alt

Για την παράσταση «Θεσμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, η οποία παρουσιάστηκε στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου.

Του Νίκου Ξένιου

Οι Θεσμοφοριάζουσες του Αριστοφάνη, στην άρτια σκηνοθεσία του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, τήρησαν χθες στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου συνέπεια προς το πρωτότυπο, στην πολύ καλή μετάφραση του Παντελή Μπουκάλα, με ολοκληρωμένη θέση για το έργο, επίλεκτο καστ ηθοποιών, εξαιρετική μουσική του Νίκου Κυπουργού και ξεχωριστή χορογραφία/κινησιολογία της Σεσίλ Μικρούτσικου. 

Ιστορικό πλαίσιο 

Στις «Θεσμοφοριάζουσες» 
καταδικάζονται ανοικτά τόσο η τυραννία όσο και οι απόπειρες συμμαχίας με τους Πέρσες, στις οποίες κύριο ρόλο διαδραμάτισαν ο Αλκιβιάδης και ο Πείσανδρος. 

Το 415 ανεβαίνει επί σκηνής ο Παλαμήδης του Ευριπίδη, ενώ 412 ανεβαίνουν στο θέατρο του Διονύσου η Ελένη και η Ανδρομέδα του Ευριπίδη, όλα παρωδούμενα στις Θεσμοφοριάζουσες, που ανεβαίνουν έναν χρόνο μετά, μαζί με τη Λυσιστράτη. Ένα βραχύβιο ολιγαρχικό καθεστώς επικρατεί στην Αθήνα, το οποίο επίσης παρωδείται στο συγκεκριμένο έργο: μπορεί ο Μνησίλοχος να ντύνεται και να συμπεριφέρεται όπως οι γυναίκες στα Θεσμοφόρια, όμως και οι γυναίκες συμπεριφέρονται όπως οι άνδρες στην Εκκλησία του Δήμου.

Το πολιτικό κλίμα στην Αθήνα είναι τεταμμένο. Οι δυνάμεις του Άγιδος βρίσκονται ακόμη στρατοπεδευμένες στη Δεκέλεια και λεηλατούν την Αττική γη, ο Ωρωπός έχει χαθεί, οι ολιγαρχικοί περιμένουν στη γωνία και οι Σπαρτιάτες περνούν στην τελευταία φάση του πολέμου, στον Ελλήσποντο. Στις Θεσμοφοριάζουσες καταδικάζονται ανοικτά τόσο η τυραννία όσο και οι απόπειρες συμμαχίας με τους Πέρσες, στις οποίες κύριο ρόλο διαδραμάτισαν ο Αλκιβιάδης και ο Πείσανδρος. 

Παρώδηση του Ευριπίδη

Ο φύσει εικονοκλαστικός χαρακτήρας της αριστοφανικής κωμωδίας υποσκάπτει τον κυρίαρχο λόγο της τραγωδίας, επιστρατεύοντας υψηλό βαθμό θεατρικής εποπτείας: ο Αγάθων γράφει ένα νέο έργο, όπου θα υποδυθεί μια ιέρεια, μια παρθένα από την Τροία και μια Κορυφαία Χορού. Τέρμα! Ο Αγάθων ανταγωνίζεται τον Ευριπίδη!

Η χιουμοριστική υπονόμευση των τραγικών συμβάσεων είναι μια ενέργεια αυτοπροσδιορισμού της κωμωδίας, που ως genre ανταγωνίζεται την τραγωδία. Ο Ευριπίδης εξηγεί τα αίτια του μίσους των Θεσμοφοριαζουσών (ὁτιὴ τραγῳδῶ καὶ κακῶς αὐτὰς λέγω, στ. 85), βάσει των οποίων γίνεται κατανοητό ότι καυτηρίαζε την συμπεριφορά των γυναικών στα έργα του. Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος ως Ευριπίδης απευθύνεται στον «τέθηλυ» Αγάθωνα και απογοητεύεται. Ο φύσει εικονοκλαστικός χαρακτήρας της αριστοφανικής κωμωδίας υποσκάπτει τον κυρίαρχο λόγο της τραγωδίας, επιστρατεύοντας υψηλό βαθμό θεατρικής εποπτείας: ο Αγάθων γράφει ένα νέο έργο, όπου θα υποδυθεί μια ιέρεια, μια παρθένα από την Τροία και μια Κορυφαία Χορού. Τέρμα! Ο Αγάθων ανταγωνίζεται τον Ευριπίδη! 

