alt

Για το μυθιστόρημα του Αντόν Σαμάς «Αραμπέσκ» (μτφρ. Χρυσούλα Παπαδοπούλου, εκδ. Καστανιώτης).

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

O Αντόν Σαμάς έγραψε τις Αραμπέσκ (Arabesques) σε ηλικία τριάντα έξι ετών (1988, και από τότε μεταφράστηκε σε οκτώ γλώσσες): στο έργο αυτό επιχειρεί να αναζητήσει μια κοινή αισθητική ανάμεσα στους λαούς της Εγγύς Ανατολής. Ιχνηλατεί τη σχέση τους μετά από την περίοδο της αποικιοκρατίας, ώστε να καταδείξει τα εμπόδια που προκύπτουν από τον πολιτιστικό εθνικισμό των Παλαιστινίων.

Ο Σαμάς επιλέγει ως λογοτεχνική γλώσσα την εβραϊκή, τη γλώσσα των «καταπιεστών», για να θέσει σε νέα βάση τις πεποιθήσεις και το στυλ ζωής, ενώ καταγράφει την καθημερινότητα και επαναπροσδιορίζει την εντοπιότητα/πολιτιστική ταυτότητα του τόπου καταγωγής του: αυτό, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε τη δυσπιστία των Εβραίων κριτικών λογοτεχνίας. Η εξιστόρηση της νεότητας του συγγραφέα γίνεται μέσα από τις μνήμες μιας οικογένειας και μιας θρυλικής περιοχής της Γαλιλαίας: είτε ως αναζήτηση της πολιτιστικής του κληρονομιάς, είτε ως επανεύρεση του «φυλετικού» εαυτού του, είτε ως άρση των ψυχικών συγκρούσεών του.

Το τραύμα της γενιάς της «ίδρυσης» και ο εθνικισμός

Με ελικοειδή αφήγηση (αραβούργημα), οι Αραμπέσκ παρουσιάζουν τη ζωή της οικογένειας του συγγραφέα στη Φασούτα και τους διαδοχικούς εκπατρισμούς, τους εκτοπισμούς και την ταλαιπωρία της. Αμιγώς αυτοβιογραφικές, καλύπτουν αναδρομικά το δεύτερο μέρος του εικοστού αιώνα έως τα ξεκινήματα του εικοστού πρώτου, καταγράφοντας την απήχηση των κύριων κοινωνικοπολιτικών γεγονότων της Παλαιστίνης στην ιδιωτική ζωή των ανθρώπων που ανήκαν «σε μειονότητα της μειονότητας της μειονότητας»[1]. Η ιστορία αλλεπάλληλων μετατοπίσεων προσέδωσε στη ζωή αυτών των ανθρώπων μιαν αίσθηση μόνιμης προσωρινότητας: το μόνο που πράγματι «κατείχαν» είναι την ιστορική τους μνήμη, που οι Αραμπέσκ την αξιοποιούν στο έπακρον, φιλοτεχνώντας «ένα άλλο Ισραήλ».

Αμιγώς αυτοβιογραφικές, οι Αραμπέσκ παρουσιάζουν τη ζωή της οικογένειας του συγγραφέα στη Φασούτα και τους διαδοχικούς εκπατρισμούς, τους εκτοπισμούς και την ταλαιπωρία της. 

Η εξιστόρηση εστιάζει σε τρεις περιόδους πικρής ιστορικής μνήμης: στην Αραβική Εξέγερση του 1936/7, στον πόλεμο της κατάτμησης των εδαφών του 1947/8 και στην παρούσα θερμοπολεμική κατάσταση, κατά τον Ilan Pappe. Η πλοκή βασίζεται σε μια τυχαία ανακάλυψη του συγγραφέα: ο εξάδελφός του που θεωρούνταν νεκρός στην πραγματικότητα είχε υιοθετηθεί από το εκχριστιανισθέν πλούσιο ζευγάρι Μισέλ Αμπιάντ, μεγάλωσε και σπούδασε Ιατρική και ζούσε στις ΗΠΑ, επισκεπτόμενος περιστασιακά τη Βηρυτό και το Παλαιστινιακό Κέντρο Ερεύνης. Η μορφή του διακρίνεται ανάμεσα στους νεκρούς, σε φωτογραφία θυμάτων ομαδικής σφαγής στις Σάμπρα και Σατίλα.

