Σούρουπο στην Αβάνα. Η νεαρή γυναίκα ξεχύνεται σ’ έναν απ’ τους δρόμους της αγοράς της πόλης με το φόρεμα ξεσκισμένο και τον αγαπητικό της έξαλλο να την καταδιώκει βρίζοντας και χειρονομώντας. Ο νεαρός μουσικός, μάρτυρας της σκηνής, δεν εκπλήσσεται απ’ το γεγονός, συνηθισμένο και επαναλαμβανόμενο στην κοινωνία της Κούβας της δεκαετίας του ’50. Εντυπωσιάζεται απ’ το κάλλος της νεαρής Κουβάνας. Πρώτη και μοναδική του σκέψη να βγάλει την τρομπέτα του και να παρέμβει μουσικά, σώζοντας την απ’ το διώκτη της που δείχνει να ξεθυμαίνει στο άκουσμα της μελωδίας. Είναι η σκηνή που ο Νέστορ Καστίγιο, συνιδρυτής της μπάντας Mambo Kings, συναντά τη Μαρία, τη μούσα που θα του εμπνεύσει τη σύνθεση του τραγουδιού «La bella Maria de mi alma» (Όμορφη Μαρία της ψυχής μου). Του τραγουδιού που έμελλε μερικά χρόνια αργότερα να καταξιώσει τον ίδιο και τους Mambo Kings στο χώρο της μουσικής στις Η.Π.Α. Ένα τραγούδι που κέρδισε μια θέση στα πλέον αναγνωρίσιμα μουσικά θέματα της λάτιν μουσικής.

Ο Κουβανός στην καταγωγή και μεγαλωμένος στο Κονέκτικατ συγγραφέας Oscar Hijuelos (Όσκαρ Ιχουέλος) το 1990 έγινε ο πρώτος ισπανόφωνος συγγραφέας που κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ για το δεύτερο μυθιστόρημα του The Mambo Kings Play Songs of Love. Λίγο πριν φύγει πρόωρα απ’ τη ζωή το 2013 ολοκλήρωσε το τελευταίο του μυθιστόρημα Το κορίτσι απ’ την Αβάνα (Beautiful Maria of my Soul ο πρωτότυπος τίτλος), που δεν είναι ακριβώς η συνέχεια του βραβευμένου, αλλά μια διαφορετική του εκδοχή αφού σ’ αυτό εστιάζει στη ζωή της γυναίκας που σημάδεψε και καθόρισε την πορεία του Νέστορ Καστίγιο.

Η Μαρία εκείνο που πάνω απ’ όλα επιζητά είναι να διασφαλίσει μια ζωή που δεν θα την ξαναστείλει, αργά ή γρήγορα, στη μιζέρια και την ανέχεια της επαρχίας απ’ όπου ξεκίνησε.

«Το κορίτσι απ’ την Αβάνα» γεννιέται και μεγαλώνει αρκετά μακριά απ’ την πρωτεύουσα της Κούβας. Φτάνει εκεί όμως λίγο πριν την εκπνοή της δεκαετίας του ’50 με μοναδικά αλλά καθόλου αμελητέα προσόντα την απαράμιλλη ομορφιά μιας γνήσιας λατινοαμερικάνας μουλάτας με λευκή επιδερμίδα και την έφεση της στο χορό. Επιζεί αξιοποιώντας το δεύτερο προσόν της και παρόλο που κινείται μες τη γεμάτη πειρασμούς και κινδύνους νύχτα της Αβάνας καταφέρνει να κρατήσει για τον εαυτό της τη δυνατότητα της αξιοποίησης του πρώτου σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις επιλογές της. Και η Μαρία εκείνο που πάνω απ’ όλα επιζητά είναι να διασφαλίσει μια ζωή που δεν θα την ξαναστείλει, αργά ή γρήγορα, στη μιζέρια και την ανέχεια της επαρχίας απ’ όπου ξεκίνησε. Γι’ αυτό και παρόλο που ο νεαρός και άσημος τότε Καστίγιο είναι και για εκείνη ο έρωτας της ζωής της, τον εγκαταλείπει τελικά φοβούμενη πως δεν θα ‘ναι σε θέση να της εξασφαλίσει ένα σίγουρο μέλλον, επιλέγοντας στη θέση του έναν ώριμο και οικονομικά εύρωστο σύντροφο κι ας ξέρει πως το βασικό και κύριο συναίσθημα της γι’ αυτόν είναι η ευγνωμοσύνη για την οικονομική ασφάλεια που της παρέχει.

