Clarice Lispector

Για το μυθιστόρημα της Clarice Lispector Η ώρα του αστεριού (μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου, εκδ. Αντίποδες).

Του Γιώργου - Ίκαρου Μπαμπασάκη

Βεβαίως κάθε σημαντικό μυθιστόρημα είναι μια κατασκευή, συγκροτημένη στρατηγικά, οργανωμένη μεθοδικά, και ενέχει, έστω υπόρρητα, την ιστορία όλης της λογοτεχνίας, όλης της τέχνης του μυθιστορήματος. Δεν υπάρχει σημαντικός μυθιστοριογράφος που να μην πέρασε από το καμίνι της συστηματικής και αδηφάγου ανάγνωσης και μελέτης του παρελθόντος της τέχνης του. Κάθε μεγάλος συγγραφέας εγκιβωτίζει, με τον δικό του μοναδικό τρόπο, τα διαβάσματά του στα γραψίματά του. Έτσι, πρώτον, απαλύνει την ανασφάλεια που ταλανίζει κάθε δημιουργό, και, δεύτερον, αξιώνει μιαν ισχυρή θέση στο Μεγάλο Βιβλίο της Ανησυχίας που είναι η Τέχνη. Κάποια σημαντικά μυθιστορήματα είναι, πέρα από κατασκευές, και γενναίες απογυμνώσεις ψυχής και νου, θαρραλέες αποκαλύψεις του μύχιου βάθους, συνταρακτικές κραυγές και πολύτιμοι ψίθυροι που καταφάσκουν στη ζωή, που λένε ένα μεγάλο, μνημειώδες «ναι!» σε ό,τι συνιστά την ουσία του ανθρώπου.

Λάμπει εκτυφλωτικά, και ενίοτε οδυνηρά, ο συνδυασμός αλλεπάλληλων ποιητικών εκλάμψεων, μορφολογικών καινοτομιών, και αγωνιώδους αναζήτησης της αλήθειας στην απόλυτη αφτιασίδωτη μορφή της.

Τέτοιο μυθιστόρημα —συγκροτημένη κατασκευή και ιλιγγιώδης απογύμνωση, συνάμα— είναι η Ώρα του Αστεριού (μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου, εκδ. Αντίποδες) της Clarice Lispector (Κλαρίσε Λισπέκτορ, 10 Δεκεμβρίου 1920 – 9 Δεκεμβρίου 1977), στο οποίο λάμπει εκτυφλωτικά, και ενίοτε οδυνηρά, ο συνδυασμός αλλεπάλληλων ποιητικών εκλάμψεων, μορφολογικών καινοτομιών, και αγωνιώδους αναζήτησης της αλήθειας στην απόλυτη αφτιασίδωτη μορφή της. Η πλοκή είναι το όχημα για να ξεδιπλωθούν οι σκέψεις της Λισπέκτορ για το είναι και το μηδέν. Η τραγική αλλά και γεμάτη χιούμορ άνοια των ηρώων του Samuel Beckett συνδυάζεται εδώ με μαγικά ποιητικές καταγραφές μιας καθημερινότητας που εκκινεί από το χθαμαλό και εν συνεχεία, σχεδόν απαπάντεχα πολλές φορές, ίπταται στους ουρανούς της υπέρβασης και της έκστασης. Η αφέλεια είναι τόσο αφοπλιστική που σε καθηλώνει και σε οδηγεί στο να αντιληφθείς τον πλούτο των στοχασμών που κρύβονται πίσω της. Μνήμες από αναγνώσεις του αποφθεγματογράφου Antonio Porchia αλλά και της Βίβλου, των ακραίων υπερρεαλιστών αλλά και των φτηνορομάντζων με καρδιά, των βαθύνοοων υπαρξιστών αλλά και των Αμερικανών του βαθέως Νότου. Η Λισπέκτορ σκιαγραφεί, με ψυχονοητική ένταση, την προσωπικότητα της ηρωίδας της, μιας ασήμαντης (φαινομενικά), σχεδόν απρόσωπης, ταπεινής, οριακής κοπέλας, της Μακκαμπέα, της οποίας μάλιστα το όνομα το μαθαίνουμε ακριβώς στη μέση του βιβλίου, μόλις στη σελίδα 49 από τις 99 που καλύπτει το μυθιστόρημα.

