Συγγραφικές κόντρες: Σαλμάν Ρούσντι εναντίον Τζον Λε Καρέ

Δύο διακεκριμένοι πεζογράφοι της σύγχρονης εποχής, τα βιβλία των οποίων διαφέρουν κατά πολύ μεταξύ τους όσον αφορά στο ύφος της γραφής αλλά και στη θεματολογία τους, είχαν έρθει κάποτε σε ανοιχτή αντιπαράθεση. Πρόκειται για τον Σαλμάν Ρούσντι, συγγραφέα των «βλάσφημων» Σατανικών στίχων (εκδ. Ψυχογιός, μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης), και τον Τζον Λε Καρέ, δημιουργό σημαντικών αστυνομικών και κατασκοπικών μυθιστορημάτων.

«Ξέρεις τι πάει να πει μυθιστόρημα, έτσι δεν είναι, Τζον;»

Μια συγγραφική κόντρα που εκδηλώθηκε το 1997

Η συγγραφική κόντρα ξεκίνησε το 1997. Με αφορμή μια επιστολή του Λε Καρέ που δημοσιεύτηκε στον Guardian, στην οποία παραπονιόταν πως κατηγορούταν αδίκως από τους Αμερικανούς αναγνώστες για αντισημιτισμό, ο Ρούσντι έγραψε τα εξής:

«Θα μου ήταν ευκολότερο να τον συμπονέσω αν δεν είχε συμμετάσχει, με μεγάλη ετοιμότητα, σε μια παλαιότερη εκστρατεία με στόχο τον διασυρμό ενός συναδέλφου του. Το 1989, τις δυσκολότερες ημέρες της επίθεσης του ισλαμικού κόσμου στους Σατανικούς στίχους, ο Λε Καρέ έγραψε ένα άρθρο (ξανά, αν δεν με απατά η μνήμη μου, στον Guardian), ενώνοντας πρόθυμα, και μάλλον με πομπώδες ύφος, τις δυνάμεις του με τους επιτιθέμενούς μου».

Υπενθυμίζεται πως το μυθιστόρημα του Ρούσντι με τίτλο Σατανικοί στίχοι (1988), που είναι εν μέρει εμπνευσμένο από τη ζωή του προφήτη Μωάμεθ, θεωρήθηκε βλάσφημο από πολλά μέλη της μουσουλμανικής κοινότητας. Το 1989, ο Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Χομεϊνί, εξέδωσε έναν φετβά, δηλαδή ένα διάταγμα, που ζητούσε τον θάνατό του συγγραφέα. Έκτοτε, ο Ρούσντι πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του κρυμμένος, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, για να παραμείνει ασφαλής.

Το καλοκαίρι του 2022, λίγο πριν μιλήσει σε εκδήλωση λογοτεχνικού φεστιβάλ της Νέας Υόρκης, ο Ρούσντι δέχθηκε επίθεση με μαχαίρι και τραυματίστηκε σοβαρά, χάνοντας την όρασή του από το ένα μάτι.

Ως απάντηση στο κείμενο του Ρούσντι, ο Λε Καρέ έγραψε:

«Ο Ρούσντι παρουσιάζει την αλήθεια με μεγάλη ιδιοτέλεια… Η θέση μου ήταν πως δεν υπάρχει νόμος στη ζωή ή στη φύση που να λέει πως οι μεγάλες θρησκείες μπορεί να προσβάλλονται ατιμωρητί… Ο στόχος μου δεν ήταν να δικαιολογήσω τον διωγμό σε βάρος του Ρούσντι, τον οποίο, όπως κάθε αξιοπρεπές άτομο, καταδικάζω, αλλά να ακουστεί μια λιγότερο αλαζονική, λιγότερο αποικιοκρατική και λιγότερο αυτάρεσκη άποψη από αυτή που ακούμε από το στρατόπεδο των θαυμαστών του, που μιλούν εκ του ασφαλούς».

Όταν ο Ρούσντι δήλωσε πως ήταν «ευγνώμων που ο Τζον Λε Καρέ φρεσκάρει τη μνήμη μας, θυμίζοντάς μας πόσο πομπώδη είναι τα λόγια του», ο Βρετανός συγγραφέας κατασκοπικής λογοτεχνίας συνέχισε με ένα κείμενο πολεμικής:

«Το μήνυμα είναι το ίδιο, είτε ακούγεται από τον θρόνο του Ρούσντι είτε από το ρείθρο του Χίτσενς: ‘’Η πλευρά μας έχει απόλυτο δίκιο, δεν εγείρει διαφωνίες ή επιφυλάξεις· όποιος μας αμφισβητεί είναι εξ ορισμού αδαής, πομπώδης, ημιμαθής’’… Ο Ρούσντι κοροϊδεύει τη γλώσσα μου και απορρίπτει μια εμπεριστατωμένη ομιλία μου στην Αγγλο-Ισραηλιτική Ένωση που έτυχε θερμής υποδοχής... Ο Χίτσενς με απεικονίζει ως έναν καραγκιόζη που χύνει το κάτουρό του στο ίδιο του το κεφάλι. Έκαναν καλύτερη δουλειά απ’ ό,τι θα έκαναν δυο λυσσασμένοι Αγιατολάχ… Άραγε, πόσο θα κρατήσει η φιλία τους; Είμαι έκπληκτος που ο Χίτσενς ανέχτηκε την αγιοποίηση του Ρούσντι για τόσο πολύ καιρό».

