Μετά από την κυκλοφορία της ταινίας «Λευκός Θόρυβος», του Νόα Μπάουμπακ [Noah Baumbach], το ενδιαφέρον για το έργο του Ντον ΝτεΛίλο αναθερμάνθηκε. Προέκυψε έτσι το ερώτημα αν είναι ο σημαντικότερος εν ζωή Αμερικανός συγγραφέας, όπως πολλοί διατείνονται. Οι πολιτιστικές σελίδες του BBC φιλοξενούν ορισμένες πολύ ενδιαφέρουσες σκέψεις και απόψεις πάνω σε αυτό το ερώτημα.
Επιμέλεια: Book Press
Ο Ιρλανδός κριτικός λογοτεχνίας John Self δημοσίευσε στο BBC Culture ένα εκτενές άρθρο για τη σημασία των μυθιστορημάτων του ΝτεΛίλο, για τις ιδιαιτερότητες της γραφής του, καθώς και για το χάρισμα του συγγραφέα να εστιάζει στα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της εποχής μας. Στο άρθρο του δίνει την απάντηση στο ερώτημα αν όντως ο Ντον ΝτεΛίλο είναι ο σημαντικότερος εν ζωή Αμερικανός συγγραφέας.
«Μια κωμωδία, φυσικά»
Καθώς το έναυσμα για το άρθρο δόθηκε από την πρόσφατη ομότιτλη ταινία που βασίστηκε σε αυτό, και προβάλλεται στο Νέτφλιξ, ο Σελφ σημειώνει ότι πρόκειται για «μια ιδιοφυή ιστορία για τον θάνατο και για τον φόβο του θανάτου», όπως γράφει το πρώτο οπισθόφυλλο του μυθιστορήματος του Ντον ΝτεΛίλο Λευκός θόρυβος, που κυκλοφόρησε το 1985 - προσθέτοντας, στη συνέχεια, πως πρόκειται για «μια κωμωδία, φυσικά».
«Έφτασε, λοιπόν, η κατάλληλη στιγμή για να μιλήσουμε ξανά για τον συγγραφέα του Λευκού θορύβου – και για να αναρωτηθούμε γιατί ο Ντον ΝτεΛίλο είναι ένας από τους σπουδαιότερους μυθιστοριογράφους της εποχής μας», αποφαίνεται ο Σελφ.
Και εξηγεί: «Ο ΝτεΛίλο δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα το 1971, και εδώ και μισό αιώνα είναι ένας συγγραφέας που μας πείθει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε με διαφορετικό τρόπο: αν διαβάσουμε αρκετά από τα έργα του, αρχίζουμε να βλέπουμε τον κόσμο με άλλο μάτι.
»Τα πρώτα μυθιστορήματα του ΝτεΛίλο μιλούν για τις διαφημίσεις (Americana, 1971), για τον αθλητισμό (End Zone, 1972), για τη ροκ μουσική (Great Jones Street, 1973). Αργότερα, στη δεκαετία του ‘70, άρχισε να εξελίσσεται και να πειραματίζεται περισσότερο: τα μυθιστορήματά του, το Ratner's Star (1976), το Players (1977) και το Running Dog, (1978) είναι πιο παιχνιδιάρικα, πιο σύνθετα, αποκλίνουν από την παραδοσιακή λογοτεχνική δομή και έτσι, δεν περιορίζουν το ταλέντο του ΝτεΛίλο: υιοθετούν στοιχεία από τα είδη της επιστημονικής φαντασίας, του θρίλερ και της παρωδίας, και ταυτοχρόνως, έχουν να κάνουν με σύνθετα θέματα (με την αστρονομία, με τα οικονομικά, με την κοινωνιολογία). Κάπως έτσι, ο ΝτεΛίλο άρχισε να αποκτά φήμη: «Υπάρχει ο Νόρμαν Μέιλερ, ο Τόμας Πίντσον, και τώρα ο Ντον ΝτεΛίλο», αναφέρει το απόσπασμα από άρθρο των Los Angeles Times στο εξώφυλλο του Running Dog.
Το βασικό καστ της ταινίας «Λευκός Θόρυβος»: Άνταμ Ντράιβερ, Γκρέτα Γκέργκουϊκ, Σαμ Νίβολα, Μέι Νίβολα, Ράφει Κάσιντι και ένας από τους δίδυμους Χένρι ή Ντιν Μουρ που υποδύονται εναλλάξ στις σκηνές τον μικρότερο γιο της οικογένειας. |
«Σημαντικά θέματα, σημαντικά βιβλία» που εκτυλίσσονται σε ένα ντελιλικό κόσμο
Όμως, όπως θα παραδέχονταν και οι περισσότεροι θαυμαστές του, ο ΝτεΛίλο έγραψε τα πιο μεγαλειώδη έργα του στην αμέσως επόμενη φάση της καριέρας του. Μέχρι σήμερα, είναι ευρέως γνωστός χάρη στα πέντε βιβλία που έγραψε τη δεκαετία του ’80 και του ‘90 – Τα ονόματα (1982), Λευκός θόρυβος (1985), Ζυγός (1988), Μάο II (1991) και Υπόγειος κόσμος (1997).