Είναι αγράμματατη, ταπεινή και καταφρονεμένη, τη θαμπώνει η Μέριλιν Μονρόε, αλλά και η Γκρέτα Γκάρμπο, τρώει σάντουιτς με μορταδέλα και σχεδόν τίποτε άλλο (...).

Η Μακκαμπέα πλάθεται από την Λισπέκτορ σαν να είναι ένα work in progress, σταδιακά, βαθμιαία, αλλά όχι απολύτως γραμμικά, καθόσον μεσολαβούν ποιοτικά και ποιητικά άλματα, απ᾽ αυτά που μας ιστορούσε ο Walter Bengamin όταν στοχαζόταν για την έννοια και τη λειτουργία του χρόνου. Η Μακκαμπέα είναι ένας «διαλογισμός διαρκείας πάνω στο τίποτα» (σ. 43), και εδώ θυμόμαστε ευθύς τον Beckett, είναι μια «υπερηχητική της ζωής», γράφει θαυμάσια η Λισπέκτορ: «Κανείς δεν αντιλαμβανόταν ότι ξεπερνούσε με την ύπαρξή της το φράγμα του ήχου» (σ. 72). Είναι αγράμματατη, ταπεινή και καταφρονεμένη, τη θαμπώνει η Μέριλιν Μονρόε, αλλά και η Γκρέτα Γκάρμπο, τρώει σάντουιτς με μορταδέλα και σχεδόν τίποτε άλλο, γι᾽ αυτήν «τα πράγματα είναι πάντοτε παραμονές» (σ. 96) και το «μέλλον είναι πολυτέλεια» (σ. 66), η ίδια είναι ένα «ισχνό ελάχιστο» (σ. 93), αλλά εντέλει είναι αγία, ναι, «η Μακκαμπέα είναι μια μορφή αγίας», σύμφωνα με τον Σταύρο Ζουμπουλάκη.

alt

Είναι ο εκθειασμός του βαθύτατου πυρήνα του ανθρώπου, πάει να πει της αγάπης για το θαύμα της ζωής.

Ζει και πεθαίνει μες στην ανωνυμία και το περιθώριο, αλλά είναι, μέσα από την πένα της Λισπέκτορ, παντοτινά ζωντανή στο νου των αναγνωστών, είναι η μαγεία και το μυστήριο της συγκίνησης, είναι ένα πλάσμα πλασμάτων ανάγλυφο και τρυφερό μέσα σε ένα άσμα ασμάτων, μέσα στο βιβλίο της Βραζιλιάνας συγγραφέως. Είναι ο εκθειασμός του βαθύτατου πυρήνα του ανθρώπου, πάει να πει της αγάπης για το θαύμα της ζωής. Κεντάει η Λισπέκτορ: «Ὅλες οι ζωές είναι μια τέχνη, και η δική της έτεινε προς τον μεγάλο αχαλίνωτο γόο σαν βροχή και αστραπές» (σ. 94). Είναι η καταγραφή των αλλεπάλληλων άηχων εκρήξεων μες στην ψυχή της Μακκαμπέα που την ωθούν ατελεύτητα προς το ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο. Και η Λισπέκτορ σημειώνει τις εκρήξεις αυτές μέσα σε παρενθέσεις, σαν να κρατάει σημειώσεις σε μια παρτιτούρα: συναντάμε την (έκρηξη), ναι, έτσι,  μέσα σε παρενθέσεις στις σελίδες 27, 31, 48, 66, 68, 69, 75, 83, 86, 90, 91.

