Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη: «Πάτι & Ρομπέρτο»

Για το βιβλίο της Patti Smith «M Train» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Κέδρος) και του Roberto Bolaño «Λούμπεν μυθιστορηματάκι» (μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος, εκδ. Άγρα).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Οι συγγραφείς που είναι μεν αφηγητές ιστοριών αλλά ξέρουν και να πηγαίνουν πέρα από τις ιστορίες είναι πάντα πιο σαγηνευτικοί. Ερωτοτροπούν με την ποίηση, με τη φιλοσοφία, με την αυτοβιολογία. Σπάνε τον κόσμο για να τον ξαναφτιάξουν από την αρχή, όπως διατεινόταν ο Ρολάν Μπαρτ. Ξέρουν να ελίσσονται στους λαβυρίνθους της μυθοπλασίας, να διαβαίνουν τα διάσελα της διαλεκτικής, να κάνουν καμώματα με την πρόζα. Ο Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη κουβαλάει αυτό τον καιρό έργα της Πάτι Σμιθ (Patti Smith, Σικάγο, 1946) και του Ρομπέρτο Μπολάνιο (Roberto Bolaño, 1953-2003).

Περιπλανιέται από το Ρέικιαβικ ίσαμε την Ταγγέρη, και από το Μίσιγκαν ίσαμε το Τόκιο, οπλισμένη με την αγαπημένη της φωτογραφική μηχανή, μια παλιά πολύτιμη Polaroid 250 Land Camera, και με τις αισθήσεις όλες πάντα σε επιφυλακή ώστε να αντλήσει, να καταγράψει, να ταξινομήσει, να αναλύσει κάθε συμβάν, κάθε συνάντηση, κάθε συγκίνηση.

Στο πολύπτυχο, συναρμολογούμενο βιβλίο της, με τίτλο M Train (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Κέδρος), η ιέρεια του πανκ προσφέρει αναμνήσεις, ημερολογιακές καταγραφές, ταξιδιωτικές εμπειρίες, σκέψεις για τη μουσική και τη λογοτεχνία, εξομολογήσεις, όλα με έναν ρυθμό που παρασύρει και με μιαν ακρίβεια λεπιδοπτερολόγου. Περιπλανιέται από το Ρέικιαβικ ίσαμε την Ταγγέρη, και από το Μίσιγκαν ίσαμε το Τόκιο, οπλισμένη με την αγαπημένη της φωτογραφική μηχανή, μια παλιά πολύτιμη Polaroid 250 Land Camera, και με τις αισθήσεις όλες πάντα σε επιφυλακή ώστε να αντλήσει, να καταγράψει, να ταξινομήσει, να αναλύσει κάθε συμβάν, κάθε συνάντηση, κάθε συγκίνηση. Καταρτίζει λίστες, άοκνα: βιβλία, αντικείμενα, δίσκοι, ταινίες, αστυνομικές τηλεοπτικές σκηνές, πρόσωπα, αλλά και μνήμες αγαπημένων που χάθηκαν, το μπαστούνι της Βιρτζίνια Γουλφ και το Κουρδιστό Πουλί του Χαρούκι Μουρακάμι, η ασθματική αγωνία της αστυνομικού Λίντεν στη σειρά The Killing και ο αγγελιοφόρος σοφίας, ο Παππούς Όλων Μας, όπως τον έχει χαρακτηρίσει η Πάτι Σμιθ, ο Ουίλλιαμ Σιούαρντ Μπάροουζ. Αλλά και ο Ζαν Ζενέ και το Ταξίδι στην Ανατολή του Έρμαν Έσσε, ο Φρεντ Σόνικ Σμιθ και ο Πρώτος Άνθρωπος του Αλμπέρ Καμύ, η ταφόπετρα της Σίλβια Πλαθ και οι πατερίτσες της Φρίντα Κάλο, το τραπέζι και η σκακιέρα της θρυλικής αναμέτρησης του Μπορίς Σπάσκι με τον Ρόμπερτ Φίσερ και ένα μαύρο παλτό που χάθηκε αναπάντεχα, ένα φεγγάρι που μοιάζει να βουρκώνει και η κατοικία στο Κογιοακάν όπου φιλοξενήθηκε, και δολοφονήθηκε, ο Λέων Τρότσκι.

Πάντα επιστρέφει στο αγαπημένο της στέκι, στο καφέ ’Ino, όπου την περιμένει η γωνιά της, ένα μικρό τραπέζι με μαντεμένια βάση, και μια ξύλινη λιτή καρέκλα.

