«Ακροβατώντας στο Λεμονοδάσος του Κοσμά Πολίτη» και «Σάμερταϊμ» των Bijoux de Kant και Άκη Δήμου: δύο ποιητικές ανα-παραστάσεις

«Μια Ανθούλα στον Πόρο, μια Ξανθούλα στη Ζάκυνθο και ποιος ξέρει πόσες άλλες –
ένα κοπάδι νικημένα κορίτσια που πεθαίνουν μαραζωμένα, με κλειστά τα πόδια τους»
(Λήδα, από το «Παράφορα» του Άκη Δήμου)

Ένα ολόλευκο τέμενος του Απόλλωνα «ανάμεσα στους θησαυρούς που στήσαν ξακουσμένες πολιτείες κι ανάμεσα στ’ αγάλματα και τους βωμούς» έρχεται να συναθροιστεί στα απολεσθέντα κατηγορήματα του Υψηλού: εκεί εγκυμονείται η πλατωνική συνάντηση δύο απόλυτα σαρκικών όντων στο έργο «Σάμερταϊμ» του Άκη Δήμου.

Η επί σκηνής παρουσία του τάφου, οι σκόρπιοι λεμονανθοί, το μάτι του Παντοκράτορα στο σκηνικό που παραπέμπει στο μάτι από όνυχα του Ηνίοχου των Δελφών, η γαλλική ταπισερί από το Μουσείο του Κλινύ με τα συμβολικά ζώα στο βάθος και την επιγραφή «À mon seul désir» («Στον μοναδικό μου πόθο»), τα μισοτελειωμένα ποτά, όλα συνιστούν ένα memento mori, μια διαρκή υπενθύμιση του παροδικού, εφήμερου χαρακτήρα της απόλαυσης και του έρωτα, στο έργο «Παράφορα» του ίδιου συγγραφέα.

Ένας αντίστοιχος ναός γίνεται σκηνικό και για το «Σάμερταϊμ» του. «Παγανισμός και χριστιανισμός μαζί, σε μια κατ’ επανάληψη άκαρπη προσπάθεια να γίνει ο (τουριστικοποιημένος) κόσμος και ο έρωτας (ξανά) ιερός», γράφει σε μια ωραία ανάλυσή της η Πηνελόπη Χατζηδημητρίου. Δύο υπάρξεις που έχουν ξεμείνει στον θεσσαλικό κάμπο προσπαθούν να διαχειριστούν το αυχμηρό τοπίο και τη λειψυδρία, τη στέρηση του πόθου και την ερήμωση, την απουσία του ερωτικού αντικειμένου του πόθου και την εγκατάλειψη, επιστρατεύοντας την ποίηση και ανακαλώντας τη δροσιά άλλων, περασμένων εποχών.

Η οδύνη, η πίκρα, η ματαίωση, ο θιγμένος ανδρισμός και η drag αισθητική στις παραστάσεις των bijoux de kant παρίστανται ως άρση μιας φαντασίωσης και ως εισαγωγή στην προβληματική της αμφισεξουαλικότητας και του μη εστιασμένου ερωτισμού.

«Παράφορα: Ακροβατώντας στο Λεμονοδάσος του Κοσμά Πολίτη»
Σκηνοθεσία: Γιάννης Σκουρλέτης
Παίζουν: Αδελαΐδα Κατσιδέ, Νίκος Κουκάς, Ηλέκτρα Μπαρούτα
⌖ H.ug (Human underground) art space

Το Λεμονοδάσος, το μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη που εκδόθηκε το 1931, εισάγει στον μοντερνισμό με θεοσοφικό μυστικισμό: το δάσος ταυτίζεται με το θηλυκό στοιχείο και η περιήγηση στο δάσος δεν είναι παρά εξοικείωση με αυτό. Ο Γιάννης Σκουρλέτης διαβάζει το βιβλίο και καταγράφει τις δικές του, προσωπικές αναζητήσεις στη διασταύρωση του «ταπεινού» προς το «Υψηλό».

Παιγνιώδες ύφος

Με ειρωνικό και παιγνιώδες ύφος ο συγγραφέας πραγματεύεται την ουσία της ερωτικής επιθυμίας, που συνδέεται με την ουσία της ερωτικής ταυτότητας με τρόπο καθοριστικό για την ύπαρξη του ανθρώπου: μεταξύ Πόρου, Δελφών και Αθήνας οι τρεις χαρακτήρες της παράστασης αντλούν τα κύρια γνωρίσματά τους από το μυθιστόρημα, διαχειρίζονται την ενοχή τους κατ’αντιστοιχίαν προς το προπατορικό αμάρτημα και τον σαρκικό έρωτα ως ώση που απομακρύνει από την πνευματικότητα. Υπάρχει έντονα ρομαντική διάθεση σ’αυτήν την αναπαράσταση ενός κειμένου συμβολικού, διάθεση που ενισχύεται από το νεανικό δέμας των τριών πρωταγωνιστών (του Παύλου, της Βίργκως και της Λήδας), από την εύθραυστη παρουσία τους, από την αδιόρατη αμηχανία των κινήσεών τους.