Στο μυθιστόρημα του Το κορίτσι απ’ την Αβάνα ο Oscar Hijuelos ξετυλίγοντας τη διαδρομή της πρωταγωνίστριας του μας περιγράφει την Κούβα λίγο πριν τη μεγάλη πολιτική αλλαγή που πλησιάζει με την επανάσταση του Κάστρο και την εγκαθίδρυση του καθεστώτος του. Στην επαρχία, οι γκουαχίρος (καπνοκαλλιεργητές-επαρχιώτες) ζουν και πεθαίνουν κάτω από άθλιες συνθήκες, μέσα σε σπίτια-τρώγλες όπου στοιβάζονται πολυμελείς οικογένειες που τις αποδεκατίζουν ακόμα και απλές ασθένειες, με μοναδική τους παρηγοριά την πεποίθηση τους πως ο Θεός τους κάποτε θα τους θυμηθεί, γι’ αυτό και δεν παραλείπουν να γονατίζουν στις εκκλησίες-αχυρώνες απευθύνοντας του τις προσευχές και τις ικεσίες τους, και έχουν πάντοτε κατά νου πώς να βρουν τρόπο να διαφύγουν σε μια απ’ κοντινές πόλεις ή ακόμα καλύτερα στην Αβάνα.

Στην Αβάνα που την ομορφιά της αμαυρώνει η σκόνη της μέρας που σηκώνεται απ’ τους πολύβουους και γεμάτους κόσμο δρόμους της και τη φτιασιδώνει η νύχτα με τις αμέτρητες επιγραφές από νέον και τους ρυθμούς της λάτιν μουσικής που ξεγλιστρούν απ’ τα κλαμπ και τα πορνεία της. Μια πόλη ερωτική και βρώμικη, αμαρτωλή και αθώα συνάμα, όπου η ισπανική γλώσσα μπερδεύεται με την αγγλική, όπως μπερδεύονται τα όνειρα και τα θέλω των ντόπιων με εκείνα των ξένων, κυρίως αμερικανών, που την κατακλύζουν. Μια πόλη όπου ο ιδρώτας του μεροκάματου ανακατεύεται με τον ιδρώτα των ερεθισμένων κορμιών που έρχονται αναζητώντας τον επίγειο παράδεισο τους, αφήνοντας τα δολάρια τους που θα γίνουν για λίγους απ’ τους ιθαγενείς το εισιτήριο για την άλλη πλευρά της θάλασσας, το Μαϊάμι και τις Ηνωμένες Πολιτείες, εκεί όπου φαντάζονται πως βρίσκεται ο δικός τους παράδεισος.

Χρησιμοποιώντας με μαεστρία τις λέξεις μας μπάζει στην ατμόσφαιρα της Αβάνας και αν και κάνει μόλις μια νύξη στο Φιντέλ Κάστρο που είναι ουσιαστικά προ των πυλών, καταφέρνει να αποκαλύψει τα στοιχεία εκείνα που αιτιολογούν και δικαιολογούν την αποδοχή του απ’ τους συμπατριώτες του εκείνες τις μέρες, χάρη στα οποία κατάφερε να επικρατήσει ολοκληρωτικά.

