alt

Για το μυθιστόρημα του Αντόν Σαμάς «Αραμπέσκ» (μτφρ. Χρυσούλα Παπαδοπούλου, εκδ. Καστανιώτης).

Του Νίκου Ξένιου

O Αντόν Σαμάς έγραψε τις Αραμπέσκ (Arabesques) σε ηλικία τριάντα έξι ετών (1988, και από τότε μεταφράστηκε σε οκτώ γλώσσες): στο έργο αυτό επιχειρεί να αναζητήσει μια κοινή αισθητική ανάμεσα στους λαούς της Εγγύς Ανατολής. Ιχνηλατεί τη σχέση τους μετά από την περίοδο της αποικιοκρατίας, ώστε να καταδείξει τα εμπόδια που προκύπτουν από τον πολιτιστικό εθνικισμό των Παλαιστινίων.

Ο Σαμάς επιλέγει ως λογοτεχνική γλώσσα την εβραϊκή, τη γλώσσα των «καταπιεστών», για να θέσει σε νέα βάση τις πεποιθήσεις και το στυλ ζωής, ενώ καταγράφει την καθημερινότητα και επαναπροσδιορίζει την εντοπιότητα/πολιτιστική ταυτότητα του τόπου καταγωγής του: αυτό, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε τη δυσπιστία των Εβραίων κριτικών λογοτεχνίας. Η εξιστόρηση της νεότητας του συγγραφέα γίνεται μέσα από τις μνήμες μιας οικογένειας και μιας θρυλικής περιοχής της Γαλιλαίας: είτε ως αναζήτηση της πολιτιστικής του κληρονομιάς, είτε ως επανεύρεση του «φυλετικού» εαυτού του, είτε ως άρση των ψυχικών συγκρούσεών του.

Το τραύμα της γενιάς της «ίδρυσης» και ο εθνικισμός

Αμιγώς αυτοβιογραφικές, οι Αραμπέσκ παρουσιάζουν τη ζωή της οικογένειας του συγγραφέα στη Φασούτα και τους διαδοχικούς εκπατρισμούς, τους εκτοπισμούς και την ταλαιπωρία της.

Με ελικοειδή αφήγηση (αραβούργημα), οι Αραμπέσκ παρουσιάζουν τη ζωή της οικογένειας του συγγραφέα στη Φασούτα και τους διαδοχικούς εκπατρισμούς, τους εκτοπισμούς και την ταλαιπωρία της. Αμιγώς αυτοβιογραφικές, καλύπτουν αναδρομικά το δεύτερο μέρος του εικοστού αιώνα έως τα ξεκινήματα του εικοστού πρώτου, καταγράφοντας την απήχηση των κύριων κοινωνικοπολιτικών γεγονότων της Παλαιστίνης στην ιδιωτική ζωή των ανθρώπων που ανήκαν «σε μειονότητα της μειονότητας της μειονότητας»[1]. Η ιστορία αλλεπάλληλων μετατοπίσεων προσέδωσε στη ζωή αυτών των ανθρώπων μιαν αίσθηση μόνιμης προσωρινότητας: το μόνο που πράγματι «κατείχαν» είναι την ιστορική τους μνήμη, που οι Αραμπέσκ την αξιοποιούν στο έπακρον, φιλοτεχνώντας «ένα άλλο Ισραήλ».

Η εξιστόρηση εστιάζει σε τρεις περιόδους πικρής ιστορικής μνήμης: στην Αραβική Εξέγερση του 1936/7, στον πόλεμο της κατάτμησης των εδαφών του 1947/8 και στην παρούσα θερμοπολεμική κατάσταση, κατά τον Ilan Pappe. Η πλοκή βασίζεται σε μια τυχαία ανακάλυψη του συγγραφέα: ο εξάδελφός του που θεωρούνταν νεκρός στην πραγματικότητα είχε υιοθετηθεί από το εκχριστιανισθέν πλούσιο ζευγάρι Μισέλ Αμπιάντ, μεγάλωσε και σπούδασε Ιατρική και ζούσε στις ΗΠΑ, επισκεπτόμενος περιστασιακά τη Βηρυτό και το Παλαιστινιακό Κέντρο Ερεύνης. Η μορφή του διακρίνεται ανάμεσα στους νεκρούς, σε φωτογραφία θυμάτων ομαδικής σφαγής στις Σάμπρα και Σατίλα.