Ο Νίκος Κουκάς ενσαρκώνει με έναν ερμαφρόδιτο, παρενδυσιακό αισθησιασμό τον Παύλο Αποστόλου (αντιστροφή του ονόματος του Αποστόλου Παύλου), καθώς δεν επιλέγει τον δρόμο της αρετής αλλά την οδό της απώλειας του Εαυτού.

Ο Νίκος Κουκάς ενσαρκώνει με έναν ερμαφρόδιτο, παρενδυσιακό αισθησιασμό τον Παύλο Αποστόλου (αντιστροφή του ονόματος του Αποστόλου Παύλου), καθώς δεν επιλέγει τον δρόμο της αρετής αλλά την οδό της απώλειας του Εαυτού, γυροβολώντας σε καμπαρέ της Ομόνοιας και ψηλαφώντας “κορμιά χωρίς όνομα”, συγχέοντας το σεξ με τα Θεία Μυστήρια.

Ιδεατή γυναίκα

Η Βίργκω γι’αυτόν είναι η «ιδεατή» γυναίκα, που θεωρεί ότι θα του δείξει την ορθή πορεία στη ζωή. Ο νεαρός ήρωας έχει γαλουχηθεί με την πεποίθηση πως η προσέγγιση της ποθητής γυναίκας πρέπει να γίνεται με μέτρο, γιατί επικρέμαται η βεβαιότητα της απομυθοποίησης και της διάψευσης του ερωτικού πόθου: η αλληγορία του πιάτου με τα χλωρά κουκιά (εφόσον ο Παύλος «δεν απέχεται κυάμων») είναι μια έξοχη προσθήκη τύπου «χρησμού», που εξεικονίζει γλαφυρά την απογοήτευση από τον πρώτο παροξυσμό και το πρώτο «κάψιμο» του ερωτικού πόθου, αυτής της τόσο ισχυρής παρόρμησης που κάποια στιγμή ανακόπτεται βίαια και ταυτίζεται με την αρρώστια. Οι ψυχικοί, οι αισθησιακοί και οι διανοητικοί καρποί του έρωτα παραμένουν αναξιοποίητοι σε μια τέτοια προσέγγιση, με αποτέλεσμα τα νεανικά σώματα να περιφέρονται αιωρούμενα μεταξύ χαλάρωσης και αναβολής της επαφής.

Τη «φρόνιμη» αυτή προσέγγιση ασπάζεται η Βίργκω, που την ερμηνεύει με μοναδικό τρόπο η Αδελαḯδα Κατσιδέ: το όνειρό της Βίργκως είναι η ένωση των ψυχών των ερωτευμένων και η απέχθειά της για τα ερείπια είναι χαρακτηριστική: προτιμά να πέσει στο κρεβάτι άρρωστη, «παρά να γίνει χορεύτρια στο θίασο του Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ». Η ατίθαση αγριότητά της μπορεί να επεξηγεί το θράσος των αγγιγμάτων, την αμεσότητα της ερωτικής πρόκλησης, την απόρριψη που υφίσταται ο Παύλος, καθώς και την προτροπή της Βίργκως στην ανίχνευση ενός πνευματικότερου Εαυτού.

Η έντονη διακειμενικότητα που χαρακτηρίζει, έτσι κι αλλιώς, το συγκεκριμένο μυθιστόρημα επιτρέπει στους bijoux de kant ένα περαιτέρω «άνοιγμα» προς queer αισθητικές διόδους:

Όσο για τη Λήδα που ενσαρκώνει η Ηλέκτρα Μπαρούτα, είναι μια γυναίκα που εκφέρει την αντίθετη άποψη: ο διάχυτος, πανερωτικός τρόπος με τον οποίο κινείται στον χώρο, ξαπλώνει στο κρεβάτι, η λεσβιακή décadence που αποπνέει, συνθέτουν τον αντίποδα της Βίργκως. Ο Παύλος απορρίπτει την πρόταση γάμου που του κάνει: «Υπάρχουν καλύτεροι τρόποι να γίνουμε δυστυχισμένοι, Λήδα.» Η Λήδα θαυμάζει τη Ζοζεφίνα Μπέικερ και αυτοπροσδιορίζεται ως: «Όλες. Όλοι. Όλα. Θεά, αγόρι, παγώνι στην Εδέμ ή στήλη άλατος στα Σόδομα… Περαστική γυναίκα σ’ ένα τρένο ή νέος της Σιδώνος»

