«Το συνέδριο για το Ιράν», του Ιβάν Βιριπάγιεφ, σε σκηνοθεσία Χρήστου Θεοδωρίδη

«Ο Μύθος είναι η ενέργεια του σύμπαντος», Ιβάν Βιριπάγιεφ

Στον βιομηχανικό χώρο ΠΛΥΦΑ ανεβαίνει το έργο «Το συνέδριο για το Ιράν» του Ιβάν Βιριπάγιεφ σε μετάφραση της Ιζαμπέλας Κωνσταντινίδου και δραματουργία και δεξιοτεχνική σκηνοθεσία του Χρήστου Θεοδωρίδη. Πρόκειται για μια φιλοσοφική παραβολή που θέτει ενώπιον ενός ομίλου συνομιλητών τα φλέγοντα υπαρξιακά ζητήματα της εποχής μας: την πίστη, τη συνέπεια θεωρίας/πράξης, τον σεβασμό στον συνάνθρωπο, την αγάπη ως συναίσθημα και ως έμπρακτη προσφορά, την ανθρώπινη δημιουργικότητα και, κυρίως, την ανθρώπινη ελευθερία. Τα σκηνικά-κοστούμια είναι της Τίνα Τζόκα και οι φωτισμοί του Τάσου Παλαιορούτα, ενώ ο θίασος αποτελείται από έντεκα ηθοποιούς.

Το «Συνέδριο για το Ιράν» γράφτηκε πριν από την πανδημία του Covid, ενώ από παράσταση σε παράσταση εμπλουτίζεται ως κείμενο, περιλαμβάνοντας τον πόλεμο Ρωσίας/Ουκρανίας, τον πόλεμο Ισραήλ/Παλαιστίνης, το ραγδαίο κύμα μετανάστευσης προς την Ευρώπη και την άνοδο ακροδεξιών κομμάτων στο πολιτικό της στερέωμα. Παράλληλα, σε ολοκληρωτικά καθεστώτα όπως αυτό του Ιράν η θέση της γυναίκας παραμένει τρισάθλια, η ποινικοποίηση πράξεων όπως ένα μικρό γλέντι με μια γουλιά ουίσκι ή ένας δημόσιος χορός ή, ακόμη, η εκπεφρασμένη αντίδραση στο καθεστώς, μπορούν να επισύρουν ποινές ασυμβίβαστες με τα ανθρώπινα δικαιώματα: από ανελέητους δημόσιους ραβδισμούς έως και δημόσιες εκτελέσεις. Το έργο ανέβηκε το 2022 στο θέατρο «Τακόι» της Αγίας Πετρούπολης, σε σκηνοθεσία των Ιγκόρ Σεργκέεφ και Βλαντιμίρ Κουζνέτσοφ. Έκτοτε, έχει κάνει τον γύρο του κόσμου.

Προσέγγιση τριών ανδρικών ρόλων

Ο εξαιρετικός Γιώργος Κισσανδράκης ερμηνεύει τον Φίλιπ Ρασμούσεν, καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, Τομέα Ανθρωπιστικών Σπουδών, που συντονίζει και την όλη συνάντηση. Ο εξωστρεφής στοχασμός του ως συντονιστή συνοδεύεται από αδιάλειπτη επικοινωνία με το κοινό.