Μαγικός ρεαλισμός

Ένα από τα διδάγματα του βιβλίου είναι η διαπίστωση ότι το παρόν έχει οικοδομηθεί στη βάση του παρελθόντος. Οι τραυματικές πολιτικές συγκυρίες του 1948 αφενός καθορίζουν τη συλλογική μνήμη στο αφήγημα του Σαμάς κι αφετέρου συνιστούν την έμπρακτη απόδειξη μεταποικιακών καταλοίπων. Οι περιορισμένες αναγνώσεις του παρελθόντος αυτού, που γίνονται στη βάση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, στενεύουν εξαιρετικά την «οθόνη» προβολής της συλλογικής μνήμης. Η έννοια της «ταυτότητας» στις Αραμπέσκ εξηγεί την επιλογή της εβραϊκής ως γλώσσας αναπαράστασης του χαμένου χρόνου των Αράβων[2].

Οι κρουνοί της εξιστόρησης των Αραμπέσκ συμπαρασύρουν προσωπικές καταγραφές της επανάστασης, της υποψίας, της γενναιότητας, της κατάκτησης, της καταστροφής και της προδοσίας.

Το βιβλίο έχει δύο αφηγηματικές φωνές: η μία αφηγείται τις ρίζες, το «ποιος ήταν», αναπλάθοντας την επαρχιακή ζωή της οικογένειας του συγγραφέα, τις θείες, τους θείους, τα αδέρφια και τα ξαδέλφια, τις οσμές του ψωμιού και της γης, τα χρώματα του ουρανού, ενώ η άλλη καταγράφει το «ποιος είναι τώρα» ο αφηγητής, συνδέοντας εικόνες, κινήσεις, ιστορικά γεγονότα και ανακαλώντας οσμές και μνήμες. Τα στοιχεία της μυθολογίας, του πρωτογονισμού, των προκαταλήψεων, παίρνουν την ίδια βαρύτητα με τα επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία. Όσο για τη μαγεία, αυτή αφήνει τον χώρο της μεταφοράς και περνά στην περιοχή του μύθου με έναν τρόπο που θυμίζει την ατμόσφαιρα του Μακόντο στο Εκατό Χρόνια Μοναξιάς του Μάρκες και την αφηγηματική γραμμή του Άμος Οζ, που δεν είναι γραμμική, αλλά με χρονικές παλινδρομήσεις δημιουργεί την αίσθηση του αραβουργήματος. Οι κρουνοί της εξιστόρησης των Αραμπέσκ συμπαρασύρουν προσωπικές καταγραφές της επανάστασης, της υποψίας, της γενναιότητας, της κατάκτησης, της καταστροφής και της προδοσίας. Η σύλληψη ενός συζύγου, η εξαφάνιση ενός γιου, η αρρώστια, η ληστρική συμπεριφορά, είναι εκφάνσεις σκληρότητας που κηλιδώνουν τη συνείδηση και αποτελούν υλικό καλλιτεχνικής δημιουργίας. Περιγράφοντας την αφηγηματική δεινότητα του Θείου Γιούσεφ, ο Σαμάς υπογραμμίζει τη δική του, με τα «αραβουργήματα» της μνήμης.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ο Εβραίος μου θα είναι ένας καλλιεργημένος Άραβας. Όχι όμως διανοούμενος. Δεν καλπάζει πάνω σε άλογο, όπως στις ιστορίες των αρχών του αιώνα, ούτε είναι φυλακισμένος, όπως συνηθιζόταν στις αρχές της ίδρυσης του κράτους, ούτε είναι ένας απελπισμένος νεαρός εραστής (...) Μιλάει και γράφει έξοχα εβραϊκά, αλλά ενός των ορίων του επιτρεπτού. Θα υπάρχουν σίγουρα κάποια πεδία εκτός ορίων γι’ αυτόν, ώστε να μην κατηγορηθώ πως αναπαράγω το αντίστροφο στερεότυπο του καλού κι ενάρετου Άραβα (...) Δεν μπορώ να θυμηθώ πού είχα διαβάσει για τον Άραβα ως λογοτεχνική λύση. Μα θα το θυμηθώ, πού θα μου πάει; Κάποιος κριτικός θα καραδοκεί, σαν σπιούνος που τον έβαλαν στον δρόμο μου, να με κατηγορήσει με ένα περισπούδαστο κι εμπεριστατωμένο άρθρο πως ο Άραβάς μου δεν είναι παρά η λύση στα προσωπικά μου προβλήματα κι όχι στα προβλήματα της μυθοπλασίας...»