Εξώθαλμος ερωτισμός

Η έντονη διακειμενικότητα που χαρακτηρίζει, έτσι κι αλλιώς, το συγκεκριμένο μυθιστόρημα (οι καβαφικοί «Νέοι της Σιδώνος», ή η αναφορά στο «Παύλος και Βιργινία» του Μπερναρντέν ντε Σαιν Πιερ) επιτρέπει στους bijoux de kant ένα περαιτέρω «άνοιγμα» προς queer αισθητικές διόδους.

Η Βίργκω (Βιργινία) είναι μια φιγούρα που περιφέρει τον εξώφθαλμο ερωτισμό της σε ψηλά τακούνια, διατηρώντας πολύ επισφαλή ισορροπία καθώς βαδίζει πάνω στους λεμονανθούς.

Η Βίργκω (Βιργινία) είναι μια φιγούρα που περιφέρει τον εξώφθαλμο ερωτισμό της σε ψηλά τακούνια, διατηρώντας πολύ επισφαλή ισορροπία καθώς βαδίζει πάνω στους λεμονανθούς και ξαπλώνει πάνω στον τάφο της Argia Ceccoli : «Καλαβρία» είναι η ονομασία του Πόρου, όπου το 1849 «ένας άγγελος με ανθρώπινη μορφή πήρε μαζί του την Αργεία», την κόρη του ζωγράφου Raffaello Ceccoli.

Η επιτύμβια επιγραφή του τάφου της Αργείας, σκηνογραφική ιδέα του Νίκου Παπαδόπουλου αντλημένη από το μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής στον Πόρο, συνδέεται θεματικά με την αγγελική μορφή του Παύλου και την παραβιαστική του σχέση προς τη Βίργκω (το όνομα της οποίας παραπέμπει στην εθελούσια παρθενία και στην Παναγία).

«Σάμερταϊμ» του Άκη Δήμου
Κείμενο: Άκης Δήμου
Σύλληψη - Σκηνοθεσία: Γιάννης Σκουρλέτης
Παίζουν η Καλλιρρόη Μυριαγκού και ο Γιάννης Τσουμαράκης
⌖ Θέατρο Μπέλλος

Ο Άκης Δήμου ολοκληρώνει μια τριλογία απαγορευμένων ερώτων στο «Παράφορα», που ακολουθεί το «Αχ» (εμπνευσμένο από την «Κερένια κούκλα» του Χρηστομάνου), το «Όσα η καρδιά μου στην καταιγίδα» (εμπνευσμένο από την «Πρώτη Αγάπη» του Κονδυλάκη) και «Τα δάση στα γόνατα» (εμπνευσμένο από τον «Παλαιό των ημερών» του Μάτεση), ένα είδος «γενεαλογίας» της ερωτικής γλώσσας των Ελλήνων λογοτεχνών του εικοστού αιώνα.

Ο Γιάννης Σκουρλέτης είχε εντάξει αποσπάσματα από ένα ακόμη έργο του Άκη Δήμου («Το Αίμα που μαράθηκε») στην παράσταση Graveyard Cafe Band/Ελευθερία ή Θάνατος. Οι συνεργασίες των δύο περιλαμβάνουν ακόμη το «Η Λούσυ Πέρλα Ξανά Κοντά σας», σε μουσική Χαρούλας Τσαλπαρά.

Βάναυση προφητεία

Όσο για το «Σάμερταϊμ» του, αυτό λειτούργησε λίγο ως βάναυση προφητεία, καθώς τυχαία είχε πρωτοπαρασταθεί στην Καρδίτσα, λίγο πριν από τις φοβερές πλημμύρες, στα πλαίσια του θεσμού "Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός" του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Μπεκετικοί απόηχοι στον βούρκο μιας ελληνικής επαρχίας, όπου ξεδιπλώνουν τη μοναξιά και το αδιέξοδό τους δύο μορφές: ένας νεαρός αρχαιογνώστης που είναι, παράλληλα, ένα λαϊκό παιδί με προφορά επαρχιώτη και μια γυναίκα μέσης ηλικίας που έχει ζήσει πολλές ερωτικές περιπέτειες.

Οι bijoux de kant εδώ μιλούν για την κλιματική αλλαγή, κομίζοντας επί σκηνής την εικαστική τους παρέμβαση, τοποθετώντας και πάλι τη σκηνή μπροστά σε μια τουριστική μπροσούρα του ναού του Απόλλωνα.