Αυτά τα βιβλία εξακολουθούν να πραγματεύονται σημαντικά θέματα, όμως, κατά μία έννοια, είναι από μόνα τους «σημαντικά θέματα»: είναι λογοτεχνικά έργα με δική τους συνείδηση, αναπλάθουν τη σημερινή πραγματικότητα με τρόπο ζωντανό και καινοτόμο, τον οποίο αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης - είναι έργα εξόχως ντελιλικά, που εκτυλίσσονται σε έναν ντελιλικό κόσμο.
«Τα ονόματα», όπως για παράδειγμα λέει ο Σελφ, «αποτελούν απόδειξη του πρώτου μεγάλου χαρίσματος του ΝτεΛίλο: της ικανότητάς του να θίγει θέματα που παραμένουν επίκαιρα. Πολλοί έχουν μιλήσει για την οξυδέρκειά του, πολλοί έχουν πει πως είναι ένας προφητικός συγγραφέας που προβλέπει όσα θα ακολουθήσουν, όμως, στην πραγματικότητα, αυτό που κάνει ο ΝτεΛίλο είναι να παρατηρεί πράγματα που ανέκαθεν υπήρξαν, και να εστιάζει σε αυτά.[...]
στην πραγματικότητα, αυτό που κάνει ο ΝτεΛίλο είναι να παρατηρεί πράγματα που ανέκαθεν υπήρξαν, και να εστιάζει σε αυτά.
»Τα ονόματα μιλούν για τους Αμερικανούς του εξωτερικού, κυρίως για όσους ζουν στην Ελλάδα και στη Μέση Ανατολή. Το μυθιστόρημα παραμένει επίκαιρο, και δεν μας κάνει εντύπωση πως ο Geoff Dyer το χαρακτήρισε ως «ένα μυθιστόρημα για τον 21ο αιώνα, που δημοσιεύτηκε το 1982».
»Στα Ονόματα, ο ΝτεΛίλο μίλησε επίσης για την ανάδειξη της τρομοκρατίας ως το επίκεντρο του ενδιαφέροντος του δυτικού κόσμου: στην ιστορία εμφανίζεται μια σέχτα που σκοτώνει ανθρώπους με βάση τα ονόματά τους – και, καθώς το μυθιστόρημα παρουσιάζει τις πιο αποτρόπαιες ανθρώπινες συμπεριφορές, ένας από τους χαρακτήρες επιθυμεί να κινηματογραφήσει τις δολοφονίες που λαμβάνουν χώρα.
»Φυσικά, το 1982 δεν υπήρχαν μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όμως Τα ονόματα θίγουν και το φαινόμενο της αγελαίας σκέψης (groupthink): «Οι μάζες των ανθρώπων με τρομάζουν», λέει ένας άντρας. «Οι άνθρωποι που καθοδηγούνται από ένα κοινό, ισχυρό συναίσθημα».
Ο Ντον ΝτεΛίλο το 1977 έβλεπε τους Δίδυμους Πύργους ως εφήμερα σύμβολα
Ακόμα και στο προηγούμενο μυθιστόρημά του, στο Players του 1977, ο ΝτεΛίλο έθιξε ένα ζήτημα για το οποίο λίγοι είχαν προβληματιστεί: το ότι οι Δίδυμοι Πύργοι τού Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου της Νέας Υόρκης ήταν σύμβολα, πέρα από απλά κτήρια.
«Δεν είναι βέβαιο πως οι Πύργοι θα υπάρχουν για πάντα. Είναι περισσότερο σύμβολα, και παρά τον μεγάλο τους όγκο, είναι εξίσου εφήμεροι με τη διάθλαση μιας ακτίνας φωτός».
Τον Σεπτέμβρη του 2001, όταν η Αλ Κάιντα πράγματι αντιμετώπισε τους Διδύμους Πύργους ως σύμβολα, ο ΝτεΛίλο δήλωσε πως «σήμερα, η αφήγηση της παγκόσμιας ιστορίας ανήκει ξανά στους τρομοκράτες».
Κάθε βιβλίο του ΝτεΛίλο προσφέρει κάτι ουσιώδες σε κάθε του παράγραφο, μα ο Λευκός θόρυβος είναι το κομψότερο από όλα.
Στον Λευκό θόρυβο φαίνεται τέλεια ο τρόπος με τον οποίο ο ΝτεΛίλο βλέπει τον σύγχρονο κόσμο, κυρίως χάρη στις λίστες που γεμίζουν τις σελίδες του, που τονίζουν το πόσο ασφυχτική είναι η σημερινή ζωή:
«Τα στερεοφωνικά, τα ραδιόφωνα, οι προσωπικοί υπολογιστές... τα κουτιά με τα βινύλια και τις κασέτες, τα πιστολάκια για τα μαλλιά και τα σίδερα για τις μπούκλες... οι ελεγχόμενες ουσίες, τα αντισυλληπτικά χάπια και οι συσκευές...»