Ο Μάριος Μάνθος είναι ο πρώτος εισηγητής στο συνέδριο, υποδυόμενος τον Ντάνιελ Κρίστενσεν, καθηγητή Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Aarhus και ακτιβιστή του διεθνούς κινήματος «Ευρωπαϊκό Ισλάμ», που θα επιχειρήσει να καταρρίψει την έννοια των αγνών προθέσεων, ισχυριζόμενος πως κάθε ενέργειά μας πηγάζει από την καθοριστική συνθήκη του «να έχεις», του «να παίρνεις», του «να αποκτάς» – σε όλο το εύρος των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Ο Μιχάλης Πητίδης, δεύτερος κατά σειράν ομιλητής, θα ονομάζεται Όλιβερ Λάρσεν, θα είναι καθηγητής Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και θα υποστηρίξει ότι ο δυτικός άνθρωπος οφείλει πρωτίστως να κατανοήσει τον μεσσιανικό τρόπο προσέγγισης του ισλαμικού κόσμου προτού προβεί σε στηλίτευση και δριμεία απόρριψή του. Στον συλλογισμό του αυτόν κεντρική θέση θα πάρει η πραγμάτευση της έννοιας του Θείου – στην οικουμενική του διάσταση. Κι εδώ θα αναδυθεί η σύγκρουση της σύγχρονης δυτικής φιλελεύθερης ιδεολογίας (ανθρωπιστικού ρασιοναλισμού) με την παραδοσιακή θρησκευτική συνείδηση και τρόπο ζωής γενικότερα.

Οι γυναίκες λένε τις μεγάλες αλήθειες

Η Ελευθερία Αγγελίτσα ερμηνεύει εκπληκτικά την Άστριντ Πήτερσεν, μια freelance δημοσιογράφο που καλύπτει καυτά θέματα της επικαιρότητας ενιστάμενη εντόνως στις τοποθετήσεις των δύο προλαλησάντων: κατά τη γνώμη της μαχητικής Άστριντ, είναι απαράδεκτο οι συζητήσεις ενός (υποτίθεται επιστημονικού) συνεδρίου να στρέφονται διαρκώς σε «εκπνευματωμένες» εκδοχές της αλήθειας ή σε μεσσιανική προσδοκία μιας κάποιας έξωθεν λύτρωσης. Στη δευτερολογία της, μετά από την ομιλία του συγγραφέα Γκούσταβ Τζένσεν, θα επανέλθει δριμύτερη στο ζήτημα της άμεσης δράσης και της ευθύνης που φέρει ο άνθρωπος απέναντι στον πολιτισμό, θέτοντας ως στόχο της ομιλίας της να αποκαταστήσει την αλήθεια και να στρέψει εκ νέου τη συζήτηση ad hominem.

Η Σμιτ-Πούλσεν θα αναφερθεί στη διαμονή της ενός μηνός σε κάποιο χωριό του Περού όπου υποτίθεται διαπιστώνει ότι οι πάμφτωχοι, άστεγοι άνθρωποι έχουν μια μόνιμη έκφραση ευτυχίας στο πρόσωπο, σε αντίθεση με τους δυτικούς ανθρώπους.

Η Χρυσή Μπαχτσεβάνη υποδύεται την Έμμα Σμιτ-Πούλσεν, σύζυγο του πρωθυπουργού της Δανίας, πρόεδρο της παγκόσμιας φιλανθρωπικής οργάνωσης Inter Action και πρώην γνωστή τηλεπαρουσιάστρια. Η Σμιτ-Πούλσεν θα αναφερθεί στη διαμονή της ενός μηνός σε κάποιο χωριό του Περού όπου υποτίθεται διαπιστώνει ότι οι πάμφτωχοι, άστεγοι άνθρωποι έχουν μια μόνιμη έκφραση ευτυχίας στο πρόσωπο, σε αντίθεση με τους δυτικούς ανθρώπους. Αυτή η εκ του ασφαλούς τοποθέτηση θα κάνει τον Μάγκνους Τόμσεν να εκμανεί.

Η υπεροψία του δυτικού ανθρώπου

Ο Πάρης Αλεξανδρόπουλος υποδύεται τον Μάγκνους Τόμσεν, πολιτικό αναλυτή σε καθημερινή εφημερίδα, που θα αντιτάξει στη Σμιτ-Πούλσεν το επιχείρημα ότι στη χώρα του οι άνθρωποι είναι ευτυχισμένοι αλλά δεν το ξέρουν – και ότι ο λόγος της άγνοιάς τους είναι ότι γίνονται καθημερινά θύματα μιας προσέγγισης πολιτικής ορθότητας αντίθετης προς τη φύση τους. Το λογύδριο του χαρακτήρα αυτού παραπέμπει και σε ακροδεξιά σχήματα και σε ξενοφοβικά σύνδρομα. Ως εκ τούτου επισύρει την ένσταση και δευτερολογία της Έμμα Σμιτ-Πούλσεν. Το debate διεξάγεται με ανοιχτές ερωτήσεις από την πλευρά του κοινού, κάποιες από τις οποίες είναι ενδοσεναριακές («στημένες») και κάποιες αυθόρμητες και δύσκολα διαχειρίσιμες από τον ερωτώμενο.

