Clarice Lispector

Για το μυθιστόρημα της Clarice Lispector Η ώρα του αστεριού (μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου, εκδ. Αντίποδες).

Του Γιώργου - Ίκαρου Μπαμπασάκη

Βεβαίως κάθε σημαντικό μυθιστόρημα είναι μια κατασκευή, συγκροτημένη στρατηγικά, οργανωμένη μεθοδικά, και ενέχει, έστω υπόρρητα, την ιστορία όλης της λογοτεχνίας, όλης της τέχνης του μυθιστορήματος. Δεν υπάρχει σημαντικός μυθιστοριογράφος που να μην πέρασε από το καμίνι της συστηματικής και αδηφάγου ανάγνωσης και μελέτης του παρελθόντος της τέχνης του. Κάθε μεγάλος συγγραφέας εγκιβωτίζει, με τον δικό του μοναδικό τρόπο, τα διαβάσματά του στα γραψίματά του. Έτσι, πρώτον, απαλύνει την ανασφάλεια που ταλανίζει κάθε δημιουργό, και, δεύτερον, αξιώνει μιαν ισχυρή θέση στο Μεγάλο Βιβλίο της Ανησυχίας που είναι η Τέχνη. Κάποια σημαντικά μυθιστορήματα είναι, πέρα από κατασκευές, και γενναίες απογυμνώσεις ψυχής και νου, θαρραλέες αποκαλύψεις του μύχιου βάθους, συνταρακτικές κραυγές και πολύτιμοι ψίθυροι που καταφάσκουν στη ζωή, που λένε ένα μεγάλο, μνημειώδες «ναι!» σε ό,τι συνιστά την ουσία του ανθρώπου.

Λάμπει εκτυφλωτικά, και ενίοτε οδυνηρά, ο συνδυασμός αλλεπάλληλων ποιητικών εκλάμψεων, μορφολογικών καινοτομιών, και αγωνιώδους αναζήτησης της αλήθειας στην απόλυτη αφτιασίδωτη μορφή της.

Τέτοιο μυθιστόρημα —συγκροτημένη κατασκευή και ιλιγγιώδης απογύμνωση, συνάμα— είναι η Ώρα του Αστεριού (μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου, εκδ. Αντίποδες) της Clarice Lispector (Κλαρίσε Λισπέκτορ, 10 Δεκεμβρίου 1920 – 9 Δεκεμβρίου 1977), στο οποίο λάμπει εκτυφλωτικά, και ενίοτε οδυνηρά, ο συνδυασμός αλλεπάλληλων ποιητικών εκλάμψεων, μορφολογικών καινοτομιών, και αγωνιώδους αναζήτησης της αλήθειας στην απόλυτη αφτιασίδωτη μορφή της. Η πλοκή είναι το όχημα για να ξεδιπλωθούν οι σκέψεις της Λισπέκτορ για το είναι και το μηδέν. Η τραγική αλλά και γεμάτη χιούμορ άνοια των ηρώων του Samuel Beckett συνδυάζεται εδώ με μαγικά ποιητικές καταγραφές μιας καθημερινότητας που εκκινεί από το χθαμαλό και εν συνεχεία, σχεδόν απαπάντεχα πολλές φορές, ίπταται στους ουρανούς της υπέρβασης και της έκστασης. Η αφέλεια είναι τόσο αφοπλιστική που σε καθηλώνει και σε οδηγεί στο να αντιληφθείς τον πλούτο των στοχασμών που κρύβονται πίσω της. Μνήμες από αναγνώσεις του αποφθεγματογράφου Antonio Porchia αλλά και της Βίβλου, των ακραίων υπερρεαλιστών αλλά και των φτηνορομάντζων με καρδιά, των βαθύνοοων υπαρξιστών αλλά και των Αμερικανών του βαθέως Νότου. Η Λισπέκτορ σκιαγραφεί, με ψυχονοητική ένταση, την προσωπικότητα της ηρωίδας της, μιας ασήμαντης (φαινομενικά), σχεδόν απρόσωπης, ταπεινής, οριακής κοπέλας, της Μακκαμπέα, της οποίας μάλιστα το όνομα το μαθαίνουμε ακριβώς στη μέση του βιβλίου, μόλις στη σελίδα 49 από τις 99 που καλύπτει το μυθιστόρημα.

Είναι αγράμματατη, ταπεινή και καταφρονεμένη, τη θαμπώνει η Μέριλιν Μονρόε, αλλά και η Γκρέτα Γκάρμπο, τρώει σάντουιτς με μορταδέλα και σχεδόν τίποτε άλλο (...).