Οι bijoux de kant εδώ μιλούν για την κλιματική αλλαγή, κομίζοντας επί σκηνής την εικαστική τους παρέμβαση, τοποθετώντας και πάλι τη σκηνή μπροστά σε μια τουριστική μπροσούρα του ναού του Απόλλωνα και υιοθετώντας μια συναισθηματική προσέγγιση των αντιθέσεων: ο Χρόνης και η Τερέζα δεν είναι μόνον οι ήρωες του «Περιμένοντας τον Γκοντό» του Μπέκετ (γιατί είναι και αυτό).

Διόνυσος και Μυρίννη

Είναι, επιπλέον, Διόνυσος και Μυρίννη, γιατί αυτό επιλέγουν να είναι. Λυώνουν από τη ζέστη και εκδιπλώνουν όλες τις πτυχές του ερωτισμού τους (ομοφυλόφιλου, αντίστοιχα, και ετεροφυλόφιλου), ώστε να οικοδομήσουν μια σχέση λιμπιντινική, πρωτογενή, σαρκική. Αλλά και με στόχο να προσκαλέσουν τη φύση σε μιαν αναγέννηση, επικαλούμενοι τον Ορφικό Ύμνο στον Διόνυσο και το Χορικό από τις «Βάκχες» για να προκαλέσουν τη βροχή, σαν ινδιάνοι που χορεύουν τελετουργικούς χορούς εγκαθιστώντας μια μαγικοφαινομενική σχέση ανάμεσα στον θεατρικό λόγο και το πολιτικοκοινωνικό σχόλιο.

Ο Γιάννης Τσουμαράκης (που τον είδαμε, πρόσφατα, στο «Μούρη γεμάτη μούρα») ενσαρκώνει με αξιοπρόσεκτη ηδυπάθεια τον ρόλο του Χρόνη.

Ο Γιάννης Τσουμαράκης (που τον είδαμε, πρόσφατα, στο «Μούρη γεμάτη μούρα») ενσαρκώνει με αξιοπρόσεκτη ηδυπάθεια τον ρόλο του Χρόνη που αδίκως περιμένει το γκρουπ με τους Ρώσους τουρίστες του μέσα στο ξερό, αφυδατωμένο τοπίο, ενώ η Καλλιρόη Μυριαγκού γίνεται μια Τερέζα καρατερίστα σ’έναν ρόλο γκροτέσκο και μοναδικό. Και οι δυο τους τραγουδούν παλιά ελληνικά τραγούδια, καθώς και τραγούδια μουσική και πάλι της Χαρούλας Τσαλπαρά, ενώ διανύουν υπομονετικά τα οκτώ χρόνια συνεχούς ζέστης και ξηρασίας του έργου.

Ο έντονος προβληματισμός πάνω στις συνέπειες της οικολογικής καταστροφής μεταπλάθεται σε σχόλιο ποιητικό πάνω στις συνέπειες της απώλειας συνείδησης και της ύπνωσης του ανθρώπου.

Ο έντονος προβληματισμός πάνω στις συνέπειες της οικολογικής καταστροφής μεταπλάθεται σε σχόλιο ποιητικό πάνω στις συνέπειες της απώλειας συνείδησης και της ύπνωσης του ανθρώπου, καθώς χάνει τη ζωή του μέσα από τα χέρια του. Η εφθαρμένη ελληνικότητα της παράστασης του Γιάννη Σκουρλέτη ταιριάζει απόλυτα με το σύμπαν που έχει εισαγάγει τα τελευταία χρόνια στο θέατρο: ένα σύμπαν όπου κατατίθεται μια θυμωμένη υπενθύμιση μιας «άλλης», βαθύτερης καταγωγής, χαμένης πια στην ευτέλεια της νεοελληνικής πραγματικότητας.

Η διαφορετικότητα

Η αποσιώπηση της διαφορετικότητας κάτω από το εκτυφλωτικό φως μιας «ελληνοπρεπούς» καθαρότητας και πνευματικής ξηρασίας είναι, για τη σκηνική συνεργασία Δήμου-Σκουρλέτη, πρόκληση για μιαν ένσταση και μια νέα αναπαράσταση του ερωτισμού. Οι νέοι, όμορφοι και ταλαντούχοι ηθοποιοί επί σκηνής είναι η αρτιότερη αισθητοποίηση αυτού του οράματος.

^＊ Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Το νέο του μυθιστόρημα «Αλλοτεκοίτη – Εκεί που χάθηκε η βλάστηση» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κριτική.