Nα έχεις την ελευθερία να ζεις (κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αφαιρέσει τη ζωή κάποιου άλλου), να έχεις την ελευθερία να εκφράζεις την περιέργειά σου και να μαθαίνεις τον κόσμο (δικαίωμα στη γνώση), να έχεις την ελευθερία να σκέφτεσαι και να εκφράζεις τη αντίληψή σου για τον κόσμο (δικαίωμα στην επιλογή ιδεολογίας, πίστης και θρησκείας) και, τέλος, να έχεις την ελευθερία να διαλέγεις ποιον/ποια θα αγαπήσεις και με ποιον τρόπο (δικαίωμα στον σεξουαλικό προσανατολισμό).

Ο Δημήτρης Μανδρινός στον ρόλο του Γκούσταβ Τζένσεν, ενός επηρμένου δανού φιλόσοφου και συγγραφέα, θα σταθεί υπέρμαχος της άποψης ότι ο άνθρωπος αποκλείεται να είναι καθ’ οιονδήποτε τρόπο ελεύθερος, γιατί η προσωπικότητα είναι το άθροισμα κληρονομημένων, γονιδιακών χαρακτηριστικών και ενός μηχανισμού κοινωνικοποίησης απόλυτα ετεροκαθοριζόμενου. Γιατί η προσωπικότητα θέτει δεσμά αφ’ εαυτής κι έτσι η ζωή δεν έχει το παραμικρό νόημα. Η ολοκλήρωση της πολιτικής του τοποθέτησης θα προκαλέσει την επικριτική παρέμβαση και δευτερολογία της πρώην συζύγου του, Άστριντ Πήτερσεν, που μεταξύ άλλων αιτιάσεων θα τον χαρακτηρίσει και ομοφοβικό. Τέσσερεις, κατά τη γνώμη της, είναι οι πυλώνες των ανθρώπινων δικαιωμάτων: να έχεις την ελευθερία να ζεις (κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αφαιρέσει τη ζωή κάποιου άλλου), να έχεις την ελευθερία να εκφράζεις την περιέργειά σου και να μαθαίνεις τον κόσμο (δικαίωμα στη γνώση), να έχεις την ελευθερία να σκέφτεσαι και να εκφράζεις τη αντίληψή σου για τον κόσμο (δικαίωμα στην επιλογή ιδεολογίας, πίστης και θρησκείας) και, τέλος, να έχεις την ελευθερία να διαλέγεις ποιον/ποια θα αγαπήσεις και με ποιον τρόπο (δικαίωμα στον σεξουαλικό προσανατολισμό).

Ένα οδυνηρό πνευματικό ταξίδι

Εξαιρετικός είναι ο Άρης Λάσκος στον ρόλο του Πατέρα Αυγουστίνου, ενός ιερέα της Ευαγγελικής Λουθηρανικής Εκκλησίας της Δανίας που κυριολεκτικά έχει εκπαραθυρώσει από τον ναό του ένα συγκρότημα πανκ που ο ίδιος χαρακτηρίζει ως «σατανικό». Ο ιερωμένος αυτός εξαπολύει κλιμακούμενους ως προς την ένταση μύδρους κατά της ανόητης ανθρωπότητας, που ονειρεύεται διαρκώς να αλλάξει τη ζωή της, ενώ στην ουσία, τις τύχες του κόσμου τις κινούν οι ισχυροί και η ζωή όλων είναι ετεροκαθοριζόμενη. Αποκτά, δε, νόημα, αποκλειστικά από τον Θεό. Ρεσιτάλ ηθοποιίας του κύριου Λάσκου.

