alt

Για την παράσταση Μάνα κουράγιο και τα παιδιά της, του Bertolt Brecht, σε μετάφραση Γιώργου Δεπάστα και σκηνοθεσία Νικίτα Μιλιβόγεβιτς, η οποία παρουσιάζεται από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδoς.

Του Νίκου Ξένιου

Άνοιξη του 1624, όταν η Σουηδία στρατολογεί κόσμο για τον πόλεμο κατά της Πολωνίας. Xαρακτηριστική μορφή γυρολόγισσας του 17ου αιώνα, η Άννα Φίρλινγκ, με τον αραμπά της και τα τρία παιδιά της περιφέρεται στα πεδία των μαχών της ρημαγμένης Ευρώπης στην περίοδο του 30ετούς πολέμου (1618-1648) και προμηθεύει τα αντίπαλα στρατόπεδα για να επιβιώσει, θεωρώντας, φυσικά, τον πόλεμο ευλογία. Χωρίς να παίρνει φανερά το μέρος κανενός παρεμποδίζει τη στρατολόγηση των γιων της. Η γυναίκα αυτή ξέρει τι παιγνίδι παίζεται και παρ' όλα αυτά ακολουθεί τον πόλεμο που οδηγεί στην καταστροφή, γιατί πιστεύει ότι θα της αποφέρει κέρδος. Όμως θα χάσει, το ένα μετά το άλλο, και τα τρία παιδιά της και θα μείνει ολομόναχη, να σέρνει τον κουρελιασμένο αραμπά της με τη σκισμένη σημαία και τις κρεμασμένες αρβύλες και τα μπουκάλια του μπράντι.

Συνοψίζει την ανθρώπινη υπαρξιακή συνθήκη σε μια τοιχογραφία όπου αναμειγνύονται σε ένα βαθμό ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός, η λαϊκή σοφία, η βλασφημία και η ποιητική πρόθεση.

Ο Μπρεχτ προσφέρει «στο πιάτο» τις αντιφάσεις αυτής της προσωπικότητας, έτσι ώστε να προβληματίσει το κοινό του για τον βάρβαρο παραλογισμό που διέπει τον γερμανικό λαό στις παραμονές του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Γράφει το «Μάνα Κουράγιο» (Mutter Courage und ihre Kinder) το 1939, κατά τα χρόνια της εξορίας του στη Δανία, παρατηρώντας τον κόσμο από τη σκοπιά του ασήμαντου ανθρώπου και επιθυμώντας διακαώς να τον αλλάξει. Έτσι εξηγείται ο χαρακτήρας «φυλλαδίου» που έχει το συγκεκριμένο έργο, που συνοψίζει την ανθρώπινη υπαρξιακή συνθήκη σε μια τοιχογραφία όπου αναμειγνύονται σε ένα βαθμό ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός, η λαϊκή σοφία, η βλασφημία και η ποιητική πρόθεση. Το έργο είναι εμπνευσμένο από δύο αφηγήσεις του γερμανού μυθιστοριογράφου Χανς Γιακόμπ Κριστόφελ φον Γκριμελσχάουζεν (1622-1676) που αναφέρονται στον Τριακονταετή Πόλεμο.

Μια άρτια παράσταση

Καταπίεση, έξαρση των ευτελέστερων ενστίκτων επιβίωσης, υποκρισία και δαιμόνια εφευρετικότητα του κεντρικού χαρακτήρα, χιούμορ και μητριαρχικός αυταρχισμός, παράλληλα με βαθύτατο αίσθημα τραγικότητας στην απώλεια των παιδιών της, όλα σε ένα ρεσιτάλ ηθοποιίας της Λυδίας Φωτοπούλου.

