«Τα ημερολόγια» του Φραντς Κάφκα – ένα κείμενο για τα μυστικά που κρύβουν οι προσωπικές σημειώσεις του

«Ο Φραντς Κάφκα αιχμαλώτισε τη φαντασία ολόκληρου του 20ου αιώνα και για αυτό τον λόγο θεωρείται μια ιδιοφυία που αντιπροσωπεύει τη σύγχρονη εποχή», γράφει ο Ross Benjamin, και συμπληρώνει τη σκέψη του λέγοντας πως «οι ιστορίες του Κάφκα μιλούν για το μεταίχμιο μεταξύ πραγματικότητας και ονείρου».

Τα ημερολόγια του Κάφκα

«Από το 1909 ως το 1923, ο Κάφκα κρατούσε σημειώσεις σε διάφορα σημειωματάρια, τα οποία ονόμαζε «tagebücher», ή αλλιώς, «ημερολόγια». Στις σελίδες των τετραδίων του, βρίσκουμε πολλά και διαφορετικά είδη κειμένων: καταχωρήσεις που καταγράφουν καθημερινά γεγονότα, σκέψεις και παρατηρήσεις· προσχέδια λογοτεχνικών έργων· σημειώσεις για επιστολές, κριτικές και άλλα κείμενα· περιγραφές ονείρων· αναμνήσεις· εντυπώσεις, συνόψεις και κριτικές βιβλίων, θεατρικών έργων και πολιτιστικών εκδηλώσεων ή συμβάντων· περιγραφές ανθρώπων που γνώριζε ή που είχε μόλις συναντήσει, λεπτομέρειες για την εμφάνισή τους, για τις χειρονομίες τους, για τα ρούχα, για τον τρόπο που μιλούσαν και επικοινωνούσαν· σκέψεις για τη σωματική του κατάσταση και τα συμπτώματα που εμφάνισε, για τη διάθεσή του, για τις αντιλήψεις, για τις εσωτερικές συγκρούσεις και για τα προβλήματά του· εκρήξεις θυμού και κρίσεις αυτοτιμωρίας· σχεδιαγράμματα για προγραμματισμένες εργασίες· αποσπάσματα από κείμενα που διάβασε· περιγραφές του αστικού του περιβάλλοντος, της οικογένειάς του, του γραφείου του, του κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντός του· σκόρπιες σημειώσεις· αινιγματικοί αφορισμοί· ανολοκλήρωτα πεζά και ιστορίες.

»Σε αυτά τα ανόμοια κείμενα, τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και βιογραφίας είναι θολά. Συχνά, δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε αν, σε ένα συγκεκριμένο απόσπασμα, ο Κάφκα καταγράφει μια προσωπική του εμπειρία, αν δημιουργεί μυθοπλασία ή αν παντρεύει μεταξύ τους αυτά τα δυο. Καθώς δούλευε πάνω σ’ αυτά τα κείμενα, τον διακατείχε συνεχώς μια λογοτεχνική ένταση: αναθεωρούσε, προσέθετε, έκοβε, διόρθωνε. Επιθυμούσε να δώσει καλλιτεχνική μορφή σε ό,τι κι αν έγραφε».

Η νέα μετάφραση περιλαμβάνει αποσπάσματα που δεν είχαν ξαναδιαβαστεί από το αγγλόφωνο κοινό

Σύμφωνα με τον Benjamin, η παλαιότερη αγγλική μετάφραση των ημερολογίων είναι βασισμένη σε μια παρωχημένη γερμανική έκδοση, την οποία επιμελήθηκε ο Μαξ Μπροντ, ο επιστήθιος φίλος του Κάφκα που εξέδωσε το λογοτεχνικό του έργο μετά από τον θάνατό του. Αντιθέτως, για τη νέα μετάφραση, ο Benjamin χρησιμοποίησε μια αναθεωρημένη γερμανική έκδοση του 1990, η οποία περιλαμβάνει τα κείμενα του Κάφκα χωρίς τις αλλαγές του Μπροντ:

