Tyfloi-1

Για την παράσταση Οι τυφλοί του Maurice Maeterlinck, που ανέβηκε στις 12 και 13 Ιουλίου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. 

Του Γιώργου Π. Πεφάνη

Στο εκτυφλωτικό φως και στο βαθύ σκοτάδι βασιλεύει η σιωπή. Το βασίλειο της σιωπής είναι αυτοί οι ανεπαίσθητοι ήχοι που αποκτούν απροειδοποίητα όγκο και βαρύτητα, που διαπερνούν ξαφνικά την ανθρώπινη ύπαρξη όταν τα μάτια τυφλώνονται στο κυριαρχικό φως ή βυθίζονται στο σκοτάδι, όταν δηλαδή η συνείδηση απορεί.

Στην παράσταση των Τυφλών του Maeterlinck η διπλή οδός της τύφλωσης (του επιθετικού φωτός και του καθηλωτικού σκότους) αποδόθηκε από τη σκηνοθεσία της Ζωής Χατζηαντωνίου (όπως αρμόζει σε συμβολιστικά έργα) με υπαινιγμούς και χαμηλές ηχητικές ατμόσφαιρες τόσο στο επίπεδο της σωματικής δυσχέρειας, όσο και (ακόμα περισσότερο) σε εκείνο της ψυχολογικής και υπαρξιακής δυστοπίας. Η συνθήκη της απορίας σκιαγραφείται (άλλο ένα ρήμα-παιχνίδισμα του φωτός και του σκοταδιού) με έναν ιδιάζοντα τρόπο. Άπορος, στην περίπτωσή μας, είναι αυτός που δεν μπορεί να αντλήσει πόρους από τα αισθητηριακά του δεδομένα (την όραση) και δεν έχει τρόπο να δρασκελίσει το όριο που του θέτει αυτή η απορία. Η πρώτη απορία συνυφαίνεται με τη δεύτερη, όπως η άγνοια με το σκοτάδι: μεταφορικά ή μετωνυμικά, οι δύο αυτές έννοιες πλέκονται συνεχώς κατά τη διάρκεια της παράστασης, για να αναδυθεί εντέλει ένα βαθύ υπαρξιακό δράμα, το δράμα της απορίας.

Το «δράμα» του αδύνατου περάσματος από το σκοτάδι στο φως, από την άγνοια στη γνώση από το σκιώδες εγώ στον άλλον.

Το «δράμα» (η λέξη ας τεθεί σε εισαγωγικά καθώς η δράση είναι στοιχειώδης, χωρίς όμως και να απορεί) του αδύνατου περάσματος από το σκοτάδι στο φως, από την άγνοια στη γνώση από το σκιώδες εγώ (ποιος είμαι εγώ για εμένα που δεν με βλέπω;) στον άλλον. Διότι εν τέλει η απορία των τυφλών ανθρώπων κορυφώνεται στον άλλον που δεν μπορούν να δουν (μπορούν μόνο να ακούσουν τον ψίθυρό του) και στον Άλλον, αυτόν τον ανυπέρβλητο Άλλον (που ούτε καν μπορούν να ακούσουν), τον κρυμμένο πίσω από το φως και μέσα στη σιωπή της νύχτας, τον Άλλον που μπορούμε να ονομάσουμε «θάνατο», «αλήθεια», «Θεό», ανάλογα με τον προσανατολισμό της σκέψης που ακολουθούμε. Η απορία των τυφλών είναι η συνειδητοποίηση του αδιάβατου (ή του άβατου;) που μας χωρίζουν από αυτές τις έννοιες, του αδιάβατου που αναβάλλει συνεχώς το περιεχόμενο των εννοιών αυτών και τις καθιστά αδύνατες, απρόσβατες και σκηνικά φαντασματικές.

