φεστιβάλ χορού «Body Politics», το οποίο παρουσιάστηκε στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση από τις 26 μέχρι τις 30 Οκτωβρίου.
Του Νίκου Ξένιου
Το σώμα που υποφέρει και δηλώνει με «πολιτικό» τρόπο την οδύνη του είναι ο θεματολογικός άξονας που διατρέχει τις παραστάσεις χορού και έκφρασης που επέλεξε η Στέγη Ιδρύματος Ωνάση για να πλαισιώσει το μίνι φεστιβαλικό αφιέρωμα με τίτλο «Body Politics». Ενδιαφέροντα οne woman shows, που ιχνηλάτησαν πολλές διαφορετικές εκφάνσεις του πάσχοντος σώματος και στηλίτευσαν τις πολιτικές δομές και τις νόρμες που αυτό το σώμα απηχεί.
Βe a little careful
Mε έδρα της το Νέο Δελχί, η τριαντατριάχρονη ινδή θεατρική συγγραφέας και περφόρμερ Mallika Taneja διαμαρτύρεται για τη χειραγώγηση του γυναικείου κορμιού από τη συντηρητική κοινωνία της χώρας της, ξεκινώντας την παράστασή της ολόγυμνη.
Mε έδρα της το Νέο Δελχί, η τριαντατριάχρονη ινδή θεατρική συγγραφέας και περφόρμερ Mallika Taneja διαμαρτύρεται για τη χειραγώγηση του γυναικείου κορμιού από τη συντηρητική κοινωνία της χώρας της, ξεκινώντας την παράστασή της ολόγυμνη. Ολόγυρά της σορτσάκια, μαντήλια λαιμού, σλιπάκια, φούστες, ελαστικές φόρμες γυμναστικής, μπουστάκια, κάλτσες, ένα ζευγάρι γυαλιά ηλίου και μια κάσκα από μηχανάκι. Πανίσχυρη και ταυτόχρονα τρωτή, η καλλιτέχνις φορά όλο και περισσότερα ρούχα και αξεσουάρ για να καλύψει τη γύμνια της. Κάθε κομμάτι από τη λογοδιάρροιά της στα αγγλικά καταλήγει στη φράση: «be a little careful». «Πρόσεξε να μην εκτεθείς, μια γυναίκα μόνη μέσα στο τρένο κινδυνεύει από τα βλέμματα των ανδρών, μην αφήσεις εκτεθειμένη την παραμικρή σπιθαμή γυμνού δέρματος, είναι επικίνδυνο, πρόσεξε, να είσαι πίσω νωρίς, να μην σε δει κανείς, να περνάς απαρατήρητη, να είσαι καλά ντυμένη, καλά καλυμμένη, να είσαι, δηλαδή, λίγο πιο προσεκτική! Ξέρεις πως ο κόσμος είναι ένα επικίνδυνο μέρος, έτσι δεν είναι; Και όταν ξέρεις ότι ο κόσμος είναι ένα επικίνδυνο μέρος, τότε είσαι λίγο πιο προσεκτική, έτσι δεν είναι;»
Πρόκειται για μια ξεκάθαρα πολιτική παράσταση, διαμαρτυρία για τη νομοθεσία περί βιασμού που ξεσήκωσε γυναικείες πορείες στη Βομβάη το 2012. «Ο αγώνας γίνεται για το σώμα», δηλώνει η ινδή καλλιτέχνις και με το «σώμα» εννοεί την ανθρώπινη ελευθερία, αυτοδιάθεση και αξιοπρέπεια, απαλλαγμένη από τη μικρόνοια, τον φαλλοκρατισμό και την υποκρισία. Εννοεί το κορμί της γυναίκας με ό,τι αυτό κουβαλάει, εκτεθειμένο στα βλέμματα και ασφαλές μέσα στην προοπτική της ισχυροποίησής του.
Αγοραίος έρωτας και αισθησιασμός μες στο σκοτάδι
Το «macho dancer» και η ειδική, επιδεικτική εκδοχή ανδρισμού που προβάλλει περιλαμβάνει μια συγκεκριμένη κινησιολογία λίγο ως πολύ αμφίφυλη.
Η Eisa Jocson από τις Φιλιππίνες παρουσιάζει ένα ρόλο φαλλικό, που μάλλον ανήκει στη δικαιοδοσία των ανδρών της ηδονοβλεπτικής σκηνής της νύχτας, στο βεληνεκές των ομοφυλόφιλων, στην επικράτεια της τρανς σκηνής και στον πολιτικό χώρο του εκπορνευόμενου κορμιού. Το «macho dancer» και η ειδική, επιδεικτική εκδοχή ανδρισμού που προβάλλει περιλαμβάνει μια συγκεκριμένη κινησιολογία λίγο ως πολύ αμφίφυλη. Σφίξιμο δικέφαλων και βλέμμα αποπλάνησης, που οι νεαροί άντρες στρίπερ παρουσιάζουν στα κλαμπ της Μανίλα, ένα φαλλικό ομοίωμα μέσα στο εσώρουχο και η παράσταση αρχίζει. Η κίνηση είναι αργή, χωρισμένη σε στιγμιότυπα που «κολλάνε» κάπως, γειωμένη και με μεγάλη ένταση και πίεση στο πάτωμα.