Η επιλογή της λέξης «αγιοποίηση» προφανώς δεν είναι τυχαία: το σαρκαστικό σχόλιο απευθύνεται στον δημοσιογράφο Κρίστοφερ Χίτσενς, ο οποίος είχε ταχθεί με το μέρος του Ρούσντι και ήταν ένας από τους σημαίνοντες άθεους στοχαστές του 20ου αιώνα.

Τον τελευταίο λόγο είχε ο Σαλμάν Ρούσντι:

«Αν θέλει να κερδίσει μια οποιαδήποτε διαμάχη, ο Τζον Λε Καρέ θα μπορούσε να ξεκινήσει μαθαίνοντας να διαβάζει... Είναι αλήθεια πως τον αποκάλεσα πομπώδη γάιδαρο, ένας χαρακτηρισμός αρκετά ήπιος δεδομένων των περιστάσεων. Οι λέξεις ‘’αδαής’’ και ‘’ημιμαθής’’ είναι τα σκουφιά των ηλιθίων που με μεγάλη επιδεξιότητα φόρεσε ο ίδιος στο δικό του κεφάλι. Δεν θα προσπαθούσα να του τα αφαιρέσω… Ο Τζον Λε Καρέ φαίνεται να πιστεύει πως θα προτιμούσα να μην συνεχίσει να με προσβάλει. Επιτρέψτε μου να τον διαβεβαιώσω πως έχω την ακριβώς αντίθετη άποψη. Κάθε φορά που ανοίγει το στόμα του, σκάβει κι έναν βαθύτερο λάκκο για τον ίδιο του τον εαυτό. Συνέχισε να σκάβεις, Τζον, συνέχισε να σκάβεις. Εγώ, πάντως, επιστρέφω στη δουλειά μου».

Στο ίδιο άρθρο, ο Ρούσντι σχολίασε τη δήλωση του Λε Καρέ για τη «θερμή υποδοχή» με την οποία έγινε δεκτή η ομιλία του στην Αγγλο-Ισραηλιτική Ένωση, ισχυριζόμενος πως ο συνάδελφός του έχει την… κακή συνήθεια να επαινεί τα δικά του κείμενα, καθώς «εντέλει κάποιος πρέπει να το κάνει και αυτό».

»Δεν έχω καμία διάθεση», συμπλήρωσε ο Ρούσντι, «να επαναλάβω για ακόμα μια φορά τις πολλές εξηγήσεις που έχω δώσει για τους Σατανικούς στίχους, ένα μυθιστόρημα για το οποίο παραμένω εξαιρετικά περήφανος. Είναι ένα μυθιστόρημα, κύριε Λε Καρέ, κι όχι ένας λίβελος. Ξέρεις τι πάει να πει μυθιστόρημα, έτσι δεν είναι, Τζον;»

©Asadour Guzelian / Shutterstock

Εντέλει, οι δυο συγγραφείς συμφιλιώθηκαν, με τον Ρούσντι να προσφέρει κλάδο ελαίας. Το 2011, σε ομιλία του σε φεστιβάλ λογοτεχνίας, δήλωσε δημόσια πως είχε μετανιώσει που είχε διαπληκτιστεί με τον ομότεχνό του και επαίνεσε τις συγγραφικές ικανότητες του Λε Καρέ, χαρακτηρίζοντας το Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Καστανιώτη) ως ένα από σπουδαία μυθιστορήματα της μεταπολεμικής Βρετανίας. Ο Λε Καρέ απάντησε σε κατοπινή συνέντευξή του στους Times. Από τα λεγόμενά του, φαίνεται πως παραμένει σκεπτικός όσον αφορά στο θέμα της προσβολής της θρησκείας:

«Και εγώ λυπάμαι για τη διαφωνία. Θαυμάζω τον Σαλμάν για τη δουλειά του και το θάρρος του και σέβομαι τη στάση του. Άραγε, αυτό είναι μια απάντηση στον δημόσιο διάλογο που συνεχίζεται ως σήμερα; Πρέπει να είμαστε ελεύθεροι να καίμε Κοράνια, να κοροϊδεύουμε τις θρησκείες των άλλων με πάθος; Ίσως θα έπρεπε - ωστόσο, μπορούμε να εκπλαγούμε αν οι πιστοί που έχουμε προσβάλει απαντήσουν με μένος; Δεν μπορούσα να απαντήσω σε αυτήν την ερώτηση εκείνη τη στιγμή και, με όλη την καλή διάθεση, ακόμα δεν μπορώ. Είμαι πάντως αρκετά περήφανος, εκ των υστέρων, που μίλησα ενάντια στη δημοφιλή τάση, προκαλώντας την οργή των αγανακτισμένων δυτικών διανοουμένων και υπομένοντάς την σε όλο της το μεγαλείο. Κι αν συναντούσα τον Σαλμάν αύριο; Θα έσφιγγα με θέρμη το χέρι ενός λαμπρού συναδέλφου συγγραφέα».

Πηγές: Lit Hub, The Telegraph, Guardian