Μαγικός ρεαλισμός

Ένα από τα διδάγματα του βιβλίου είναι η διαπίστωση ότι το παρόν έχει οικοδομηθεί στη βάση του παρελθόντος. Οι τραυματικές πολιτικές συγκυρίες του 1948 αφενός καθορίζουν τη συλλογική μνήμη στο αφήγημα του Σαμάς κι αφετέρου συνιστούν την έμπρακτη απόδειξη μεταποικιακών καταλοίπων. Οι περιορισμένες αναγνώσεις του παρελθόντος αυτού, που γίνονται στη βάση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, στενεύουν εξαιρετικά την «οθόνη» προβολής της συλλογικής μνήμης. Η έννοια της «ταυτότητας» στις Αραμπέσκ εξηγεί την επιλογή της εβραϊκής ως γλώσσας αναπαράστασης του χαμένου χρόνου των Αράβων[2].

Οι κρουνοί της εξιστόρησης των Αραμπέσκ συμπαρασύρουν προσωπικές καταγραφές της επανάστασης, της υποψίας, της γενναιότητας, της κατάκτησης, της καταστροφής και της προδοσίας.

Το βιβλίο έχει δύο αφηγηματικές φωνές: η μία αφηγείται τις ρίζες, το «ποιος ήταν», αναπλάθοντας την επαρχιακή ζωή της οικογένειας του συγγραφέα, τις θείες, τους θείους, τα αδέρφια και τα ξαδέλφια, τις οσμές του ψωμιού και της γης, τα χρώματα του ουρανού, ενώ η άλλη καταγράφει το «ποιος είναι τώρα» ο αφηγητής, συνδέοντας εικόνες, κινήσεις, ιστορικά γεγονότα και ανακαλώντας οσμές και μνήμες. Τα στοιχεία της μυθολογίας, του πρωτογονισμού, των προκαταλήψεων, παίρνουν την ίδια βαρύτητα με τα επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία. Όσο για τη μαγεία, αυτή αφήνει τον χώρο της μεταφοράς και περνά στην περιοχή του μύθου με έναν τρόπο που θυμίζει την ατμόσφαιρα του Μακόντο στο Εκατό Χρόνια Μοναξιάς του Μάρκες και την αφηγηματική γραμμή του Άμος Οζ, που δεν είναι γραμμική, αλλά με χρονικές παλινδρομήσεις δημιουργεί την αίσθηση του αραβουργήματος. Οι κρουνοί της εξιστόρησης των Αραμπέσκ συμπαρασύρουν προσωπικές καταγραφές της επανάστασης, της υποψίας, της γενναιότητας, της κατάκτησης, της καταστροφής και της προδοσίας. Η σύλληψη ενός συζύγου, η εξαφάνιση ενός γιου, η αρρώστια, η ληστρική συμπεριφορά, είναι εκφάνσεις σκληρότητας που κηλιδώνουν τη συνείδηση και αποτελούν υλικό καλλιτεχνικής δημιουργίας. Περιγράφοντας την αφηγηματική δεινότητα του Θείου Γιούσεφ, ο Σαμάς υπογραμμίζει τη δική του, με τα «αραβουργήματα» της μνήμης.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ο Εβραίος μου θα είναι ένας καλλιεργημένος Άραβας. Όχι όμως διανοούμενος. Δεν καλπάζει πάνω σε άλογο, όπως στις ιστορίες των αρχών του αιώνα, ούτε είναι φυλακισμένος, όπως συνηθιζόταν στις αρχές της ίδρυσης του κράτους, ούτε είναι ένας απελπισμένος νεαρός εραστής (...) Μιλάει και γράφει έξοχα εβραϊκά, αλλά ενός των ορίων του επιτρεπτού. Θα υπάρχουν σίγουρα κάποια πεδία εκτός ορίων γι’ αυτόν, ώστε να μην κατηγορηθώ πως αναπαράγω το αντίστροφο στερεότυπο του καλού κι ενάρετου Άραβα (...) Δεν μπορώ να θυμηθώ πού είχα διαβάσει για τον Άραβα ως λογοτεχνική λύση. Μα θα το θυμηθώ, πού θα μου πάει; Κάποιος κριτικός θα καραδοκεί, σαν σπιούνος που τον έβαλαν στον δρόμο μου, να με κατηγορήσει με ένα περισπούδαστο κι εμπεριστατωμένο άρθρο πως ο Άραβάς μου δεν είναι παρά η λύση στα προσωπικά μου προβλήματα κι όχι στα προβλήματα της μυθοπλασίας...»


