Τρεις παραστάσεις–ντοκουμέντα του Δεκεμβρίου

«Ποιος Σκότωσε τον Πατέρα μου» του Εντουάρ Λουί, από την ομάδα «Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων»
Σκηνοθεσία: Χρήστος Θεοδωρίδης
Μτφρ. Στέλα Ζουμπουλάκη
Παίζουν: Γιώργος Κισσανδράκης, Διονύσης (Ντένης) Μακρής
⌖ Βιομηχανικό πάρκο ΠΛ.ΥΦ.Α. 7Α

Η νουβέλα Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου του Εντουάρ Λουί κυκλοφόρησε το 2018 –στην Ελλάδα το 2020 από τις εκδ. Αντίποδες σε μετάφραση Στέλας Ζουμπουλάκη–, ενώ τώρα ανεβαίνει από την ομάδα «Ορχήστρα των μικρών πραγμάτων» στο βιομηχανικό πάρκο ΠΛ.ΥΦ.Α.

Ο queer χαρακτήρας του Εντύ εξομολογείται τραυματικούς προπηλακισμούς και κακοποιήσεις. Κι ενώ σοκάρει η μικρόνοια και η ομοφοβία του πατέρα, της μητέρας και των συμμαθητών, η απέχθεια του έφηβου Εντύ προς τους δικούς του και προς τη μικρή επαρχιακή πόλη Hallencourt όπου μεγάλωσε σταδιακά μεταστρέφεται σε δριμύ κατηγορώ προς επιφανή πρόσωπα της πολιτικής σκηνής της Γαλλίας. Με τον πολύπαθο, τραυματισμένο από εργατικό ατύχημα, κατά περιόδους ανάπηρο πατέρα του νοερά παρόντα απέναντί του, ο Εντύ ερμηνεύει το τραύμα μέσω της βαθειά ριζωμένης ετεροκανονικής βίας του αλκοολικού παππού του. Το μίσος προς τη διαφορετικότητα συνδέεται με το σύμπλεγμα κοινωνικού αποκλεισμού που άπτεται άμεσα της ένδειας και της ταξικής υποβάθμισης, της ανεργίας και του εγκλωβισμού στα αδιέξοδα που παρήγαγαν οι απανωτές κακοποιοί επεμβάσεις των κυβερνήσεων.

«Οι άνθρωποι που αποκαλούσες φιλαράκια έρχονταν να πιουν παστίς στο σπίτι αργά το απόγευμα, βλέπατε τηλεόραση όλοι μαζί, πήγαινες να τους δεις πότε πότε αλλά πιο συχνά, επειδή πονούσες στη μέση, η μέση σου είχε τσακιστεί από το εργοστάσιο, η μέση σου είχε τσακιστεί από τη ζωή που σε είχαν αναγκάσει να ζεις, όχι από τη ζωή σου, δεν ήταν η δική σου ζωή, τη δική σου ζωή απλώς δεν την έζησες ποτέ, έζησες έξω από τη ζωή σου, για όλα αυτά έμενες στο σπίτι, και έρχονταν περισσότερο εκείνοι, εσύ δεν μπορούσες πια να κουνηθείς, το σώμα σου πονούσε πολύ».

Βαθύτατη τρυφερότητα αναδίδει η ανάγκη του Εντύ να αναζητήσει άλλοθι για τον πατέρα του αποδίδοντας τα ρατσιστικά στερεότυπα στην άδικη συλλογική υποβάθμιση των κατώτερων τάξεων από τους ισχυρούς: τον Ζακ Σιράκ και τον υπουργό Υγείας του Ξαβιέ Μπερτράν, που κατάργησε τη δωρεάν συνταγογράφηση φαρμάκων, τον Νικολά Σαρκοζί με την αντικατάσταση, το 2009, του επιδόματος ανεργίας από το RSA (:υποχρέωση αποδοχής προσφερόμενης εργασίας), τον Φρανσουά Ολάντ και την Υπουργό Εργασίας του Μιριάμ Ελ Χομρί που έδωσαν στους εργοδότες το δικαίωμα να επιβάλλουν υπερωρίες και εντατικοποίηση του ρυθμού εργασίας, τον Εμμανουέλ Μακρόν που κατηγοριοποίησε τους ανέργους ως «αργόσχολους που καθυστερούν τις μεταρρυθμίσεις».