Η Μακκαμπέα πλάθεται από την Λισπέκτορ σαν να είναι ένα work in progress, σταδιακά, βαθμιαία, αλλά όχι απολύτως γραμμικά, καθόσον μεσολαβούν ποιοτικά και ποιητικά άλματα, απ᾽ αυτά που μας ιστορούσε ο Walter Bengamin όταν στοχαζόταν για την έννοια και τη λειτουργία του χρόνου. Η Μακκαμπέα είναι ένας «διαλογισμός διαρκείας πάνω στο τίποτα» (σ. 43), και εδώ θυμόμαστε ευθύς τον Beckett, είναι μια «υπερηχητική της ζωής», γράφει θαυμάσια η Λισπέκτορ: «Κανείς δεν αντιλαμβανόταν ότι ξεπερνούσε με την ύπαρξή της το φράγμα του ήχου» (σ. 72). Είναι αγράμματατη, ταπεινή και καταφρονεμένη, τη θαμπώνει η Μέριλιν Μονρόε, αλλά και η Γκρέτα Γκάρμπο, τρώει σάντουιτς με μορταδέλα και σχεδόν τίποτε άλλο, γι᾽ αυτήν «τα πράγματα είναι πάντοτε παραμονές» (σ. 96) και το «μέλλον είναι πολυτέλεια» (σ. 66), η ίδια είναι ένα «ισχνό ελάχιστο» (σ. 93), αλλά εντέλει είναι αγία, ναι, «η Μακκαμπέα είναι μια μορφή αγίας», σύμφωνα με τον Σταύρο Ζουμπουλάκη.

alt

Είναι ο εκθειασμός του βαθύτατου πυρήνα του ανθρώπου, πάει να πει της αγάπης για το θαύμα της ζωής.

Ζει και πεθαίνει μες στην ανωνυμία και το περιθώριο, αλλά είναι, μέσα από την πένα της Λισπέκτορ, παντοτινά ζωντανή στο νου των αναγνωστών, είναι η μαγεία και το μυστήριο της συγκίνησης, είναι ένα πλάσμα πλασμάτων ανάγλυφο και τρυφερό μέσα σε ένα άσμα ασμάτων, μέσα στο βιβλίο της Βραζιλιάνας συγγραφέως. Είναι ο εκθειασμός του βαθύτατου πυρήνα του ανθρώπου, πάει να πει της αγάπης για το θαύμα της ζωής. Κεντάει η Λισπέκτορ: «Ὅλες οι ζωές είναι μια τέχνη, και η δική της έτεινε προς τον μεγάλο αχαλίνωτο γόο σαν βροχή και αστραπές» (σ. 94). Είναι η καταγραφή των αλλεπάλληλων άηχων εκρήξεων μες στην ψυχή της Μακκαμπέα που την ωθούν ατελεύτητα προς το ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο. Και η Λισπέκτορ σημειώνει τις εκρήξεις αυτές μέσα σε παρενθέσεις, σαν να κρατάει σημειώσεις σε μια παρτιτούρα: συναντάμε την (έκρηξη), ναι, έτσι,  μέσα σε παρενθέσεις στις σελίδες 27, 31, 48, 66, 68, 69, 75, 83, 86, 90, 91.

«Γιατί γράφετε;» την ρωτάει ο συνομιλητητής στη μοναδική της τηλεοπτική συνέντευξη, στο TV Cultura του Σάο Πάολο. Και η Λισοπέκτορ απαντά: «Εσείς γιατί πίνετε νερό;»

Μοιάζει πολύ με μουσικό έργο αυτό το ολιγοσέλιδο μυθιστόρημα, μοιάζει με το επίτευγμα ενός εκστασιασμένου συνθέτη που μπόρεσε να συνδυάσει στη μουσική του την σπαρακτική Τρίτη Συμφωνία του Henryk Górecki με τα λυγμικά μπλουζ της Billie Holiday — άλλωστε ένας από τους δώδεκα, όσοι οι Απόστολοι, ενδεχόμενους τίτλους του βιβλίου ήταν «Θρηνητικό Μπλουζ». Μοιάζει με κατεπείγουσα έκκληση να επιστρέψουμε στην απλότητα των πραγμάτων, σ᾽ εκείνη την ιδιαίτερη φτώχεια που είναι αδιανόητος πλούτος, στην απέριττη στάση που κρύβει ένα απροσμέτρητο μεγαλείο — θυμήσου τη μουσική από το τρανζιστοράκι στη σκοπιά μια κρύα νύχτα του χειμώνα, θυμήσου το κρασάκι και το ψωμί, ναι, τον οίνο και τον άρτο, με μια παρέα άφραγκων φίλων, θυμήσου έναν πολύωρο περίπατο μετά την προβολή του Στάλκερ στο Studio, έτσι λειτουργεί η πρόζα της Λισπέκτορ, σαν μια κραυγή για τα όσα, λησμονημένα δυστυχώς, κάνουν τη ζωή πολύτιμη, κάνουν το θάλπος ανεκτίμητο. «Πρόκειται για απολαύσεις», σχολιάζει στο Επίμετρο η Hélène Cixous (Ελέν Σιξού,1937), «που εμείς δεν έχουμε πια. Είμαστε εκείνοι που ζουν μετά τον αστακό. Πριν όμως από τον αστακό έχουμε τις μεγαλύτερες απολαύσεις του κόσμου […] Αυτή η φτώχεια (της Μακκαμπέα) είναι ο πλούτος της. Αυτό που δεν έχουμε εμείς που πέσαμε από τον παράδεισο της εποχής που δεν είχαμε φάει αστακό» (σ. 115).