Λίστες, μνήμες, εκκρεμότητες, σχέδια, υλοποιήσεις, και η αδυσώπητη ροή του χρόνου (μαζί και οι τρόποι που επινοούμε για να την κάνουμε όχι μόνον υποφερτή αλλά και γόνιμη). «Άραγε ο χρόνος διαθέτει συνέχεια;» αναρωτιέται η ποιήτρια/μουσικός/φωτογράφος/συγγραφέας. «Μήπως μόνο το παρόν μπορεί να γίνει κατανοητό; Μήπως οι σκέψεις μας δεν είναι παρά περαστικά τρένα χωρίς σταθμούς, χωρίς διαστάσεις, που περνούν μπροστά από τεράστιες γιγαντοαφίσες με επαναλαμβανόμενες εικόνες; Που συλλαμβάνουν μόνο ένα θραύσμα της πραγματικότητας από μια θέση σε ένα παράθυρο, αλλά είναι απλώς άλλο ένα θραύσμα από το επόμενο, απαράλλαχτο καρέ; Όταν γράφω στο παρόν, αλλά παρεκκλίνω στο παρελθόν, παραμένω στον πραγματικό χρόνο;»

Πάντα επιστρέφει στο αγαπημένο της στέκι, στο καφέ ’Ino, όπου την περιμένει η γωνιά της, ένα μικρό τραπέζι με μαντεμένια βάση, και μια ξύλινη λιτή καρέκλα. Εκεί ανασυγκροτείται, εκεί εργάζεται, εκεί ξαποσταίνει, εκεί συλλογίζεται, εκεί αναθυμάται άλλα στέκια, το μπαρ Kettle of Fish όπου σύχναζε ο Τζακ Κέρουακ, και το καφέ Dante στην οδό Μακντούγκαλ, όπου έβλεπες τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ και την Αναΐς Νιν, τον Ρόμπερτ Μάπλθορπ και τον Μπομπ Ντύλαν. Εκεί, στο απάγκειο του καφέ ’Ino, ονειρεύεται η Πάττι Σμιθ να ανοίξει το δικό της στέκι, το καφέ Nerval, ένα «μικρό καταφύγιο, όπου οι ποιητές και οι ταξιδευτές θα μπορούσαν να βρουν την απλότητα του ασύλου».

Η γωνιά της Patti Smith στο Cafe 'Ino

Δεκαπέντε χρόνια κύλησαν από το μεγάλο φευγιό του Μπολάνιο, εξήντα πέντε από τη γέννησή του. «Μακάρι να είχε υπάρξει κάποια ειδική παρέμβαση της Θείας Πρόνοιας που θα του είχε επιτρέψει να ζήσει» γράφει η Πάττι.

Και μέσα σε όλα, να και η καρέκλα του Ρομπέρτο Μπολάνιο, ποιητή και συγγραφέα που λατρεύει και τιμά η Πάττι Σμιθ. Του Μπολάνιο του 2666 και του Φυλαχτού και των Άγριων Ντετέκτιβ. «Οι ποιητές του χθες είναι οι ντετέκτιβ του σήμερα» γράφει η Πάττι. «Περνούν μια ζωή προσπαθώντας να βρουν τον εκατοστό στίχο, κλείνουν μια υπόθεση και μετά χάνονται με κουρασμένα βήματα στο δειλινό».

Δεκαπέντε χρόνια κύλησαν από το μεγάλο φευγιό του Μπολάνιο, εξήντα πέντε από τη γέννησή του. «Μακάρι να είχε υπάρξει κάποια ειδική παρέμβαση της Θείας Πρόνοιας που θα του είχε επιτρέψει να ζήσει» γράφει η Πάττι. «Γιατί το 2666 έμοιαζε να είναι στημένο ώστε να συνεχίζεται στο διηνεκές, για όσο καιρό ο συγγραφέας του θα ήθελε να γράφει. Τέτοιο θλιβερό και άδικο ριζικό έλαχε στον ωραίο Μπολάνιο, να πεθάνει στα πενήντα του χρόνια, πάνω στην ακμή των δυνάμεών του. Η απώλειά του και αυτά που δεν πρόλαβε να γράψει μας στέρησαν ένα μυστικό του κόσμου».

Στο τελευταίο βιβλίο του που κυκλοφόρησε εν ζωή ο Χιλιανός δημιουργός, το ολιγοσέλιδο, γλυκόπικρο Λούμπεν μυθιστορηματάκι (μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος, εκδ. Άγρα), συνοψίζονται τα όσα απασχόλησαν, τα όσα ταλάνισαν, τα όσα διασκέδασαν τον οίστρο του. Το χθαμαλό και το κιτς και το ασήμαντο και το ποταπό περνάνε από τα φίλτρα και τα πρίσματα του υψηλού και του εξαίσιου, διαθλώνται, χαρίζουν γέλιο και στοχασμό, μελαγχολία και μειδιάματα κατανόησης. Η ηρωίδα του βιβλίου, μια ανοιχτόκαρδη Λολίτα ονόματι Μπιάνκα, μπλέκει με εγκληματίες της κακιάς ώρας, με ανθυπομαφιόζους της συμφοράς, με έναν τυφλό Μασίστα, με ένα ελεεινά οργανωμένο σχέδιο κλοπής, με κάτι σαν λαγνεία που φέρνει δάκρυα στα μάτια, μάλλον από γέλια παρά από θλίψη. Μπλέκει και θυμάται και μιλάει. Μάλιστα, μιλάει με έναν συγκερασμό αφηρημένου και συγκεκριμένου που θυμίζει παγάν λαλέουσαν και φυσιογνωμίες, ή μάλλον ομιλούσες κεφαλές, βγαλμένες από το μισοσκότεινο σύμπαν του Σάμιουελ Μπέκετ. Θυμίζει επίσης τους «αγνούς και ανεξέλεγκτους» ήρωες του Τζακ Κέρουακ, αλλά και το ανακάτωμα αθωότητας και επίμονης επίγνωσης που χαρακτηρίζει την ποιητική της Γλυκερίας Μπασδέκη.