Εναλλάσσοντας τους ρόλους πατέρα-γιου και κάνοντας συχνές παρεμβολές με τις «φωνές» των υπόλοιπων εμπλεκόμενων χαρακτήρων, οι δυο ερμηνευτές καθηλώνουν το κοινό: τα εύσημα γι’ αυτό τα μοιράζονται, βεβαίως, με τον Χρήστο Θεοδωρίδη.

«Θέλω αυτά τα ονόματα να μείνουν τόσο αξέχαστα όσο ο Αδόλφος Θιέρσος, ο Ριχάρδος Γ΄ του Σαίξπηρ ή ο Τζακ ο Αντεροβγάλτης!» δηλώνει ο Εντύ κατηγορηματικά.

Αφού ο Χρήστος Θεοδωρίδης και η Ιζαμπέλα Κωνσταντινίδου διασκεύασαν τη νουβέλα του Εντουάρ Λουί σε θεατρικό κείμενο –εκ φύσεως είναι γραμμένη ως μονόλογος–, δύο εξαιρετικοί ηθοποιοί [Γιώργος Κισσανδράκης και Διονύσης (Ντένης) Μακρής] ανέλαβαν να υποδυθούν περισσότερους ρόλους: του Εντύ (του γιου), του πατέρα του, της μητέρας του, του παππού του και της γιαγιάς του. Εναλλάσσοντας τους ρόλους πατέρα-γιου και κάνοντας συχνές παρεμβολές με τις «φωνές» των υπόλοιπων εμπλεκόμενων χαρακτήρων, οι δυο ερμηνευτές καθηλώνουν το κοινό: τα εύσημα γι’ αυτό τα μοιράζονται, βεβαίως, με τον Χρήστο Θεοδωρίδη. Η Ξένια Θεμελή εκπλήσσει με την αιφνίδια, δυναμική και δύσκολη χορογραφία της στη σκηνή της κορύφωσης. Απόλυτα αφαιρετικό το σκηνικό ενός κρεβατιού, ενός τραπεζιού και κάποιων κοστουμιών της Τίνας Τζόκα, συμπληρώνεται από ένα χλωμό φωτισμό (Τ. Παλαιορούτας) και από την έξοδο στο ύπαιθρο μέσω μιας πόρτας «εκτόνωσης» των εντάσεων. Μια καθόλα εξαιρετική παράσταση.

«Photograph 51» της Άννα Ζίγκλερ
Σκηνοθεσία: Τάκης Τζαμαργιάς
Μτφρ. Αντώνης Πέρης
Παίζουν: Λένα Δροσάκη, Αλέξανδρος Μπουρδούμης, Δημήτρης Πασσάς, Δημήτρης Μαγγίνας, Μάνος Στεφανάκης
⌖ Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν [Υπόγειο]

Στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης παρακολούθησα, σε σκηνοθεσία Τάκη Τζαμαργιά, το έργο της Άννα Ζίγκλερ, «Photograph 51». Πρόκειται για μιαν ιστορική μυθοπλασία, βασισμένη στη ζωή και το έργο της Ρόζαλιντ Φράνκλιν (1920-1958), πρώτης γυναίκας υποτρόφου του King's College και συνεργάτιδας των Μορίς Ουίλκινς και Ρέιμοντ Γκόσλινγκ: το ερευνητικό αντικείμενο της μετάκλησής της ήταν η απεικόνιση του δεσοξυριβονουκλεϊκού οξέος (DNA) με τη μέθοδο της κρυσταλλογράφησης. Το έργο επιχειρεί την αποκατάσταση της μνήμης μιας σπουδαίας επιστήμονος, που στην εποχή της υπήρξε παραγνωρισμένη και το έργο της οποίας έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης και προβολής ανδρών λογοκλόπων επιστημόνων.