«Πέρα από την παράλειψη ή την αλλαγή συγκεκριμένων ονομάτων και λεπτομερειών που είχαν να κάνουν με ανθρώπους που ήταν ακόμα εν ζωή την εποχή της έκδοσης του βιβλίου, ο Μπροντ αφαίρεσε ορισμένα κείμενα που θα μπορούσαν να θεωρηθούν λογοτεχνικά, καθώς και κάποια κομμάτια σεξουαλικού περιεχομένου. Συγκεκριμένα, αφαίρεσε οτιδήποτε είχε να κάνει με την ομοφυλοφιλία. Άλλαξε, επίσης, πολλά σημεία που υποτίθεται πως παρουσιάζουν δυσμενώς τον εαυτό του ή τον ίδιο τον Κάφκα. Πρόσφατες μελέτες, όπως το Franz Kafka: The Poet of Shame and Guilt του Saul Friedländer, βασίζονται στα διαγεγραμμένα αποσπάσματα και παρουσιάζουν νέες ερμηνείες του έργου του Κάφκα.

[…]

»Η θέλησή μας να πάρουμε μια γεύση από το συγγραφικό εργαστήρι του Φραντς Κάφκα δυναμώνει καθώς διαβάζουμε ορισμένα ιδιότυπα σημεία που η αναθεωρημένη έκδοση σκοπίμως απέφυγε να διορθώσει, όπως ορισμένες ανολοκλήρωτες, σύντομες, μυστηριώδεις φράσεις· προτάσεις όπου τα σημεία στίξης δεν χρησιμοποιούνται με τον παραδοσιακό τρόπο ή που λείπουν εντελώς· σημεία με ορθογραφικά λάθη, γεμάτα με αντιφάσεις· κακογραμμένα, ασαφή μέρη που σε κάνουν να νιώθεις άβολα· επαναλήψεις· συντομογραφίες· ιδιωματισμοί· μουτζούρες που δημιουργήθηκαν κατά λάθος· και άλλες γλωσσικές ιδιαιτερότητες και αποκλίσεις από τα κανονικά Γερμανικά. Προσπάθησα να διατηρήσω αυτά τα στοιχεία στο μεταφρασμένο κείμενο, γιατί ήθελα οι αναγνώστες να έλθουν σε επαφή με τον πραγματικό τρόπο που έγραφε ο Κάφκα».

Αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Κάφκα

19 (Δεκέμβριος 1910) Άρχισα να εργάζομαι στο γραφείο. Απόγευμα στο σπίτι του Μαξ.

Διάβασα λίγο από τα ημερολόγια του Γκαίτε. Χάρη στην αποστασιοποίηση, η ζωή του μοιάζει ήρεμη, μα τα ημερολόγια εντέλει καταργούν αυτή την ψευδαίσθηση. Η σαφήνεια με την οποία περιγράφονται τα γεγονότα τα κάνει να φαντάζουν μυστηριώδη, όπως όταν κοιτάμε μέσα από έναν φράχτη, και το βλέμμα μας ξεκουράζεται καθώς ατενίζουμε το απέραντο λιβάδι με το γρασίδι, μα ωστόσο νιώθουμε ένα αίσθημα σεβασμού, καθώς μας υπενθυμίζεται η κατωτερότητά μας.

Μόλις τώρα έρχεται να μας επισκεφτεί για πρώτη φορά η παντρεμένη αδελφή μου.

20 (Δεκέμβριος 1910) Τι δικαιολογία έχω για τη χθεσινή παρατήρησή μου για τον Γκαίτε (που είναι εξίσου αναληθής με τα συναισθήματα που περιέγραψα, γιατί όλη η αλήθεια χάθηκε εξαιτίας της αδελφής μου); Καμία. Τι δικαιολογία έχω που σήμερα, όλη μέρα, δεν έγραψα τίποτα; Καμία. Ειδικά εφόσον η διάθεσή μου δεν είναι και η χειρότερη. Στο αυτί μου ακούγεται συνεχώς μια επίκληση: «Αόρατο δικαστήριο, θα ήθελα να έλθεις!»