«Γιατί γράφετε;» την ρωτάει ο συνομιλητητής στη μοναδική της τηλεοπτική συνέντευξη, στο TV Cultura του Σάο Πάολο. Και η Λισοπέκτορ απαντά: «Εσείς γιατί πίνετε νερό;»

Μοιάζει πολύ με μουσικό έργο αυτό το ολιγοσέλιδο μυθιστόρημα, μοιάζει με το επίτευγμα ενός εκστασιασμένου συνθέτη που μπόρεσε να συνδυάσει στη μουσική του την σπαρακτική Τρίτη Συμφωνία του Henryk Górecki με τα λυγμικά μπλουζ της Billie Holiday — άλλωστε ένας από τους δώδεκα, όσοι οι Απόστολοι, ενδεχόμενους τίτλους του βιβλίου ήταν «Θρηνητικό Μπλουζ». Μοιάζει με κατεπείγουσα έκκληση να επιστρέψουμε στην απλότητα των πραγμάτων, σ᾽ εκείνη την ιδιαίτερη φτώχεια που είναι αδιανόητος πλούτος, στην απέριττη στάση που κρύβει ένα απροσμέτρητο μεγαλείο — θυμήσου τη μουσική από το τρανζιστοράκι στη σκοπιά μια κρύα νύχτα του χειμώνα, θυμήσου το κρασάκι και το ψωμί, ναι, τον οίνο και τον άρτο, με μια παρέα άφραγκων φίλων, θυμήσου έναν πολύωρο περίπατο μετά την προβολή του Στάλκερ στο Studio, έτσι λειτουργεί η πρόζα της Λισπέκτορ, σαν μια κραυγή για τα όσα, λησμονημένα δυστυχώς, κάνουν τη ζωή πολύτιμη, κάνουν το θάλπος ανεκτίμητο. «Πρόκειται για απολαύσεις», σχολιάζει στο Επίμετρο η Hélène Cixous (Ελέν Σιξού,1937), «που εμείς δεν έχουμε πια. Είμαστε εκείνοι που ζουν μετά τον αστακό. Πριν όμως από τον αστακό έχουμε τις μεγαλύτερες απολαύσεις του κόσμου […] Αυτή η φτώχεια (της Μακκαμπέα) είναι ο πλούτος της. Αυτό που δεν έχουμε εμείς που πέσαμε από τον παράδεισο της εποχής που δεν είχαμε φάει αστακό» (σ. 115).

Η γραφή της Λισπέκτορ είναι «οξυγόνο αντιδιαστολής», όπως έλεγε για την ποίηση ο Νίκος Καρούζος. Είναι νερό, λυτρωτικόν ύδωρ. «Γιατί γράφετε;» την ρωτάει ο συνομιλητητής στη μοναδική της τηλεοπτική συνέντευξη, στο TV Cultura του Σάο Πάολο. Και η Λισοπέκτορ απαντά: «Εσείς γιατί πίνετε νερό;»

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ίσως γιατί το αίμα είναι το μυστικό του καθενός, η ζωογόνος του τραγωδία. Αλλά η Μακκαμπέα ήξερε μόνο ότι δεν μπορούσε να δει το αίμα, τα υπόλοιπα τα σκέφτηκα εγώ. Αρχίζουν να με ενδιαφέρουν τρομερά τα γεγονότα: τα γεγονότα είναι σκληρές πέτρες. Δεν μπορείς να ξεφύγεις. Τα γεγονότα είναι λέξεις ειπωμένες από τον κόσμο» [σ. 81].


 

altΗ ώρα του αστεριού
Clarice Lispector
Μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου
Αντίποδες 2016
Σελ. 152, τιμή εκδότη €11,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ CLARICE LISPECTOR

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

Για το μυθιστόρημα της Άννα Καβάν [Anna Kavan] «Πάγος» (μτφρ. Λευτέρης Καλοσπύρος, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: Η Anna Kavan από τον Walker Evans © Metropolitan Museum of Art.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ (κριτική) – Στα χνάρια ενός κόσμου που χάνεται

«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ (κριτική) – Στα χνάρια ενός κόσμου που χάνεται

Για την τριλογία «Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ [Hermann Broch] (μτφρ. Σοφία Αυγερινού, εκδ. Έρμα). Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας Χέρμαν Μπροχ.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Εάν δεχτούμε ότι είμαστε περιφερόμενες σκιές ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