Tyfloi-2Από τη στιγμή που εισέρχονται οι ηθοποιοί όλοι μαζί σαν ένα φαντασματικό σώμα στη σκηνή έως το τέλος που διαχέονται σαν σκιές στον χώρο, τα βήματα των τυφλών, τα διστακτικά και φοβισμένα βήματα είναι αυτά που τους έχουν αρνηθεί τη δυνατότητα μετακίνησης, είναι βήματα χωρίς κίνηση, αφού κάθε κίνηση προϋποθέτει ένα αλλού, το οποίο εδώ απουσιάζει, είναι οιονεί βήματα, μια τυφλή επανάληψη ενός βήματος και όχι απλώς ένα τυφλό βήμα που συνεπάγεται μια στοιχειώδη μετατόπιση. Όταν οι τυφλοί βηματίζουν το μόνο που μετακινείται (εάν υπάρχει κάτι τέτοιο) είναι ο χρόνος, οι ίδιοι είναι εγκλωβισμένοι σε μια παραλυτική εμμένεια, όπου ακόμα και ο άλλος δεν είναι παρά μια σκιά φαντάσματος για το εγώ. Τόποι απορίας λοιπόν είναι το σκηνικό των Τυφλών, που δημιούργησε με ευστοχία η Ελίνα Λούκου, μονοπάτια που δεν οδηγούν πουθενά (σαν ένα χαϊντεγγεριανό Holzweg), τόποι χωρίς περάσματα, χωρίς διόδους, χωρίς καμία προστασία και χωρίς προβολές που θα στοιχειοθετούσαν ένα ελάχιστο μέλλον ─ η μόνη προβολή είναι αυτή του πάντα επικείμενου θανάτου, του Άλλου, του αναβαλλόμενου τέλους, που εδώ, στη σκηνή που στήνει ο Maeterlinck και μέσω αυτού η Χατζηαντωνίου, είναι το νερό, το νερό της θάλασσας, η οποία υποτονθορύζει το μυστικό ενός υδάτινου κατωφλίου, ενός αδιόρατου περάσματος (προς τον θάνατο· προς την ελευθερία; Μπορούμε να απαντήσουμε;).

Αυτό το έργο που γράφει ο Maeterlinck μόλις το 1890, πριν από τον Ibsen και πολύ πριν από τον Beckett και τον Sartre, γράφεται έκτοτε ξανά και ξανά σε διαφορετικά συγκείμενα και ποικίλα ερμηνευτικά πρίσματα, ώστε είναι δύσκολο (αν όχι ανεπίτρεπτο) να αξιωθεί μία δεσπόζουσα ερμηνεία. Οι τόποι της απορίας που προτείνω εδώ προβάλλουν μάλλον την απουσία των πόρων παρά προκρίνουν μια νέα ερμηνεία, που ούτως ή άλλως κανένα γνήσιο συμβολιστικό έργο δεν θα επιδεχόταν ως πανάκεια.

Στο στόμα όλων των ηθοποιών υπήρχε ένα ερωτηματικό: ένα ερωτηματικό αργόσυρτο, διαρκές, επίβουλο, σπαρακτικό και ζοφερό.

Η ίδια δε η παράσταση δημιούργησε, νομίζω, έναν τέτοιο τόπο απορίας και με το νόημα αυτό πέτυχε τον στόχο της: να συνδέσει την τυφλότητα με την επιφατική συνύπαρξη και άρα με την υπαρξιακή μοναξιά, πολύ περισσότερο απ’ ό,τι με τη σωματική αναπηρία. Η φράση του γαλλικού κειμένου «Il faut songer à vivre» παραπέμπει στην τόλμη και στον οραματισμό του ζην και όντως ένα από τα πρόσωπα παραδέχεται ότι μπορεί να βλέπει μόνο όταν ονειρεύεται. Όμως τα όνειρα παραμένουν όνειρα, πρόσκαιρες διαφυγές από την πραγματικότητα, χωρίς ίχνη οραματισμού. Αυτή η διαφυγή από την πραγματικότητα της τύφλωσης, της μοναξιάς, της εγκατάλειψης, του γήρατος είναι η ίδια η κατάφαση της τύφλωσης, της μοναξιάς, της εγκατάλειψης και του γήρατος. Το πραγματικό όμως, που για τη σκέψη ενός συμβολιστή λανθάνει βαθιά μέσα στις συμβολικές μορφές του ονείρου και της φαντασίας, όσο το αποφεύγεις τόσο αυτό ισχυροποιεί τις μάσκες του. Όπως γράφει ο Alain Badiou στο πρόσφατο βιβλίο του À la recherche du réel perdu, «το πραγματικό δεν αποκτάται παρά μόνο εάν αφαιρεθούν οι μάσκες του».[1] Αυτή η φράση που θα ταίριαζε πολύ σε μια εισαγωγική προσέγγιση της πιραντελλικής δραματουργίας, ταιριάζει και ως αφετηρία σκέψης γύρω από την ατμοσφαιρική παράσταση των Τυφλών, μία από τις καλύτερες που παρουσιάζει εφέτος το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, σε προσεκτική, αλλά και αρκούντως υπαινικτική μετάφραση της Δήμητρας Κονδυλάκη[2] και σε εξαιρετικές μουσικές και ηχητικές συνθέσεις του Δημήτρη Καμαρωτού.