Ο Μνησίλοχος (ξεκαρδιστικός στον ρόλο ο Γιώργος Παπαγεωργίου) επιστρατεύει χονδροειδή σεξουαλικά αστεία και βωμολοχία. Το 425 π.Χ. ο Αριστοφάνης κέρδισε το πρώτο βραβείο στα Λήναια με τους Αχαρνής, όπου ο Ευριπίδης δανείζει στον Δικαιόπολι θεατρικά κοστούμια από τα έργα του. Στις Θεσμοφοριάζουσες ο Ευριπίδης βάζει τον Μνησίλοχο να παρεισφρήσει στο Θεσμοφόριο και να τον υπερασπιστεί κατά τη διάρκεια του τριημέρου των Θεσμοφορίων, δανειζόμενος ρουχισμό γυναίκας από το προσωπικό μπουντουάρ του Αγάθωνα (ἱμάτιον γοῦν χρῆσον ἡμῖν τουτῳὶ καὶ στρόφιον). Το λογοπαίγνιο/φάρσα του Μνησίλοχου για την καταγωγή της όρασης και της ακοής αποδεικνύει πως ο Αριστοφάνης είναι δεξιοτέχνης στην ανάπλαση διάφορων καθημερινών εκφράσεων, αλλά και περιρρεόντων σοφιστικών λογοπαιγνίων. 

alt

Μυούμενος στην τέχνη του θεάτρου

Με τρόπο υπόρρητο ο Αριστοφάνης σαρκάζει τα ήθη των γυναικών, συντασσόμενος με την αντιφεμινιστική άποψη που προηγουμένως έχει προσάψει στον Ευριπίδη.

Οι γυναίκες του Χορού ενεργοποιούν πιθανά σχέδια εξόντωσης του μεγάλου τραγικού, γιατί το δυσμενές γι’ αυτές κλίμα πλήττει τα συμφέροντά τους: τις εμποδίζει να απατούν τους συζύγους τους, να μπεκροπίνουν, να αναθρέφουν παλιανθρώπους και γενικώς να κάνουν του κεφαλιού τους. Το φεμινιστικό κλίμα αυτής της κωμωδίας δημιουργεί ένα δίπολο πολύ ενδιαφέρον με τη Λυσιστράτη (όπου επίσης οι γυναίκες αναλαμβάνουν τα ηνία της πόλεως, αποποιούμενες τις συζυγικές τους υποχρεώσεις). Ο Μνησίλοχος πρωταγωνιστεί σε ένα παρενδυσιακό όργιο που περιέργως παραπέμπει στον Πενθέα των Βακχών, περνά στο άβατο των γυναικείων τελετών και επιχειρεί ρητορικά να πείσει τις γυναίκες που μπεκρουλιάζουν ότι το ήθος τους είναι έτσι κι αλλιώς αμφίβολο. Στο τέλος του έργου ο Ευριπίδης υπόσχεται ότι θα πάψει να δυσφημεί τις γυναίκες στα έργα του και έρχεται σε συμβιβασμό μαζί τους. Αν και, όπως σαφέστατα υπαινίσσεται ο Αριστοφάνης, δεν είχε και πολύ άδικο που το έκανε. Με τρόπο υπόρρητο ο Αριστοφάνης σαρκάζει τα ήθη των γυναικών, συντασσόμενος με την αντιφεμινιστική άποψη που προηγουμένως έχει προσάψει στον Ευριπίδη. Όλα μέλι γάλα.

Κι ενώ ο Χορός αγανακτά με αυτά που ακούει, εμφανίζεται ο θηλυπρεπέστατος αθηναίος Κλεισθένης και τον αποκαλύπτει. Ο Μνησίλοχος συλλαμβάνεται, δένεται σαν παρθένα στον βράχο και περιμένει την ετυμηγορία των γυναικών. Μια σειρά θεατρικών τεχνασμάτων που επιστρατεύει τότε ο δεσμώτης οδηγεί σε υπόδυση γυναικείων ρόλων αντλημένων από τον Ευριπίδη. Η δεσμοφύλαξ Κρίτυλλα (εξαίρετη στον ρόλο η Άνδρη Θεοδότου), που παρακολουθεί την παρωδία της Ελένης του Ευριπίδη, ανακαλύπτει τον κρυμμένο Ευριπίδη πίσω από τον ρόλο του Μενέλαου που εκείνος υποδύεται για να απελευθερώσει τον Μνησίλοχο. Η σκηνή της Ηχούς που παρωδείται εκνευρίζει τόσο τον Μνησίλοχο που υποδύεται την ευριπίδεια Ανδρομέδα όσο και τον γελοίο Σκύθη τοξότη. Τελευταίο τέχνασμα: ο Ευριπίδης, σαν τσατσά ενός οίκου ανοχής, παραπλανά και ταυτόχρονα γελοιοποιεί τη ζωώδη σεξουαλικότητα του Σκύθη επιστρατεύοντας τα θέλγητρα μιας ημίγυμνης χορεύτρια. 