Διαβάζοντας τον Λευκό θόρυβο (1985), αντιλαμβανόμαστε ένα ακόμα χάρισμα του ΝτεΛίλο: το εντυπωσιακό συγγραφικό του ύφος. Τα μυθιστορήματά του είναι έξυπνα, ιδιόμορφα και μερικές φορές δύσκολα, πραγματεύονται σύνθετα θέματα, μα πάνω από όλα, ενθουσιάζουν τον αναγνώστη καθώς τα διαβάζει. Κάθε βιβλίο του ΝτεΛίλο προσφέρει κάτι ουσιώδες σε κάθε του παράγραφο, μα ο Λευκός θόρυβος είναι το κομψότερο από όλα.
Η ιστορία, με πρωταγωνιστή έναν καθηγητή πανεπιστημίου που ειδικεύεται στις «χιτλερικές σπουδές» μιλά για τις ιδιαιτερότητες του σύγχρονου τρόπου ζωής: για τον καταναλωτισμό, για την παράνοια, για την τεχνολογία. Είναι γεμάτο με αυτοσχεδιασμούς και με αστεία:
«Η Καλιφόρνια αξίζει ό,τι κι αν της συμβεί. Οι πολίτες της Καλιφόρνια επινόησαν την έννοια του σύγχρονου lifestyle. Αυτό από μόνο του αρκεί για να δικαιολογηθεί η καταστροφή τους».
Σατιρίζει την εξάρτηση του ανθρώπου από την τεχνολογία και τη σημερινή γενική απάθεια:
«Ο συναγερμός του ανιχνευτή καπνού του πάνω ορόφου χτύπησε, είτε για να μας ενημερώσει πως η μπαταρία του είχε μόλις τελειώσει, είτε επειδή το σπίτι είχε πάρει φωτιά. Εμείς τελειώσαμε το γεύμα μας, παραμένοντας σιωπηλοί».
Στον Λευκό θόρυβο, οι άνθρωποι μιλούν κάνοντας αναφορές σε διαφημιστικά σλόγκαν, και απολαμβάνουν τα άσχημα νέα που τους παρουσιάζονται συνεχώς από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης:
«Μόνο μια καταστροφή τραβά την προσοχή μας πλέον. Τη χρειαζόμαστε, εξαρτόμαστε από αυτή. Αρκεί μόνο να συμβαίνει κάπου αλλού».
Ώσπου, ξαφνικά, στο βιβλίο συμβαίνει μια τοπική καταστροφή: ένα τεράστιο, τοξικό νέφος απλώνεται στον ουρανό, οι άνθρωποι εμφανίζουν πολλά, μυστηριώδη συμπτώματα («Στην αρχή, μας είπαν για ερεθισμό του δέρματος και ιδρωμένες παλάμες. Τώρα, όμως, μας προειδοποιούν για ναυτία, έμετο και δυσκολία αναπνοής»), και ως αποτέλεσμα, γεννιούνται διάφορες περίεργες θεωρίες συνωμοσίας.
[...] οι εμπειρίες μας μεταποιούνται ατελείωτα, φωτογραφίζονται, σχολιάζονται, αναδιαμορφώνονται και κοινοποιούνται.
Ο Λευκός θόρυβος -όπως και πολλά ακόμα έργα του ΝτεΛίλο- είναι ένα έργο μεταμοντέρνο: κατακερματισμοί, υποκειμενικότητα, πολυεπίπεδη πλοκή με εξωλογοτεχνικά στοιχεία. Οι λέξεις που προέρχονται από την τηλεόραση και από το ραδιόφωνο παρουσιάζονται με τη μορφή διαλόγου, σαν αυτές οι συσκευές να είναι χαρακτήρες, αγορασμένα μέλη του νοικοκυριού. («Η τηλεόραση είπε, "Ιδού κάποιες άλλες τάσεις που θα μπορούσαν να επηρεάσουν δραματικά το χαρτοφυλάκιό σας"».) Η αυτοαναφορικότητα των μέσων μαζικής ενημέρωσης του κόσμου του ΝτεΛίλο, χάρη στην οποία οι μάρκες των προϊόντων θυμίζουν ινδουιστικά μάντρα (ο αρχικός τίτλος του βιβλίου ήταν Panasonic, αλλά δεν δόθηκε άδεια χρήσης από την εταιρεία), είναι κάτι που ταιριάζει απολύτως με τον 21ο αιώνα, όπου οι εμπειρίες μας μεταποιούνται ατελείωτα, φωτογραφίζονται, σχολιάζονται, αναδιαμορφώνονται και κοινοποιούνται. Είναι ένας κόσμος στον οποίο, όπως το έθεσε ο Βρετανός συγγραφέας Gordon Burn στο βιβλίο του με τίτλο Best and Edwards, «η ηλεκτρονική κοινωνία της εικόνας, εξαιτίας της καθημερινής έκθεσής μας στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, έχει αντικαταστήσει την κοινότητα του πλήθους».
Διαβάστε το ολόκληρο άρθρο εδώ.