Στο στόμα όλων των ηθοποιών υπήρχε ένα ερωτηματικό: ένα ερωτηματικό αργόσυρτο, διαρκές, επίβουλο, σπαρακτικό και ζοφερό. Όλοι τους ψιθύριζαν και οι ψίθυροί τους γίνονταν ζόφος καθώς διαχέονταν με την ερωτηματική τους δύναμη στον σκοτεινό μεγάλο χώρο του κτιρίου Η της Πειραιώς 260. Είναι από τις λίγες περιπτώσεις που δεν μπορείς να διακρίνεις τη μία ή την άλλη ερμηνεία, καθώς λειτουργούσαν όλοι ως χορός εν απορία, χωρίς να αφήνουν όμως καμία απορία, καμία αμφιβολία για τη σκηνική τους δύναμη. Θα αναφέρω απλώς τα ονόματά τους: Ξένια Καλογεροπούλου, Μαρία Κεχαγιόγλου, Υβόννη Μαλτέζου, Γιώργος Μπινιάρης, Ανέζα Παπαδοπούλου, Χρήστος Στέργιογλου, Χάρης Τσιτσάκης, Μηνάς Χατζησάββας. 

* O ΓΙΩΡΓΟΣ Π. ΠΕΦΑΝΗΣ είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Φιλοσοφίας και Θεωρίας του Θεάτρου και του Δράματος του Πανεπιστημίου Αθηνών.

[1] Alain Badiou: À la recherche du réel perdu, Fayard, Paris 2015, σ. 22.
[2] Η μετάφραση του έργου από τη Δήμητρα Κονδυλάκη θα δημοσιευτεί από τις εκδόσεις Νεφέλη. 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι Τσέντσι» του Π. Μπ. Σέλλεϋ σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (κριτική) – Ένα έργο φεμινιστικό και βέβηλο

«Οι Τσέντσι» του Π. Μπ. Σέλλεϋ σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (κριτική) – Ένα έργο φεμινιστικό και βέβηλο

Για τους «Τσέντσι», του Π. Μπ. Σέλλεϋ, σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου που ανέβηκε στην αίθουσα «Ω» του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Kεντρική εικόνα: © Μαρίζα Καψαμπέλη.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Την τραγωδία «ήρεμ...

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ο ιστορικός χώρος της αρχαίας Αθήνας «συνομιλεί» αρμονικά με τη μαγική νύχτα των Αγγλοσαξόνων, όπως τη συνέθεσε ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Κεντρική εικόνα: © Sabrina Brodescu.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η ομάδα Loxodox είναι ιδέα της Μαρίζας Θεοφυλακτοπού...

«Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα» (κριτική): Δύο σημαντικά έργα του Ματέι Βίσνιεκ στις αθηναϊκές σκηνές

«Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα» (κριτική): Δύο σημαντικά έργα του Ματέι Βίσνιεκ στις αθηναϊκές σκηνές

Για τις παραστάσεις «Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» στο θέατρο «Χώρος» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα», στο Θέατρο Μπέλλος, και τα δύο του Γαλλορουμάνου θεατρικού συγγραφέα, ποιητή και δημοσιογράφου Ματέι Βίσνιεκ. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Το σώμα της γυναί...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