Καταπίεση, έξαρση των ευτελέστερων ενστίκτων επιβίωσης, υποκρισία και δαιμόνια εφευρετικότητα του κεντρικού χαρακτήρα, χιούμορ και μητριαρχικός αυταρχισμός, παράλληλα με βαθύτατο αίσθημα τραγικότητας στην απώλεια των παιδιών της, όλα σε ένα ρεσιτάλ ηθοποιίας της Λυδίας Φωτοπούλου. Η ερμηνεία των υπόλοιπων ηθοποιών, ισότιμη και με αίσθηση ομαδικότητας, πλαισιώνει το μικρό αλλά θαυματουργό δέμας της μεγάλης πρωταγωνίστριας. Η Εμμανουέλα Μαγκώνη στον ρόλο της βουβής κόρης τήρησε τις σωστές παύσεις και είχε αίσθηση του μέτρου στα «κρατήματά» της, ώστε να εξισορροπήσει σε μιαν οριακή αντίληψη του τραγικού. Ο Ορέστης Χαλκιάς στον ρόλο του Άιλιφ πολύ εκφραστικός, και το ίδιο ισχύει για τον Εμμανουήλ Κοντό στον ρόλο του Έμενταλ (Schweizerkas). Επιβλητική η Σοφία Καλεμκερίδου στον διπλό ρόλο του Μάγειρα και της Αγρότισσας, ο Γιώργος Κολοβός μάς μάγεψε στον ρόλο του Ιεροκήρυκα και ο Δημήτρης Μορφακίδης έδωσε μικρή ατομική παράσταση με χιούμορ και αυτοσαρκασμό στον ρόλο του Γέρου συνταγματάρχη.

Στο έργο παρεμβάλλονται δώδεκα μελοποιημένα τραγούδια, αντίστοιχα στις δώδεκα σκηνές του. Η μουσική του Πάουλ Ντεσσάου δύσληπτη αλλά λειτουργική στον στόχο που υπηρετεί, ενός θεάτρου άκρως περιγραφικού, που παράγει την αποστασιοποίηση και τη θρυλική μεγέθυνση των ανθρώπινων μικροτήτων. Ο Νίκος Καπετάνιος και το μουσικό του σύνολο (Άρτεμις Βαβάτσικα, Ιωάννα Γανίτη, Κωνσταντίνος Ιωαννίδης, Ηρώ Μενέγου, Θεόφιλος Μπίκος, Ανδρέας Παπακώστας-Σμύρης, Βαλεντίνη Παπανικολάου και Πασχαλίνα Τσέρνου) στάθηκαν επάξια στον σκηνικό τους ρόλο, παίρνοντας ενεργό μέρος στη δράση.

alt

Σύνθεση και ιστορία του έργου

Ο Μπρεχτ αναπτύσσει τον μύθο του πολέμου ντύνοντας τα ταπεινά, ευτελισμένα πρόσωπα με τις ιδέες του για τον διαλεκτικό υλισμό και αναθέτοντας στον θεατή τον ρόλο του κριτή.

Γερμανοί, Σουηδοί, Φιλανδοί, Πολωνοί, Τσέχοι και άλλοι λαοί εμπλέκονται στη δίνη του «θρησκευτικού» Τριακονταετούς Πολέμου με την ψευδαίσθηση πως μάχονται υπέρ πίστεως και πατρίδος, ενώ το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η επιβίωσή τους: ο Μπρεχτ αναπτύσσει τον μύθο του πολέμου ντύνοντας τα ταπεινά, ευτελισμένα πρόσωπα με τις ιδέες του για τον διαλεκτικό υλισμό και αναθέτοντας στον θεατή τον ρόλο του κριτή. Όλα τα πρόσωπα του έργου απομακρύνονται από τις αρχικές διαστάσεις τους και αποκτούν ανεξάρτητη ύπαρξη, συχνά αντίθετη προς το συγγραφικό του κίνητρο. Υφίστανται, με άλλα λόγια, την Αλλοτρίωση (Αποξένωση: Verfremdung) για την οποία μιλούν ο Μαρξ και ο Ένγκελς στην Αλληλογραφία τους. «Τα μεγάλα εμπορικά αλισβερίσια στους πολέμους δεν γίνονται από τους μικρούς», λέει ο Μπρεχτ: «…ο πόλεμος μετατρέπει τις ανθρώπινες αρετές σε θανατηφόρες –ακόμη και για τους κατόχους τους– και για την καταπολέμηση του πολέμου καμία θυσία δεν είναι υπερβολικά μεγάλη». Όπως λέει ο Δημοσθένης Γεωργοβασίλης[1], «…το εμπόριο με όλες τις μορφές του διολισθαίνει και διαπερνά όλες τις κοινωνικές τάξεις, διέρχεται χωρίς διαβατήριο όλα τα εθνικά σύνορα, μεγαλύνει τον αμοραλισμό, ανυμνεί την κερδοσκοπία και αποτελεί τη μοναδική καύσιμη ύλη στις κρεατομηχανές του πολέμου».