Ο ιερωμένος αυτός εξαπολύει κλιμακούμενους ως προς την ένταση μύδρους κατά της ανόητης ανθρωπότητας, που ονειρεύεται διαρκώς να αλλάξει τη ζωή της, ενώ στην ουσία, τις τύχες του κόσμου τις κινούν οι ισχυροί και η ζωή όλων είναι ετεροκαθοριζόμενη. Αποκτά, δε, νόημα, αποκλειστικά από τον Θεό.

Ο Βασίλης Τρυφουλτσάνης υποδύεται τον Πασκουάλ Άντερσεν, επίτιμο διευθυντή της Δανικής Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας, που θα τοποθετηθεί με ρητορικούς ακροβατισμούς πάνω στη σημασία της πνευματικότητας του ανθρώπινου βίου. Ο κύριος Τρυφουλτσάνης προβαίνει σε ένα ερμηνευτικό crescendo άξιο πολλών χειροκροτημάτων. Κατά τον Άντερσεν τα πράγματα είναι απλούστερα απ’ όσο φαίνονται: εάν ο άνθρωπος μελετήσει εις βάθος τον Μύθο (επ’ ουδενί ο Μύθος ταυτίζεται με το παραμύθι), ώστε να κατανοήσει το ατελές της φύσης του μη πνευματικού ανθρώπου (επ’ ουδενί η πνευματικότητα ταυτίζεται με την ανεπεξέργαστη συλλογή πληροφοριών και την ανάπτυξη δεξιοτήτων). Η χορογράφος Ξένια Θεμελή θέλει τον κύριο Τρυφουλτσάνη να κορυφώνει τον λυρισμό της τοποθέτησής του χορεύοντας αισθησιακά μαζί με τις λέξεις που εκφωνεί.

Η Νίκη Χρυσοφάκη κλείνει το συνέδριο με την εξομολόγηση της Σιρίν Σιραζί, μιας ιρανής ποιήτριας που έχει μόλις βγεί στον κόσμο από εικοσαετή κατ’ οίκον περιορισμό που της επέβαλε το ισλαμικό καθεστώς, είναι όμως βραβευμένη με Νόμπελ Λογοτεχνίας: η ποιήτρια θα αποκαλύψει επί σκηνής τον ψυχισμό ενός εσωστρεφούς ατόμου και θα καταλήξει, πέρα από κάθε δόγμα ή θρησκευτικό συμβολισμό, στο ότι η αγάπη ήρθε στη ζωή της για να καταργήσει το Εγώ της: με το δόσιμο, με την ολοκληρωτική αφοσίωση, με τον αφανισμό του εαυτού της, με την καταβύθισή της στον «Αγαπημένο», με μιαν αυταπάρνηση που συναντά κανείς στον Σουφισμό και, τέλος, με την παρθενική παραδοχή πως η αγάπη είναι μια κατάσταση βαθειάς πνευματικότητας. Η κα Χρυσοφάκη θα ολοκληρώσει την εισήγησή της απαγγέλλοντας το ποίημα του Ιβάν Βιριπάγιεφ «Αυτό είναι όλο».