Η Ρόζαλιντ είχε ανακαλύψει τη διπλή έλικα του DNA, την ίδια περίοδο κατά την οποία οι Τζέιμς Γουάτσον και Φράνσις Κρικ πάλευαν με το ίδιο αντικείμενο στο Cambridge. Τον Απρίλιο του 1953 όμως η ιδέα της Ρόζαλιντ παρουσιάστηκε σαν δική τους και δέκα χρόνια μετά, τους εξασφάλισε και το Νόμπελ! Αποκαρδιωμένη, ψυχικά καταρρακωμένη και, κυρίως, θύμα της σεξιστικής αντίληψης των επιστημόνων εκείνων των δεκαετιών, η Ρόζαλιντ αναχώρησε για άλλο κολλέγιο, όπου ασχολήθηκε με το RNA και την πολιομυελίτιδα μέχρι τον πρόωρο θάνατό της, το 1958.

Ιδιαίτερα προικισμένη, εργατική και δοσμένη αποκλειστικά στην έρευνά της, η Ρόζαλιντ Φράνκλιν είχε ν’ αντιμετωπίσει την προκατάληψη για την εβραϊκή της καταγωγή, τις macho αντιλήψεις της εποχής της και τις ερωτικές παρενοχλήσεις του συνεργάτη της. Ο ερμητισμός, η ακρίβεια, το αίσθημα υπευθυνότητας και η σχολαστικότητά της ήταν φυσική απόρροια της αμυντικής στάσης που είχε υιοθετήσει, ώστε να μην διαδραματίζει τον ρόλο του θύματος. Είναι εξωφρενικό το ότι, έως την εποχή της, δεν είχαν προσφερθεί ποτέ ερευνητικές θέσεις σε γυναίκα επιστήμονα στη Βρετανία. Επίσης, είναι χαρακτηριστικό ότι η αίθουσα του δείπνου στα ερευνητικά ιδρύματα προοριζόταν αποκλειστικά για τους άνδρες.

Το καστ των ηθοποιών είναι εξαιρετικό: πολύ καλές ερμηνείες της Λένας Δροσάκη, του Αλέξανδρου Μπουρδούμη, του Δημήτρη Πασσά, του Δημήτρη Μαγγίνα και του Μάνου Στεφανάκη.

Συμβουλευόμενος τον ογκολόγο Γιάννη Μπουκοβίνα και το εργαστήριο Φυσικής του ΕΚΠΑ, ο Τάκης Τζαμαργιάς προσέγγισε με ακρίβεια τον μικρόκοσμο των θετικών επιστημόνων. Η σκηνοθεσία του δεν ακολουθεί τη γραμμική αφήγηση, αλλά αξιοποιεί τη μετάφραση του Αντώνη Πέρη για να προσδώσει καθαρά ανθρωπιστικό χαρακτήρα στο έργο της Ζίγκλερ. Το καστ των ηθοποιών είναι εξαιρετικό: πολύ καλές ερμηνείες της Λένας Δροσάκη, του Αλέξανδρου Μπουρδούμη, του Δημήτρη Πασσά, του Δημήτρη Μαγγίνα και του Μάνου Στεφανάκη. Πολύ λειτουργικά τα σκηνικά-κοστούμια της Άσης Δημητρολοπούλου, καθοριστική η συμβολή της Αλεξάνδρας Κατερινοπούλου (μουσική) και του Νίκου Βλασόπουλου (φωτισμοί).

Η νεοϋορκέζα συγγραφέας Anna Ziegler σπούδασε στο Saint Ann's School του Μπρούκλιν, στο Yale, στο East Anglia και στο New York University. Τέσσερα από τα πιο γνωστά έργα της συλλέγονται στο Anna Ziegler: Plays One, μια ανθολογία που διατίθεται από την Oberon Books. Το «Photograph 51» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο αναλόγιο του STAGE International Script Competition το 2008, όπου και απέσπασε το 1ο βραβείο, έκανε πρεμιέρα το 2010 στη Νέα Υόρκη αποσπώντας εξαιρετικές κριτικές και πλήθος διακρίσεων, για να μεταφερθεί το 2015 στο Noel Coward Theatre του Λονδίνου, δίνοντας την ευκαιρία στη Νικόλ Κίντμαν να ενσαρκώσει την Φράνκλιν και να λάβει πολλά και σημαντικά βραβεία Α΄ Γυναικείου Ρόλου.