Με την Τερέζα Γκίζε στον ρόλο, η αντίδραση του κοινού είναι τελείως διαφορετική απ’ την προσδοκώμενη: οι θεατές συγκινούνται μέχρι δακρύων από τα βάσανα μιας δύστυχης γυναίκας, που χάνει τα τρία της παιδιά, μα συνεχίζει ηρωικά τον γενναίο αγώνα της κι αρνείται να υποκύψει – την κατανοούν σαν ενσάρκωση των αιώνιων αρετών του απλού λαού.

Κύριο γνώρισμα της Μάνας Κουράγιο είναι η απληστία, γνώρισμα, επίσης, ενός κόσμου όπου η γενιά των πατεράδων εκποιεί τις αξίες και την ποιότητα ζωής της γενιάς των παιδιών. Όπως είπε σε συνέντευξή της η Λυδία Φωτοπούλου, η Μάνα Κουράγιο «…είναι ένας χαρακτηριστικός ανθρώπινος τύπος. Έχει το στοιχείο της επιβίωσης, της ικανότητας να μπορεί να ελιχθεί σε οποιαδήποτε κατάσταση παρουσιαστεί μπροστά του (…) Όσο ο άνθρωπος συνεχίζει να είναι αυτό το «ζώο», μέσα σ’ αυτή τη ζούγκλα, που ο ίδιος φτιάχνει, η «Μάνα Κουράγιο» θα είναι εκεί, θα προσπαθεί να επιβιώσει, πολλές φορές πατώντας επί πτωμάτων. Δηλαδή δεν είναι ένας θετικός χαρακτήρας, που υπομένει και ανθίσταται. Αντίθετα, είναι ο τύπος του ανθρώπου που θα κάνει τα πάντα για να επιβιώσει, για να βρεθεί πάνω στη βάρκα, ενώ όλοι οι υπόλοιποι θα πνίγονται γύρω της. Αυτή επιβιώνει και τα παιδιά της πεθαίνουν δίπλα της. Επιβιώνει κλέβοντας τους ηττημένους. Είναι απόλυτα ενταγμένη στην κατάσταση της ζούγκλας. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει ούτε να κάνει κάτι άλλο, όσο δεν αλλάζει το περιβάλλον του».

Το έργο πρωτοανεβαίνει στο Schauspielhaus της Ζυρίχης, το 1941. Με την Τερέζα Γκίζε στον ρόλο, η αντίδραση του κοινού είναι τελείως διαφορετική απ’ την προσδοκώμενη: οι θεατές συγκινούνται μέχρι δακρύων από τα βάσανα μιας δύστυχης γυναίκας, που χάνει τα τρία της παιδιά, μα συνεχίζει ηρωικά τον γενναίο αγώνα της κι αρνείται να υποκύψει – την κατανοούν σαν ενσάρκωση των αιώνιων αρετών του απλού λαού. Ο Μπρεχτ εκνευρίζεται και ξαναγράφει το έργο, δίνοντας έμφαση στην εκποίηση των αισθημάτων και στην ευτέλεια του χαρακτήρα. Επιβλέπει δε αυτοπροσώπως τη βερολινέζικη παράσταση του 1949, όπου τον επώνυμο ρόλο υποδύεται η τότε σύζυγός του Έλενα Βάιγκελ, πιο κοντά στη γραμμή της πρόθεσης του συγγραφέα. Θρυλικό υπήρξε το ανέβασμα, το 1951, του έργου από τον Ζαν Βιλάρ, που επανέλαβε την παράσταση το 1959 και το 1960 στο φεστιβάλ της Αβινιόν. Το 2014 το έργο, με την ίδια μουσική, ανέβηκε από τον Κλάους Πεϊμάν στο Théâtre de la Ville του Παρισιού. Στην Ελλάδα έμειναν στην ιστορία του θεάτρου η Κατίνα Παξινού και η Δέσποινα Μπεμπεδέλη στην υπόδυση του συγκεκριμένου ρόλου. Η σκηνοθεσία του Κώστα Τσιάνου στο Εθνικό με την Αντιγόνη Βαλάκου ήταν κάπως διαφορετική. Η «Μάνα Κουράγιο» έχει ανέβει άλλη μια φορά στο ΚΘΒΕ σε σκηνοθεσία Θόδωρου Τερζόπουλου, το 1982, με τη Λίνα Λαμπράκη στον ομώνυμο ρόλο.

