1913 b 700

Για το μυθιστόρημα του Florian Illies 1913, Η χρονιά πριν από τη θύελλα (μτφρ. Ειρήνη Διάδου, εκδ. Utopia).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Παραπονιόταν, κάπως υπερβολικά, ο William S. Burroughs, στην ταραγμένη και γιορτινή δεκαετία του 1960, ότι η λογοτεχνία έχει μείνει πίσω κατά μισό αιώνα σε σύγκριση με τα τολμηρά άλματα που είχαν αναστατώσει τις εικαστικές τέχνες. Κι έτσι, με την καταλυτική βοήθεια του στεβού συνεργάτη του, του Brion Gysin, προχώρησε σε νέους τρόπους αφήγησης πειραματιζόμενος με τις μεθόδους cut-up και fold-in που επινόησαν αυτοί οι δύο φίλοι στις υγρές κάμαρες του, θρυλικού πια και τότε δεκάτης τρίτης (και τελευταίας) κατηγορίας, ξενοδοχείου Beat Hotel της Madame Rachou. Το cut-up και το fold-in είναι η μεταφορά των μεθόδων του κολλάζ και του μοντάζ στη γραφή.   

Παρεμφερής, συγγενέστατη και σχεδόν συγκαιρινή, είναι και η μέθοδος της μεταστροφής (détournement), δηλαδή η χρήση προηγούμενου, αρχειακού ή τυχαία επιλεγμένου, υλικού που έχει αποκοπεί από το περιβάλλον του, από το συγκείμενό του, και έχει τοποθετηθεί εσκεμμένα σε μια νέα σύνθεση, μια μέθοδος που επινόησε και τελειοποίησε ο Guy Debord. Έκτοτε εκατοντάδες πειραματικά βιβλία έχουν γραφτεί —έχουν κατασκευαστεί, μπορεί να πει κανείς— με τις δύο αυτές μεθόδους, ή/και με μια σύνθεσή τους. Πολλά χρησίμευσαν σαν εικαστικές χειρονομίες, πολλά λησμονήθηκαν (όπως τους άξιζε, στις περισσότερες περιπτώσεις), και κάποια έχουν φτάσει ως και να γίνουν ευπώλητα, ακόμα και διεθνή best-seller. Ανάμεσα σε αυτά και το μυθιστόρημα 1913 - Η Χρονιά πριν από τη Θύελλα (μτφρ. Ειρήνη Διάδου, εκδ. Utopia) του Γερμανού ιστορικού της τέχνης και συγγραφέα Φλόριαν Ίλις (Florian Illies, 1971).

Συνθέτει ένα μυθιστόρημα/εγκατάσταση, γεμάτο εικόνες, ιστορίες, περιστατικά, συμβάντα, αναφορές, γνώσεις και πληροφορίες, από τις σελίδες του οποίου παρελαύνει όλη η αφρόκρεμα των Γραμμάτων και των Τεχνών, αλλά και του στοχασμού και της φιλοσοφίας.

Ο Ίλις είχε τη φαεινή ιδέα να μιλήσει για ένα συγκεκριμένο έτος του παρελθόντος, σχεδόν έναν αιώνα από τώρα, σκοπώντας στο να ασκήσει κριτική στο σήμερα μέσα από το χθες, αλλά ταυτοχρόνως να ψυχαγωγήσει (πάντα επέμενε ο Thomas Mann ότι το μυθιστόρημα είναι πρωτίστως τέρψη και ψυχαγωγία), να μας θυμίσει από τι μακελειά και θύελλες καταγόμαστε, ακόμα και να μας προειδοποιήσει. Προχωρεί στη μέθοδο του κολλάζ και του μοντάζ, πειραματίζεται ηπίως και προσεκτικά με την μεταστροφή και τη συρραφή παραθεμάτων, και συνθέτει ένα μυθιστόρημα/εγκατάσταση, γεμάτο εικόνες, ιστορίες, περιστατικά, συμβάντα, αναφορές, γνώσεις και πληροφορίες, από τις σελίδες του οποίου παρελαύνει όλη η αφρόκρεμα των Γραμμάτων και των Τεχνών, αλλά και του στοχασμού και της φιλοσοφίας, μια αφρόκρεμα που, ως φαίνεται, δεν προλόγισε μόνο τον Εικοστό Αιώνα αλλά και τον Εικοστό Πρώτο.