Ερωτεύεται, αφήνει τον χρόνο να κυλήσει, και φιλοσοφεί: «Κατά βάθος εγώ πάντοτε σκεφτόμουν το μέλλον. Σκεφτόμουν τόσο που το παρόν είχε καταλήξει να αποτελεί μέρος του μέλλοντος, το πιο παράξενο μέλλον».

«Είχα τους λόγους μου να πιστεύω ότι το μέλλον βρισκόταν στα μικρά κομμωτήρια, στα μικρά καταστήματα μόδας, στα μικρά δισκοπωλεία, στα μικροσκοπικά και πολύ ιδιαίτερα, επίλεκτα μπαρ» μας λέει το απύλωτο στόμα της Μπιάνκα που σιτίζεται με τηλεοπτικές φαντασμαγορίες και λαϊκές εικονοϊστορίες. «Έβλεπα φιλμ ερωτικών καταστάσεων. Έβλεπα εικόνες εμπειριών πάθους με σημείο αναφοράς πάντοτε ένα τηλεοπτικό σήριαλ ή τον ήδη ξεχασμένο ψίθυρο κάποιων μικρών κοριτσιών».

Η Μπιάνκνα αφουγκράζεται τα θροΐσματα του χρόνου και τις κλαγγές του σκουριασμένου μέταλλου της ατελέσφορης ερωτοτροπίας με το έγκλημα. Εντέλει, ερωτεύεται, μπορείς να πεις, τον Τζοβάννι Ντελλακρότσε, ή Φράνκο Μπρούνο, έναν κτηνώδη γίγαντα, Μίστερ Ιταλία και Μίστερ Κόσμος, «ηθοποιό» σε ταινίες με τον Μασίστα, τυφλό πια και αποσυρμένο σε μια λαβυρινθώδη κατοικία. Ερωτεύεται, αφήνει τον χρόνο να κυλήσει, και φιλοσοφεί: «Κατά βάθος εγώ πάντοτε σκεφτόμουν το μέλλον. Σκεφτόμουν τόσο που το παρόν είχε καταλήξει να αποτελεί μέρος του μέλλοντος, το πιο παράξενο μέλλον».

Μια μίνι pop/kitch σαπουνόπερα, απ’ αυτές που αγαπάμε να μισούμε, αλλά ποτέ δεν μισούμε να τις αγαπάμε, όλοι όσοι έχουμε ασκηθεί να μπαινοβγαίνουμε σε βιβλιοπωλεία και βιβλιοθήκες πότε με τον Έγελο υπό μάλης και με τους Chemical Brothers στα ακουστικά του γουόκμαν, και πότε φορτωμένοι με νουάρ του Τσάντλερ και του Σιμενόν, ακούγοντας τη «Νύχτα Εξαΰλωσης» του Άρνολντ Σένμπεργκ και αναζητώντας έναν ισχυρό παίκτη για μια παρτίδα σκάκι. Συνελόντι ειπείν: Μπολάνιο με τα όλα του!

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή αφηγημάτων «Συλλαλητήρια στο δωμάτιό μου» (εκδ. Gutenberg).

Αποσπάσματα από τα βιβλία

«Τα πάντα εκβάλλουν το περιεχόμενό τους στον κόσμο. Οι φωτογραφίες την ιστορία τους. Τα βιβλία τις λέξεις τους. Οι τοίχοι τους ήχους τους. Τα πνεύματα αφυπνίστηκαν σαν αιθέρας που στροβιλιζόταν σε τροχιές που θύμιζαν αραβουργήματα και άγγιξαν το πάτωμα απαλά, σαν μια καλοκάγαθη μάσκα». Patti Smith, M Train, σ. 228

«Μπορούσα να περπατάω (ή να ψηλαφώ την επιφάνεια της πραγματικότητας με τα ακροδάχτυλά μου) χωρίς να αποκτώ ποτέ καμία αυταπάτη, χωρίς να γελιέμαι, μη γνωρίζοντας τη σημασία των πάντων αλλά γνωρίζοντας το τελικό αποτέλεσμα των πάντων, ξέροντας το γιατί τα πράγματα είναι εκεί που είναι». Roberto Bolaño, Λούμπεν μυθιστορηματάκι, σ. 97

M Train
Patti Smith
Μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς
Κέδρος 2018
Σελ. 272, τιμή εκδότη €14,40