[1] Από άρθρο στην εφημερίδα «Η Νέα Εποχή»: http://www.epoxi.gr/RTB2936/civilization0101a.htm 

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. «Έντονες επιρροές από τον Καστελούτσι και τον Παπαϊωάννου, εξαιρετική μουσική υπόκρουση». Φωτογραφίες © Ανδρέας Σιμόπουλος

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Το «ΜΑΜΙ» του ...

«Η δύναμη της συνήθειας» του Τόμας Μπέρνχαρντ, σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα

«Η δύναμη της συνήθειας» του Τόμας Μπέρνχαρντ, σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα

Για την παράσταση «Η δύναμη της συνήθειας» του Τόμας Μπέρνχαρντ, σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα, στο Θέατρο Ροές. Μαζί με τον Περλέγκα παίζουν τα μέλη της ομάδας «κι όμΩς κινείται».

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Στο θέατρο «Ροές» ο ...

«Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου, σε σκηνοθεσία Πέπης Μοσχοβάκου – Η μύγα που μας μεταφορφώνει σε ανθρώπους

«Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου, σε σκηνοθεσία Πέπης Μοσχοβάκου – Η μύγα που μας μεταφορφώνει σε ανθρώπους

«Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου, σε σκηνοθεσία Πέπης Μοσχοβάκου, στο Θέατρο Όλβιο, με πρωταγωνίστρια τη Λίλη Τσεσματζόγλου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Ο μονόλογος «Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου ανέδειξε τη συγγραφέα πριν από εννέα χρόνια, παράλληλα ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. «Έντονες επιρροές από τον Καστελούτσι και τον Παπαϊωάννου, εξαιρετική μουσική υπόκρουση». Φωτογραφίες © Ανδρέας Σιμόπουλος

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Το «ΜΑΜΙ» του ...

Κώστας Λογαράς: «Πρώτη φορά ταξίδεψα πέρα απ’ τα όρια της γειτονιάς μου με τον Ιούλιο Βερν»

Κώστας Λογαράς: «Πρώτη φορά ταξίδεψα πέρα απ’ τα όρια της γειτονιάς μου με τον Ιούλιο Βερν»

«Ο έφηβος» και «Ο νεαρός Τέρλες» τον ώθησαν στην ενδοσκόπιση και τη γραφή, ενώ επανέρχεται στην «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» ως πρότυπο γλώσσας και ύφους. Αυτά είναι κάποια από τα βιβλία της ζωής του Κώστα Λογαρά.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Η δύναμη της συνήθειας» του Τόμας Μπέρνχαρντ, σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα

«Η δύναμη της συνήθειας» του Τόμας Μπέρνχαρντ, σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα

Για την παράσταση «Η δύναμη της συνήθειας» του Τόμας Μπέρνχαρντ, σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα, στο Θέατρο Ροές. Μαζί με τον Περλέγκα παίζουν τα μέλη της ομάδας «κι όμΩς κινείται».

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Στο θέατρο «Ροές» ο ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων του Λάζαρου Αλεξάκη «Mind the gap», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 5 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Είχε φτάσει σε μικρή απόσταση από τη βιτρίνα, και το νυχτεριν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