Μπότες cowboy που αναφέρονται σε «ματσίσμο» αμερικανικής εκδοχής, καθώς και αυτό το «βίδωμα» στο έδαφος, που είναι μια ψευδαίσθηση διείσδυσης ανάλογη με την ψευδαίσθηση «καβαλήματος» που παράγει η συγκεκριμένη κίνηση των γοφών. Μαράια Κάρεϊ, Σελίν Ντιόν και Ουίτνεϊ Χιούστον για την αντίστιξη, και κάποια πιο σκληρά ροκ κομμάτια, house και hip-hop μουσική και ρυθμοί R&B. Μυες γυμναστηρίου και όγκος στις γυναικείες πλάτες, σε απόλυτη αντίθεση με τη γλυκειά καμπύλη της γυναικείας κοιλιάς και το μικρό, εφηβικό γυναικείο στήθος: αυτή είναι η ιδιοτυπία και το αισθησιακό στοίχημα της παράστασης.
![]() |
Η Nadia Beaugré |
Η ήπειρος που διψά και η αυστηρή αναγκαιότητα της κίνησης
Είναι η Αφρικανή, δεμένη χειροπόδαρα σε ρόλους. Είναι η γυναίκα που μπορεί να καθηλώσει τον άντρα μέσα στα ανοιχτά της πόδια, αλλά και να συνθλίψει τον θάνατο με μια βαθειά εισπνοή.
«Ελεύθεροι χώροι, quartiers libres»: η Nadia Beaugré ξεκινά την παράστασή της από την Ακτή Ελεφαντοστού και τη φέρνει στην Ευρώπη συνοδευόμενη από κουρτίνες με πλαστικά άδεια μπουκάλια νερού, που παραπέμπουν ευθέως στο ξηρό αφρικανικό τοπίο και στην έλλειψη πόσιμου νερού. Σε χορογραφία και επιμέλεια κίνησης του Boris Hennion, η στιβαρή χορεύτρια πλησιάζει το κοινό, διαλέγεται μαζί του, τραγουδά απομυθοποιώντας τη σκηνική γοητεία, βγάζει τα μαύρα τακούνια της και δείχνει τους γυμνούς γοφούς της, εκτοπίζει τον αέρα με τον όγκο του κορμιού της και βαθμηδόν κατεβαίνει στον ευρύτερο σκηνικό χώρο που έχει δημιουργήσει, για να υποδουλωθεί στην πίεση της ταυτότητάς της. Είναι η Αφρικανή, δεμένη χειροπόδαρα σε ρόλους. Είναι η γυναίκα που μπορεί να καθηλώσει τον άντρα μέσα στα ανοιχτά της πόδια, αλλά και να συνθλίψει τον θάνατο με μια βαθειά εισπνοή. Θα εισπνεύσει μέσα από μια πλαστική σακούλα, θα την καταπιεί, θα ρυθμίσει την επιβίωσή της με αυτήν τη σακούλα στο λαρύγγι της, θα συμπαρασύρει ένα ολόκληρο στρατό από πλαστικά μπουκάλια που θα την αποκόψουν από το οξυγόνο, θα της στερήσουν την ανάσα. Θα αγγίξει, σχεδόν, τον θάνατο, σε μια πνιγηρή χορογραφική επίδειξη μαρτυρίου και υψηλής κινητικότητας.
Η ένταση που παράγεται ανάμεσα στην ακινησία και τον δυνατό ήχο, τρόπον τινά «αδειάζει» ένα χώρο αντίληψης και δημιουργεί ένα σκηνικό γεγονός.
Στον αντίποδά της, η λιβανέζα περφόρμερ Danya Hammoud κάνει μια χορογραφική έρευνα των διαφορετικών στάσεων ακινησίας ή ελαχιστοποίησης της κίνησης που θα άφηναν, πιθανόν, τη δυνατότητα στο σώμα να ξεκουραστεί, παρά το γεγονός ότι βρίσκεται σε εσωτερική ένταση. Στην παράσταση «Χαλαρώνοντας σε μια πλαγιά» έχουμε όλον τον χρόνο να παρατηρήσουμε το σώμα σε στάσεις και καρέ καρέ ανάλυση μιας «δυνητικής» κίνησης, ή μιας «κατεύθυνσης» προς κίνηση. Ακινητοποιημένο ή ελάχιστα κινητοποιημένο, το σώμα περιορίζεται σε μια χειρονομία ή μια κίνηση των ποδιών, των δακτύλων, κάποιας ανεπαίσθητης μυϊκής σύσπασης. Όταν η χορεύτρια είναι όρθια, κυματίζει μαζί με τη μουσική, ενοποιείται με τον χώρο. Όταν είναι ξαπλωμένη, μετά βίας αγγίζει το έδαφος, κατ' ουσίαν «αποσπάται» από τον χώρο. O μουσικός Σαρίφ Σενάουϊ «εισβάλλει» με τον ήχο του στην ακινησία της χορεύτριας και την αιφνιδιάζει με την ηλεκτρική του κιθάρα. Η ένταση που παράγεται ανάμεσα στην ακινησία και τον δυνατό ήχο, τρόπον τινά «αδειάζει» ένα χώρο αντίληψης και δημιουργεί ένα σκηνικό γεγονός. Εδώ το σώμα δεν σχολιάζει τα γύρω αντικείμενα και τον χώρο, αλλά αφήνεται ελεύθερο στο βλέμμα και χειραφετείται σταδιακά.