«Πεθαίνω σαν χώρα» του Δημήτρη Δημητριάδη, από την Ομάδα KNOT
Σκηνοθεσία: Αλίκη Στενού
Μουσικός επί σκηνής (Κρουστά): Νίκος Τουλιάτος
Παίζουν: Δημήτρης Καραμάνος, Λίνα Κομνηνού, Συμεών Κωστάκογλου, Δήμητρα Νταντή, Αλίκη Στενού
⌖ Βιομηχανικό πάρκο ΠΛΥΦΑ 7Α

Και πάλι στο βιομηχανικό πάρκο Πλεκτηρίων-Υφαντηρίων (ΠΛ.ΥΦ.Α.) ανεβαίνει το εμβληματικό κείμενο του Δημήτρη Δημητριάδη «Πεθαίνω σαν χώρα» σε σκηνοθεσία Αλίκης Στενού. Με τον Νίκο Τουλιάτο να παίζει κρουστά επί σκηνής, η ομάδα ΚΝΟΤ των Δημήτρη Καραμάνου, Λίνας Κομνηνού, Συμεών Κωστάκογλου, Δήμητρας Νταντή και Αλίκης Στενού παρουσιάζει μια performance που κατά την άποψή μου δεν υπηρετεί την αποφατική λογική και τη βαθύτατη μελαγχολία του συγκεκριμένου έργου.

«Μισώ αυτή τη χώρα. Μου έφαγε τα σπλάχνα!» η δήλωση του Δημήτρη Δημητριάδη σε ιερατικό τόνο και με ακραία υπερβολή ξεκινά την εσχατολογική περιγραφή μιας πάσχουσας, αποσυντιθέμενης, αμοραλιστικής, εκπνέουσας κοινωνίας. Το Πεθαίνω σαν χώρα πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό Ausblicke το 1978 και έναν χρόνο μετά εκδόθηκε από τις εκδόσεις Λέσχη. Έκτοτε, πέραν του ότι επανεκδόθηκε αρκετές φορές [τρεις εκδόσεις στη Λέσχη, επανέκδοση από την Άγρα, ενώ τα τελευταία χρόνια υπάρχει στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Σαιξπηρικόν] και μεταφράστηκε στο εξωτερικό, έχει ανέβει πάνω από δεκαπέντε φορές σε ελληνικές σκηνές, με κορυφαία την παράσταση του Μιχαήλ Μαρμαρινού, καταλεγόμενο στα κλασικά έργα του ελληνικού σύγχρονου θεάτρου:

«Όσοι άκουσαν τον προεδρικό λόγο (γιατί δεν ήσαν λίγοι εκείνοι που γύρισαν το κουμπί), ξεστόμισαν τις χειρότερες βρισιές και για τον πρόεδρο και για τον λόγο του και για την χώρα, παρακινώντας ακόμα και τα μικρά παιδιά να επαναλαμβάνουν ρυθμικά τα βρισίδια χτυπώντας όλα μαζί παλαμάκια. Γριές που είχαν δει αμέτρητες φορές παρόμοια γεγονότα, που είχαν ζήσει σφαγές, αλώσεις, προσφυγές, επιδρομές κάθε λογής βαρβάρων ή πολιτισμένων, διωγμούς κι εξανδραποδισμούς, πόλεις ακμαίες και φουντωμένα δάση και κάμπους μεστωμένους να καίγονται σαν τα δαδιά και να μη μένει τίποτα όρθιο από τους μόχθους γενεών και γενεών, και κορίτσια να βιάζονται μέσα σε γκρεμισμένα σπίτια δέκα και είκοσι φορές σε μια ώρα από ξαμολημένους φαντάρους και μετά να ξεκοιλιάζονται με ξιφολόγχες, βρέφη να αποκεφαλίζονται με μια κοφτή σπαθιά στον αέρα ή να πυροβολούνται εξ επαφής μες στην αγκαλιά της μάνας τους, φαμίλιες να ξεσπιτώνονται και να αποδεκατίζονται σαν τρυγόνια μ’ απανωτές μπαταριές...»