Ο Oscar Hijuelos χρησιμοποιώντας με μαεστρία τις λέξεις μας μπάζει στην ατμόσφαιρα της Αβάνας και αν και κάνει μόλις μια νύξη στο Φιντέλ Κάστρο που είναι ουσιαστικά προ των πυλών, καταφέρνει να αποκαλύψει τα στοιχεία εκείνα που αιτιολογούν και δικαιολογούν την αποδοχή του απ’ τους συμπατριώτες του εκείνες τις μέρες, χάρη στα οποία κατάφερε να επικρατήσει ολοκληρωτικά. Στοιχεία που δείχνουν μια κοινωνία με την πλειοψηφία της βυθισμένη στην εξαθλίωση, να παλεύει να κερδίσει απλώς την επόμενη μέρα και να γεύεται ελάχιστα απ’ όσα μπορεί να της προσφέρει ο όμορφος και πλούσιος τόπος της. Μια κοινωνία όμως που παρόλα αυτά θαρρείς πως έχει έμφυτη και αστείρευτη την αισιοδοξία της και της αρκεί ένα σάλπισμα μιας τρομπέτας ή ένα ακόρντο μιας κιθάρας για να ξεφαντώσει, ξεχνώντας έτσι το σήμερα και ελπίζοντας πάντα πως το αύριο θα είναι καλύτερο. Το αύριο που θα τη διαψεύσει και πάλι.

Η Μαρία, μεγαλώνει και ωριμάζει μες στους δρόμους της Αβάνας, γίνεται σημείο αναφοράς και στολίδι τους, ώσπου θα πάρει και αυτή την απόφαση να περάσει απέναντι. Η νέα κατάσταση πραγμάτων ανατρέπει τις βεβαιότητες και στη δική της ζωή και παρότι παραμένει όμορφη και, παρά τα χρόνια της, ικανή να χορεύει στις πίστες ή στα τραπέζια των κλαμπ νιώθει πως πια δεν μπορεί να το κάνει σε μια χώρα που αν και δεν είναι η ίδια, εξακολουθεί να διαψεύδει τις όποιες προσδοκίες των κατοίκων της. Γι’ αυτό με βαριά καρδιά θα ακολουθήσει την ίδια πορεία χιλιάδων συμπατριωτών της προς την άλλη άκρη της θάλασσας και το Μαϊάμι, που μπορεί να μη συγκρίνεται σε ομορφιά με την τόπο που άφησαν πίσω τους, είναι όμως μια αναγκαία και αναπόφευκτη επιλογή, που οι περισσότεροι ελπίζουν πως θα ‘ναι και προσωρινή.

Στη νέα της γη η Μαρία δεν θα ξανανταμώσει τον έρωτα της ζωής της που έχει χαθεί πριν χρόνια. Ωστόσο, θα την υποδεχθεί η σύνθεση του «La bella Maria de mi alma», πολυτραγουδισμένη και πασίγνωστη, σαν να ‘ταν το ακριβό χαλί που έστρωσε εκείνος για να περπατήσει πάνω του, όποτε και αν εμφανιζόταν, η γυναίκα που τον ενέπνευσε και του έδωσε τη δυνατότητα να δημιουργήσει αυτό το τραγούδι που θα τον θυμίζει για πάντα.

Μύθος ή αλήθεια, γεγονότα ή αποκυήματα της δημιουργικής φαντασίας του συγγραφέα μικρή σημασία έχει για όποιον διαβάζει το τελευταίο βιβλίο του Oscar Hijuelos.Το σημαντικό είναι πως πετυχαίνει με Το κορίτσι απ’ την Αβάνα να μας συστήσει μια Κούβα που πολλοί από μας δε γνωρίζουμε. Μια Κούβα που, ίσως, ζει στις μνήμες και τις καρδιές των χιλιάδων παιδιών της που αναγκάστηκαν να τη βλέπουν ή να την ονειρεύονται απ’ την άλλη πλευρά της θάλασσας. Την Κούβα της δικής τους ψυχής.

 * Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΙΤΕΝΗΣ είναι συγγραφέας. 

Το κορίτσι απ' την Αβάνα
Oscar Hijuelos
Μτφρ. Βασίλης Χατζηδημητράκης
Κέδρος 2016
Σελ. 448, τιμή εκδότη €17,50