[1] Στις 13 Ιουλίου του 1949, στη συνδιάσκεψη «παύσης πυρός» της Ρόδου, οι Παλαιστίνιοι χάνουν την εδαφική τους κυριότητα και την αποδοχή τους ως εθνικού κράτους και περιορίζονται στη Δυτική Όχθη και στη Λωρίδα της Γάζας, μετατρεπόμενοι, σε ποσοστό 90% όσων ζούσαν υπό την ισραηλινή κυβέρνηση, σε πρόσφυγες. Η Φασούτα, αραβικό χωριό στην καρδιά της Γαλιλαίας, χτίστηκε στον αρχαιολογικό τόπο του κάστρου της εποχής των Σταυροφοριών Fassove, που με τη σειρά του είχε χτιστεί στα ερείπια του εβραϊκού χωριού Μιφσάτα. Οι χριστιανοί κάτοικοί του σήμερα εντάσσονται στην ισχυρή αραβόφωνη μειονότητα 700.000 ατόμων που διαχωρίστηκαν από το ισραηλινό κράτος το 1949 με την «πράσινη γραμμή».
[2] Η ιδιοτυπία της περιοχής είναι πως, μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δημιουργήθηκε ένα «κενό ταυτότητας», ενώ το κρατικό σύστημα επιβλήθηκε από τις δυτικές δυνάμεις, ως κάλυψη αυτού του κενού. Η επίλυση του θέματος των συνόρων μέσω πολέμου ή δυναστικών συνοικεσίων που συνηθιζόταν στην Ευρώπη (βλ. Συνθήκη της Βεστφαλίας), στον κόσμο της Μέσης Ανατολής δεν είχε καμιά θέση με τις επιθυμίες των λαών που συγκρούονταν. Για το θέμα αυτό, βλ. Hever, Hannan and D. Gensler, Orin, «Hebrew in an Israeli Arab Hand: Six Miniatures on Anton Shammas's Arabesques», Cultural Critique No. 7, Autumn 1987.

altΑραμπέσκ
Αντόν Σαμάς
Μτφρ. Χρυσούλα Παπαδοπούλου
Καστανιώτης 2018
Σελ. 322, τιμή εκδότη €18,00

alt

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η τελειότητα» του Βιντσέντζο Λατρόνικο (κριτική) – Η πολλαπλή διάσπαση εντός της ψηφιακής κουλτούρας

«Η τελειότητα» του Βιντσέντζο Λατρόνικο (κριτική) – Η πολλαπλή διάσπαση εντός της ψηφιακής κουλτούρας

Για το μυθιστόρημα του Βιντσέντζο Λατρόνικο (Vincenzo Latronico) «Η τελειότητα» (μτφρ. Δήμητρα Δότση, εκδ. Loggia).

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

...

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

Για το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε (Hermann Hesse) «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Διόπτρα). Κεντρική εικόνα: Από την ομότιτλη κινηματογραφική διασκευή του μυθιστορήματος από τον σκηνοθέτη Stefan Ruzowitzky (2020).

Γράφει η Ιωάν...

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

Για το τελευταίο βιβλίο του Γκυστάβ Φλωμπέρ [Gustave Flaubert] «Τρεις ιστορίες» (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, επίμετρο Σωτήρης Παρασχάς, εκδ. Αντίποδες).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

«Συγκρίνοντας την εικόνα με το κείμενο, ο αναγνώστης θα σκεφτόταν: “Δεν καταλαβαίνω τίποτα, πώς έ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Πέμπτη 19 Ιουνίου

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Πέμπτη 19 Ιουνίου

Με εννέα εκδηλώσεις για την Πέμπτη 19 Ιουνίου συνεχίζεται το Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025, φτάνοντας ως τη Θεσσαλονίκη και την Κύπρο. Κεντρική εικόνα: Η Εστέρ Πανιάγουα (Esther Paniagua).

Επιμέλεια: Book Press

...
«Tempo perso» της Κούλας Αδαλόγλου (κριτική) – Σε πορεία κάθαρσης

«Tempo perso» της Κούλας Αδαλόγλου (κριτική) – Σε πορεία κάθαρσης

Για την ποιητική συλλογή της Κούλας Αδαλόγλου «Tempo perso» (εκδ. Σαιξπηρικόν).

Γράφει ο Δημήτρης Μπαλτάς

...

«Ποιος θα της το πει;» του Αλέξανδρου Σταυρόπουλου (κριτική) – Όταν η Χιονάτη παίρνει τα ηνία του παραμυθιού

«Ποιος θα της το πει;» του Αλέξανδρου Σταυρόπουλου (κριτική) – Όταν η Χιονάτη παίρνει τα ηνία του παραμυθιού

Για την παράσταση «Ποιος θα της το πει;» του Αλέξανδρου Σταυρόπουλου στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Προχθές είδα τη χορογραφία «Ποιος θα της το πει;» του Αλέξανδρου Σταυρόπ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