alt

Αποδόμηση της έμφυλης ταυτότητας

Ο Γιώργος Χρυσοστόμου ως Αγάθων κλέβει την παράσταση, ενώ ως Σκύθης τοξότης δημιουργεί ένα σκιαγράφημα φαλλοκράτη ηλιθίου που επιστρατεύει ένα γλωσσικό ιδίωμα τύπου Αγκόπ. Το κυνικό ύφος και ο γραμμικός τόνος κάνουν ξεκαρδιστική την ερμηνεία του Μνησίλοχου από τον Μάκη Παπαδημητρίου.

Κατά την τέλεση των Θεσμοφορίων οι γυναίκες δέονταν για τη συνέχιση της ευφορίας της γης ανακατεύοντας περσινά θαμμένα κρέατα με σπόρους ροδιού και ξαναφυτεύοντάς τα στη γη, ώστε από τον θάνατο και τη σήψη να αναβλύσει νέα ζωή. Η λειτουργία του Χορού στη σκηνοθεσία του κύριου Θεοδωρόπουλου είναι ευθυγραμμισμένη με μια μελέτη αυτής της παγανιστικής παράδοσης: οι γυναίκες του Χορού είναι διακριτές προσωπικότητες, αναπτύσσουν εξατομικευμένο ρητορικό λόγο και αντίστοιχα κωμικά χαρακτηριστικά, σε μια παράσταση απόλυτα δημοκρατική, που δίνει βήμα σε ωραίες ατομικές ερμηνείες: Νάντια Κοντογεώργη, Ελένη Ουζουνίδου, Μαρία Κατσανδρή, Βαλέρια Δημητριάδου, Ειρήνη Μακρή, Κατερίνα Μαούτσου, Ίριδα Μάρα, Φραγκίσκη Μουστάκη, Ελένη Μπούκλη, Ηλέκτρα Σαρρή, Νατάσα Σφενδυλάκη, Αντιγόνη Φρυδά. Ο άρτια ενορχηστρωμένος Χορός τηρεί την ιδιότυπη Παράβαση των «Θεσμοφοριαζουσών»: συνεχίζει να κινείται εντός του δραματικού σύμπαντος και δεν διαρρηγνύει τη δραματική ψευδαίσθηση, ενώ παράλληλα επιχειρεί να αναβαθμίσει τα στερεότυπα για τις γυναίκες με μια μη πειστική επιχειρηματολογία.

Ο Γιώργος Χρυσοστόμου ως Αγάθων κλέβει την παράσταση, ενώ ως Σκύθης τοξότης δημιουργεί ένα σκιαγράφημα φαλλοκράτη ηλιθίου που επιστρατεύει ένα γλωσσικό ιδίωμα τύπου Αγκόπ. Το κυνικό ύφος και ο γραμμικός τόνος κάνουν ξεκαρδιστική την ερμηνεία του Μνησίλοχου από τον Μάκη Παπαδημητρίου. Και μια τελευταία, επίσης εγκωμιαστική παρατήρηση: ο Μνησίλοχος του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου μιλά για τον εαυτό του στο θηλυκό γένος, απορροφημένος από την θεατρική του μεταμφίεση (transvestissement), όμως, παρά το ανδροπρεπές και άτσαλο δέμας του, κατορθώνει ένα είδος «αλλαγής φύσεως» (μεταμορφώσεως, δηλαδή) επί σκηνής. Αυτό είναι σπάνιο και επίσης παραπέμπει στις Βάκχες του Ευριπίδη.