Μαζί με την οριστική στειρότητα των γυναικών της, τον αφανισμό του στρατού της, την ισοπέδωση του αξιακού της συστήματος και την απώλεια της κοινωνικής συνοχής, η συνύπαρξη των σαρκοβόρων ανθρώπων αυτής της χώρας χάνει και τα αρχεία της ιστορικής μνήμης, με την καταστροφή των γενεαλογικών δένδρων. Σε αυτό το λιτό και καταλυτικό κείμενο ο ιστορικός χρόνος εξαχνώνεται και ο απόλυτος αμοραλισμός οδηγεί στην έναρξη μιας νέας χρονικότητας, ενώ η γραφή του Δημήτρη Δημητριάδη καθιερώνεται ως ο επιτάφιος –κυριολεκτικά και αλληγορικά– του κυρίαρχου λόγου στο θέατρο: έκτοτε η φωνή του συγγραφέα έχει περάσει στο θεατρικό κείμενο ως βροντερή φωνή τιμητού, ενώ η αιτίαση δεν μπορεί παρά να είναι διαχρονική. Ο θεατής προσέρχεται σε μια τέτοια παράσταση φορτισμένος από προηγούμενες παραστάσεις του ίδιου κειμένου και, ως εκ τούτου, με αυξημένες προσδοκίες.

Σε αυτό το λιτό και καταλυτικό κείμενο ο ιστορικός χρόνος εξαχνώνεται και ο απόλυτος αμοραλισμός οδηγεί στην έναρξη μιας νέας χρονικότητας, ενώ η γραφή του Δημήτρη Δημητριάδη καθιερώνεται ως ο επιτάφιος –κυριολεκτικά και αλληγορικά– του κυρίαρχου λόγου στο θέατρο.

Δυστυχώς, η συγκεκριμένη παράσταση δεν ανταποκρινόταν στις δικές μου προσδοκίες, για τους εξής τρεις λόγους:

Πρώτον, η σκηνοθεσία συνέδεε τα επιμέρους «επεισόδια» της πτώσης μιας κοινωνίας με συγκεκριμένα εκφραστικά μέσα του θεάτρου, αποβλέποντας –προφανώς– σε υπογράμμιση και έμφαση, ωστόσο, το κείμενο είναι τόσο δραστικό από μόνο του, που η προσπάθεια αυτή (παρά τον αξιέπαινο ερμηνευτικό μόχθο που τη συνόδευε) φάνταζε περιττή.

Δεύτερον, αμφιβάλλω κατά πόσον αυτή η εκπεπτωκυία, αποσαθρούμενη, διεφθαρμένη ως το κόκαλο κοινωνία που δεν κατονομάζεται επακριβώς, μπορεί χωρίς δραστική σκηνοθετική παρέμβαση να παριστά την Ελλάδα του σήμερα όσο και την Ελλάδα της Μεταπολίτευσης τότε: με άλλα λόγια, από την παράσταση απουσίαζε η επικαιροποίηση του αριστουργηματικού αυτού κειμένου και η προσέγγιση παρέμεινε επιφανειακή, περιοριζόμενη στην απόδοση των ποιητικών του διακυμάνσεων.

Τρίτον, το μέτριο αποτέλεσμα θα το απέδιδα κυρίως στη φωνητική διδασκαλία (Γεωργία Κατσίβελου), που εμφανώς έπασχε: οι εκφερόμενες φράσεις «έχασκαν» με εσφαλμένες παύσεις που υπηρετούσαν μεν μια ρυθμική αντίληψη του κειμένου, όμως καταργούσαν τη νοηματική ενότητα και το αποδυνάμωναν δραματουργικά.

Αντίθετα, το μουσικό «τοπίο» του Τάκη Π. και η κινησιολογία σύγχρονου χορού της Λίνας Κομνηνού ήταν τα θετικότερα σημεία της παράστασης. Επίσης, πολύ καλά τα κοστούμια της Σοφίας Παπαγεωργίου, οι φωτισμοί του Θωμά Οικονομάκου και ο μουσικός επιτονισμός του Νίκου Τουλιάτου.

^＊ Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).