Ένα συνέδριο που μόνο «συνέδριο για το Ιράν» δεν είναι

Είναι, τελικά, το ζήτημα του δραματοποιημένου αυτού συνεδρίου η γεωπολιτική σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και το «ιρανικό πρόβλημα»; Ή μήπως η συζήτηση αφορά το πώς θα μάθουμε να ζούμε σε έναν κόσμο με αξίες, πολιτισμούς και πεποιθήσεις διαφορετικές από τις δικές μας; Το πώς μπορούμε να αποκτήσουμε μεγαλύτερη αυτογνωσία ώστε να γινόμαστε όλο και πιο ανεκτικοί; Μήπως πρόκειται για μια στρογγυλή τράπεζα με θέμα την ανθρώπινη ελευθερία; Σ’ αυτά τα πρωτογενή ερωτήματα αθροίζονται σταδιακά και άλλα: Πρέπει στην αναζήτηση της ταυτότητάς μας να λαμβάνουμε υπόψιν το γνώρισμα της εθνικότητας; Μπορεί το κοσμοείδωλο να είναι είτε «ρωσικό» είτε «ουκρανικό», είτε «ισραηλινό» είτε «αραβικό»; Μπορεί ο Πούτιν να έχει πείσει τους Ρώσους πως δικαίως είναι ηγέτης τους; Ή με ποιους μηχανισμούς έχει καταφέρει κάτι τέτοιο ο Ζελένσκι; Μήπως οι Σέρβοι αντικρύζουν την Ιστορία με άλλο μάτι απ’ ότι οι Ιταλοί, μήπως το spectrum μέσα από το οποίο κατανοούμε τον κόσμο είναι και η πεμπτουσία της ταυτότητάς μας;

Είναι, τελικά, το ζήτημα του δραματοποιημένου αυτού συνεδρίου η γεωπολιτική σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και το «ιρανικό πρόβλημα»; Ή μήπως η συζήτηση αφορά το πώς θα μάθουμε να ζούμε σε έναν κόσμο με αξίες, πολιτισμούς και πεποιθήσεις διαφορετικές από τις δικές μας; Το πώς μπορούμε να αποκτήσουμε μεγαλύτερη αυτογνωσία ώστε να γινόμαστε όλο και πιο ανεκτικοί;

Ο Χρήστος Θεοδωρίδης, για μιαν ακόμα φορά, θεσπίζει μια δυναμική σχέση με το κοινό του, μια ποιητική «συνάντησης» που εξελίσσεται σε μεταφυσικό δράμα. Ο μονολογικός χαρακτήρας των διαδοχικών ομιλιών επιτρέπει μιαν απόλυτα δημοκρατική κατανομή των ρόλων, που είναι ισάξιοι σε βαρύτητα και απεικονίζουν διακριτούς χαρακτήρες. Είναι μια παρέλαση «ανθρωποτύπων» που σχεδόν όλοι εκφράζουν τον δυτικό τρόπο προσέγγισης των πραγμάτων – έτσι, η σύγκρουση δυτικού τρόπου ζωής και ανατολικού τρόπου ζωής παρίσταται ως «σύγκρουση μεταξύ Αλάχ και Coca-Cola» και καταρρέουν όλα τα μυθεύματα περί αξεπέραστου χάσματος μεταξύ των πολιτισμών. Αυτό μας προβληματίζει.

Παράλληλα, όμως, γίνεται ξεκάθαρο πως η υποταγή των λαών σε αυταρχικά καθεστώτα προϋποθέτει την πολιτισμική αποδοχή μηχανισμών και θεσμών, τη νομιμοποίηση απαρχαιωμένων αντιλήψεων και την καθυπόταξη της ανθρώπινης ελευθερίας. Ο θεατής νοιώθει θυμό, θέλει να κάνει κάτι για ν’ αλλάξουν όλα αυτά. Στο μυαλό του έχουν καρφωθεί τα λόγια της Άστριντ: «να ζεις, να μαθαίνεις τον κόσμο, να σκέφτεσαι ελεύθερα και να αγαπάς»! Στο τέλος της εξαιρετικής παράστασης όλοι οι σύνεδροι θα σηκωθούν, ο ένας μετά τον άλλον, για να χορέψουν πυρετωδώς την όμορφη χορογραφία της Ξένιας Θεμελή, να μετατρέψουν τα ερωτήματα σε παραισθησιογόνα ύλη βακχικού πανηγυριού και να αφήσουν το κοινό να χειροκροτεί με μιαν επίγευση υψηλής πνευματικής απόλαυσης και θαυμασμού.

^＊Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Το νέο του μυθιστόρημα «Αλλοτεκοίτη – Εκεί που χάθηκε η βλάστηση» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κριτική.