Περιλάλητες προσωπικότητες, από την Λου Αντρέας Σαλομέ και τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε μέχρι τον Γιόζιπ Μπροζ, γνωστού σε όλους ως Τίτο, και τους Τρότσκι και Στάλιν, και από τον Όσκαρ Κοκόσκα και τον Λούντβιχ Βιτγκενστάιν μέχρι την Άλμα Μάλερ και την Έλζε Λάσκερ-Σίλερ, συν ο Μαρσέλ Ντυσάν, ο Ίγκορ Στραβίνσκι, ο Καζιμίρ Μαλέβιτς, και ο Γκέοργκ Τρακλ, και δεκάδες άλλοι και άλλες, παρευλάνουν, ξανά και ξανά, μέσα στις σελίδες του 1913.  Με ευφυή απλότητα, ο Ίλις συναρμολογεί το μυθιστόρημά του ανά μήνα, από τον Ιανουάριο έως τον Δεκέμβριου του συγκεκριμένου έτους, προτάσσοντας έναν ζουμερό, τηλεγραφικό πρόλογο σε κάθε μήνα-κεφάλαιο, και απλώνοντας το παζλ των γεγονότων στο γραφείο του για να συνθέσει εικόνες, μνήμες, θυελλώδεις έρωτες, κρίσιμες ανατροπές. Αφηγείται σε ενεστώτα χρόνο τα όσα έκανε τον κάθε μήνα ο κάθε εκλεκτός προσκεκλημένος του —γιατί το 1913 μοιάζει με ένα πελώριο δείπνο, με μια ιστορική χοροεσπερίδα—, και ενδιαμέσως παραθέτει ποιήματα, φράσεις από μυθιστορήματα, περιγραφές πινάκων ζωγραφικής, ενώ δεν παραλείπει να σημειώσει τον αντίκτυπο που είχαν ορισμένα έργα, τον ντόρο που ξεσήκωσαν, ή το σκάνδαλο που προκάλεσε η πρώτη παρουσίασή τους. Επίσης, με αιχμηρό χιούμορ, ο Ίλις φροντίζει να σχολιάσει τα δρώμενα αλλά και να τα συνδέσει με το σήμερα (αναφέροντας, φέρ᾽ ειπείν, τίτλους σύγχρονων ταινιών, όπως Ο Πόλεμος των Ρόουζ και το Μάτια ερμητικά κλειστά, ή κάνοντας μνεία στον πρωτοπόρο εικαστικό Joseph Beuys και ένα έργο του που αφιερώνει, με επικριτική ευγνωμοσύνη, στον Μαρσέλ Ντυσάν και στην πολυσυζητημένη σιωπή του).

Ο Ίλις είναι μάστορας στη σύνθεση του αχανούς και πολύπλοκου και πλούσιου και ταραγμένου και ηρωικού και πένθιμου και εξεγερσιακού και ξέφρενου υλικού που εξερράγη στα Γράμματα και τις Τέχνες του έτους 1913.

Εν είδει λάιτ μοτίφ, τρεις ενότητες δράσης επανέρχονται στο βιβλίο: 1. Η μυστηριώδης εξαφάνιση/κλοπή του ξακουστού έργο Τζοκόντα του Λεονάρδου Ντα Βίντσι από το Λούβρο, 2. Κάποιες παρανοϊκές δολοφονίες (που θυμίζουν πολύ έντονα τους ασυνάρτητους καιρούς μας), και 3. Οι εθιμοτυπικές/τελετουργικές εξολοθρεύσεις άδολων ζώων και πτηνών σε κυνήγια οργανωμένα από μονάρχες και αριστοκράτες των αρχών του Εικοστού Αιώνα.

Ο Ίλις είναι μάστορας στη σύνθεση του αχανούς και πολύπλοκου και πλούσιου και ταραγμένου και ηρωικού και πένθιμου και εξεγερσιακού και ξέφρενου υλικού που εξερράγη στα Γράμματα και τις Τέχνες του έτους 1913. Ξέρει πώς να συνδέει το συνάχι του Ρίλκε με την ζοφερή σκέψη του Όσβαλντ Σπένγκλερ, τα ερωτικά πάθη του Γκέοργκ Τρακλ με την σκακιστικά δομημένη αμεριμνησία του Μαρσέλ Ντυσάν, την στενάχωρη αγωνία του Φραντς Κάφκα, και την επιμονή του να παραμείνει μονήρης και να μην παντρευτεί την περίφημη Φελίτσε, με την θανάσιμη μελαγχολία της Βιρτζίνια Γουλφ, και τα λιτά, αλλά απολύτως λειτουργικά, αρχιτεκτονικά επιτεύγματα του Άντολφ Λος, καθώς και την κυοφορία του ρηξικέλευθεου πονήματος Tractatus Logico-Philosophicus του Βιτγκενστάιν με τη γένεση του κορυφαίου μυθιστορήματος Ο Άνθρωπος χωρίς Ιδιότητες του Ρόμπερτ Μούζιλ και του αριστουργήματος του Μαρσέλ Προυστ Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο. 

Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το γεγονός ότι ένα τέτοιο μυθιστόρημα, στα όρια του πειραματικού και του υπερμοντέρνου, να καταφέρνει —χάρη στη μαεστρία, το μαστοριλίκι και το χιούμορ του συγγραφέα του, αλλά και χάρη στη γοητεία που ασκεί σήμερα το πολλαπλό ξέσπασμα του ανατρεπτικού μοντερνισμού στις αρχές του περασμένου αιώνα— να έχει ήδη μεταφραστεί σε είκοσι δύο γλώσσες, να έχει αναχθεί σε διεθνές best-seller, και να κερδίζει, συνάμα, ακόμα και τον πιο απαιτητικό αναγνώστη. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Στο Μόναχο, ο Όσβαλντ Σπένγκλερ συνεχίζει να γράφει το κολοσσιαίων διαστάσεων έργο του Η Παρακμή της Δύσης. Το πρώτο μέρος έχει τελειώσει. Η ψυχική του κατάσταση, όμοια μ᾽ αυτή της Δύσης. Το ημερολόγιό του, μια τραγωδία. Σημειώνει: "Δεν περνά ούτε μήνας χωρίς να σκεφτώ την αυτοκτονία". Κι ακόμα. "Μέσα μου έχω βιώσει περισσότερα ίσως από οποιοδήποτε ανθρώπινο ον της εποχής μου"».


 

alt1913, Η χρονιά πριν από τη θύελλα
Florian Illies
Μτφρ. Ειρήνη Διάδου
Utopia 2016
Σελ. 416, τιμή εκδότη €18,50

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το φοβερό βιβλίο» του Τζέισον Μοτ (κριτική) – Μιλώντας για το πρόβλημα με ένα άλλον τρόπο

«Το φοβερό βιβλίο» του Τζέισον Μοτ (κριτική) – Μιλώντας για το πρόβλημα με ένα άλλον τρόπο

Για το μυθιστόρημα του Τζέισον Μοτ «Το φοβερό βιβλίο» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα), που «θέλει να διαμορφώσει μια νέα αφήγηση που να μην είναι ούτε μανιχαϊστική, ούτε έντονα διεκδικητική». Βραβεύτηκε με το National Book Award 2021.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνο...

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

Για το μυθιστόρημα της Νόρα Ίκστενα [Nora Ikstena] «Μητρικό γάλα» (μτφρ. Μαριάννα Αβούρη, εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Soviet Milk» (2023). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ζωή μ...

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη (προδημοσίευση)

«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το εμβληματικό μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», το οποίο θα κυκλοφορήσει σε νέα έκδοση στις 5 Απριλίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο Μανολιός σώπασε· η φωνή του είχε ...

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (προδημοσίευση)

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λουκίας Δέρβη «Ακούω φωνές», που θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΠΕΝΤΕΜΙΣΙ ΒΔΟΜΑΔΕΣ 

...
«Τα μικρά μεγάλα» της Μάρσιας Ισραηλίδη (κριτική) – Φωτεινά ποιήματα ανάμεσα σε κατά τόπους νέφη

«Τα μικρά μεγάλα» της Μάρσιας Ισραηλίδη (κριτική) – Φωτεινά ποιήματα ανάμεσα σε κατά τόπους νέφη

Για την ποιητική συλλογή της Μάρσιας Ισραηλίδη «Τα μικρά μεγάλα» (εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, το έργο «Heart Shape» του Ali Esmaeilipour.

Γράφει η Μάνια Μεζίτη

Τα μικρά μεγάλα, η πρώτη συλλογή με ποιήματα της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη (προδημοσίευση)

«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το εμβληματικό μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», το οποίο θα κυκλοφορήσει σε νέα έκδοση στις 5 Απριλίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο Μανολιός σώπασε· η φωνή του είχε ...

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (προδημοσίευση)

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λουκίας Δέρβη «Ακούω φωνές», που θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΠΕΝΤΕΜΙΣΙ ΒΔΟΜΑΔΕΣ 

...
«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Πάθος» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Από πέρυσι τον Σεπτέμβρη, δεν έκανα τίποτε άλλο απ’...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