[1] Στις 13 Ιουλίου του 1949, στη συνδιάσκεψη «παύσης πυρός» της Ρόδου, οι Παλαιστίνιοι χάνουν την εδαφική τους κυριότητα και την αποδοχή τους ως εθνικού κράτους και περιορίζονται στη Δυτική Όχθη και στη Λωρίδα της Γάζας, μετατρεπόμενοι, σε ποσοστό 90% όσων ζούσαν υπό την ισραηλινή κυβέρνηση, σε πρόσφυγες. Η Φασούτα, αραβικό χωριό στην καρδιά της Γαλιλαίας, χτίστηκε στον αρχαιολογικό τόπο του κάστρου της εποχής των Σταυροφοριών Fassove, που με τη σειρά του είχε χτιστεί στα ερείπια του εβραϊκού χωριού Μιφσάτα. Οι χριστιανοί κάτοικοί του σήμερα εντάσσονται στην ισχυρή αραβόφωνη μειονότητα 700.000 ατόμων που διαχωρίστηκαν από το ισραηλινό κράτος το 1949 με την «πράσινη γραμμή».
[2] Η ιδιοτυπία της περιοχής είναι πως, μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δημιουργήθηκε ένα «κενό ταυτότητας», ενώ το κρατικό σύστημα επιβλήθηκε από τις δυτικές δυνάμεις, ως κάλυψη αυτού του κενού. Η επίλυση του θέματος των συνόρων μέσω πολέμου ή δυναστικών συνοικεσίων που συνηθιζόταν στην Ευρώπη (βλ. Συνθήκη της Βεστφαλίας), στον κόσμο της Μέσης Ανατολής δεν είχε καμιά θέση με τις επιθυμίες των λαών που συγκρούονταν. Για το θέμα αυτό, βλ. Hever, Hannan and D. Gensler, Orin, «Hebrew in an Israeli Arab Hand: Six Miniatures on Anton Shammas's Arabesques», Cultural Critique No. 7, Autumn 1987.

altΑραμπέσκ
Αντόν Σαμάς
Μτφρ. Χρυσούλα Παπαδοπούλου
Καστανιώτης 2018
Σελ. 322, τιμή εκδότη €18,00

alt

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η νύχτα θα είναι μεγάλη» του Σαντιάγκο Γκαμπόα (κριτική) – Ένα καθαρόαιμο πολιτικό και κοινωνικό θρίλερ με φόντο την Κολομβία

«Η νύχτα θα είναι μεγάλη» του Σαντιάγκο Γκαμπόα (κριτική) – Ένα καθαρόαιμο πολιτικό και κοινωνικό θρίλερ με φόντο την Κολομβία

Για το μυθιστόρημα του Σαντιάγκο Γκαμπόα [Santiago Gamboa] «Η νύχτα θα είναι μεγάλη» (μτφρ. Δήμητρα Σταυρίδου, εκδ. Διόπτρα). Ο γνωστός Κολομβιανός συγγραφέας θα βρίσκεται σε λίγες μέρες στην Αθήνα, στο πλαίσιο του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ, και στη συνέχεια στα Χανιά, στο 2ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων. 

...
«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

Για το μυθιστόρημα που χάρισε στον Σολ Μπέλοου [Saul Bellow, 1915-2005] το Πούλιτζερ το 1976, «Το δώρο του Χάμπολντ» (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εισαγωγή: Jeffrey Eugenides, εκδ. Gutenberg). 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

Για το μυθιστόρημα του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ [Mohamed Mbougar Sarr] «Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» (μτφρ. Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, εκδ. Πατάκη), που τιμήθηκε με τη μεγαλύτερη διάκριση των γαλλικών γραμμάτων, το βραβείο Goncourt, για το 2021. Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας. 

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

Με αφορμή τη συμπλήρωση 140 χρόνων από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη, θα διεξαχθεί το Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» στις 10 και 11 Ιουνίου, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος.

Επιμέλεια: ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