Τέλος, ο επιλεκτικός ρεαλισμός του Αριστοφάνη αποδίδεται έξοχα, και σε αυτό συμβάλλουν ιδιαίτερα οι έξοχοι φωτισμοί του Σάκη Μπιρμπίλη, τα κοστούμια «δύο διαστάσεων» του Άγγελου Μέντη και ο καρτουνίστικος «οικισμός αντίσκηνων» του βάθους της Μαγδαληνής Αυγερινού: αυτό το σκηνικό εύρημα καταφέρνει να δώσει την εντύπωση μιας προχειροφτιαγμένης «εξωσκηνικής» διευθέτησης χώρου, ούτως ώστε οι εναλλαγές των ρόλων, από την παρωδία ενός ευριπίδειου κειμένου στη σκηνική πραγματικότητα του αριστοφανικού έργου, και τ’ ανάπαλιν, να γίνονται ανενόχλητα.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου, σε σκηνοθεσία Πέπης Μοσχοβάκου – Η μύγα που μας μεταφορφώνει σε ανθρώπους

«Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου, σε σκηνοθεσία Πέπης Μοσχοβάκου – Η μύγα που μας μεταφορφώνει σε ανθρώπους

«Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου, σε σκηνοθεσία Πέπης Μοσχοβάκου, στο Θέατρο Όλβιο, με πρωταγωνίστρια τη Λίλη Τσεσματζόγλου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Ο μονόλογος «Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου ανέδειξε τη συγγραφέα πριν από εννέα χρόνια, παράλληλα ...

Ταξιδεύοντας νοερά σε εβδομήντα θεατρικά φεστιβάλ του κόσμου

Ταξιδεύοντας νοερά σε εβδομήντα θεατρικά φεστιβάλ του κόσμου

Μια απόπειρα χαρτογράφησης των σημαντικότερων θεατρικών φεστιβάλ του κόσμου, καθώς και προσδιορισμού των κοινών σταθερών που τα ορίζουν. Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από το Φεστιβάλ της Αβινιόν.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...
«Η αισθηματική αγωγή» του Γκιστάβ Φλομπέρ, σε σκηνοθεσία Παντελή Φλατσούση – Όταν το ατομικό συμφέρον συγκρούεται με το συλλογικό καλό

«Η αισθηματική αγωγή» του Γκιστάβ Φλομπέρ, σε σκηνοθεσία Παντελή Φλατσούση – Όταν το ατομικό συμφέρον συγκρούεται με το συλλογικό καλό

Για την παράσταση «Η αισθηματική αγωγή», βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Γκιστάβ Φλομπέρ, σε σκηνοθεσία Παντελή Φλατσούση, στο Υποσκήνιο Β του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. © για την κεντρική φωτογραφία: akriviadis.gr

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φραντς Κάφκα, ο δάσκαλος του Φίλιπ Ροθ

Φραντς Κάφκα, ο δάσκαλος του Φίλιπ Ροθ

Μια σύντομη και κατατοπιστική μελέτη για τη σημαντική επιρροή που άσκησε ο Φραντς Κάφκα (Franz Kafka) στον Φίλιπ Ροθ (Philip Roth). 

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

Ο Φραν...

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

Στο 65ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συνομιλεί με τον ποιητή και φιλόσοφο Νίκο Ερηνάκη. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά την Πέμπτη, 6 Φεβρουαρίου, στις 7.00μμ.

Επιμέλεια: Book Press

...
Αθηνόδωρος Μεταλλίδης: «Το βιβλίο μου αποβλέπει στη δημιουργία ενός ηθικού πλαισίου για τη δράση των υπηρεσιών πληροφοριών»

Αθηνόδωρος Μεταλλίδης: «Το βιβλίο μου αποβλέπει στη δημιουργία ενός ηθικού πλαισίου για τη δράση των υπηρεσιών πληροφοριών»

Μια επίκαιρη συνέντευξη με τον Αθηνόδωρο Μεταλλίδη, με αφορμή το βιβλίο του «Intelligence: το ηθικό δίλημμα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποιότητα. «Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τις απειλές, καταλήγουν να βλάπτουν το αξιακό τους σύστημα».

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων του Λάζαρου Αλεξάκη «Mind the gap», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 5 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Είχε φτάσει σε μικρή απόσταση από τη βιτρίνα, και το νυχτεριν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ιωλκός. Τρεις δημιουργοί καταθέτουν τα νέα τους έργα και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά.

Επιμέλεια: Book Press

Δημήτρης Βασιλάκης,  ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