![]() |
Ο Albert Khoza |
Be something more than a man, something less than a woman
Με χρήση όλων των πιθανών υπερβολών στις εκφράσεις και τις κινήσεις, το πολυμορφικό αυτό κορμί μετατρέπεται σε θεότητα, σε εντυπωσιακό παγώνι, σε αρπακτικό ζώο, σε πολεμιστή και σε αδηφάγο τέρας, σε επιθυμητό κορμί και σε ερωμένη, καταβροχθίζοντας και απορροφώντας τις δονήσεις του περιβάλλοντος.
Θα έλεγα, όμως, ότι το σκηνικό γεγονός του φεστιβάλ Body Politics το παρουσίασε η Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία. Η χορογράφος-σκηνοθέτις Robyn Orlin και ο περφόρμερ Albert Khoza έθιξαν καίρια και στηλίτευσαν τη στερεότυπη «αφρικανική» αντίληψη για το σώμα και το φύλο, για το φύλο και το σώμα. Η παράσταση λέγεται «And so you see...» και παρουσιάζει το μοναδικό, εκφραστικό, παχύσαρκο σώμα του Albert Khoza να μεταμορφώνεται από προνύμφη σε βασίλισσα. Με χρήση όλων των πιθανών υπερβολών στις εκφράσεις και τις κινήσεις, το πολυμορφικό αυτό κορμί μετατρέπεται σε θεότητα, σε εντυπωσιακό παγώνι, σε αρπακτικό ζώο, σε πολεμιστή και σε αδηφάγο τέρας, σε επιθυμητό κορμί και σε ερωμένη, καταβροχθίζοντας και απορροφώντας τις δονήσεις του περιβάλλοντος.
Το ταλέντο αυτού του ανθρώπου είναι συγκλονιστικό. Η πρωτεϊκή μεταμορφωσιγένεια και η διφυής υπόσταση αυτού του τεράστιου σε όγκο σώματος είναι χαρακτηριστική της ενάντιας αισθητικής που προτείνει. Η ρευστότητα του φύλου και της σεξουαλικότητας, πράγμα ιδιαίτερα τολμηρό για τα ήθη αυτής της χώρας, είναι η κεντρική δήλωση αυτής της παράστασης, που συγκινεί έντονα με το χιούμορ της και την τόσο αγαπητή «βαμπ» αντίληψη για τη σχέση ηθοποιού και κοινού.
Είτε έρχεται από την ινδική χερσόνησο, είτε από τη μαύρη Αφρική, είτε από τον Λίβανο, το κορμί του περφόρμερ επιδεικνύει τόσες πρωτόφαντες λειτουργίες πάνω στη σκηνή του δυτικού κόσμου, τόσες διαφορετικές εκφραστικές φόρμες που εμπλουτίζουν τις παραστάσεις μας, πλήθος από σημειολογικές αναφορές που δεν τις γνωρίζαμε, άπειρες εκφραστικές δυνατότητες που αντίκεινται στην κυρίαρχη αισθητική μας. Η κατασκευασμένη εικόνα για τη σεξουαλικότητα και την «πραγμοποίηση» του ανθρώπινου σώματος είναι πολύ συγγενής με την εικόνα γυμναστηρίου που προβάλλεται στο pole dancing και στο ντραγκ σώου. Η υπόδυση αυτού του ρόλου από το άλλο φύλο είναι ο καλύτερος τρόπος υπόσκαψής του. Αντίστοιχα, το ντυμένο και το γυμνό, το ταμπού και η υπέρβασή του, το να μιλάς χωρίς αναστολές για το κορμί σου, για το γυναικείο σου δέμας και την έκδηλη σεξουαλικότητά του, για την αποποίηση των προτύπων ομορφιάς που το καταδυναστεύουν, για την ανάγκη αγγίγματος, όταν όλα το απαγορεύουν και το σαρκάζουν, μπορεί και να είναι μια άκρως επαναστατική πολιτική ενέργεια.
Το όλο αφιέρωμα της Στέγης έκανε μια πολύπλευρη και εύστοχη διερεύνηση των στερεότυπων εικόνων της θελκτικότητας, του σεξ και της έμφυλης ταυτότητας σε σχέση με τους σεξουαλικούς ρόλους, της πολιτικής της αποπλάνησης και, κυρίως, των σχέσεων εξουσίας που προκύπτουν από την καθυπόταξη του ανθρώπινου κορμιού.
* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.