Η γραφή της Λισπέκτορ είναι «οξυγόνο αντιδιαστολής», όπως έλεγε για την ποίηση ο Νίκος Καρούζος. Είναι νερό, λυτρωτικόν ύδωρ. «Γιατί γράφετε;» την ρωτάει ο συνομιλητητής στη μοναδική της τηλεοπτική συνέντευξη, στο TV Cultura του Σάο Πάολο. Και η Λισοπέκτορ απαντά: «Εσείς γιατί πίνετε νερό;»

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ίσως γιατί το αίμα είναι το μυστικό του καθενός, η ζωογόνος του τραγωδία. Αλλά η Μακκαμπέα ήξερε μόνο ότι δεν μπορούσε να δει το αίμα, τα υπόλοιπα τα σκέφτηκα εγώ. Αρχίζουν να με ενδιαφέρουν τρομερά τα γεγονότα: τα γεγονότα είναι σκληρές πέτρες. Δεν μπορείς να ξεφύγεις. Τα γεγονότα είναι λέξεις ειπωμένες από τον κόσμο» [σ. 81].


 

altΗ ώρα του αστεριού
Clarice Lispector
Μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου
Αντίποδες 2016
Σελ. 152, τιμή εκδότη €11,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ CLARICE LISPECTOR

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

Για το εμβληματικό μυθιστόρημα της νομπελίστριας Ντόρις Λέσινγκ [Doris Lessing] «Το χρυσό σημειωματάριο» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Διόπτρα). 

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

Είναι δύσκολο να μιλήσεις για την Ντόρις Λέσινγκ χω...

«Συνάντηση» της Νατάσα Μπράουν (κριτική) – «Αφομοιώσου, αφομοιώσου… διαλύσου μέσα στο χωνευτήρι»

«Συνάντηση» της Νατάσα Μπράουν (κριτική) – «Αφομοιώσου, αφομοιώσου… διαλύσου μέσα στο χωνευτήρι»

Για το μυθιστόρημα της Νατάσα Μπράουν [Natasha Brown] «Συνάντηση» (μτφρ. Βαγγέλης Τσίρμπας, εκδ. Gutenberg). Kεντρική εικόνα: Η Teyonah Parris από τη σειρά «Mad Men». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη 

«Δεν υπάρχει επιτ...

«Περί ανθρώπων» της Γιούλι Τσε (κριτική) – Κόντρα στις βεβαιότητες και τα στερεότυπα

«Περί ανθρώπων» της Γιούλι Τσε (κριτική) – Κόντρα στις βεβαιότητες και τα στερεότυπα

Για το μυθιστόρημα της Γιούλι Τσε [Juli Zeh] «Περί ανθρώπων» (μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Her».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Βεβαιότητες… Ποτέ δεν βρίσκονταν σε έλ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Για την παράσταση «Ο γλάρος» σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Διαμαντή στο Θέατρο Σημείο και την παράσταση «Πλατόνοφ» σε σκηνοθεσία Δανάης Σπηλιώτη στο Νέο Θέατρο Θησείον. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Ο γλάρος». Φωτογραφία © Σταύρος Χαμπάκης. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος ...

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του Μάρκου Καμπάνη, στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του Μάρκου Καμπάνη, στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, μεγάλο αφιέρωμα στον Μάρκο Καμπάνη από τις 15 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 18 Φεβρουαρίου 2024.

Επιμέλεια: Book Press

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει από τις 15 Δεκεμβρίου 2023 έως τις ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...
«Η καρδερίνα» της Ντόνα Ταρτ (προδημοσίευση)

«Η καρδερίνα» της Ντόνα Ταρτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ντόνα Ταρτ [Donna Tartt] «Η καρδερίνα» (νέα μτφρ. Μιχάλης Δελέγκος), το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στον επάνω όροφο έκανε παγωνιά, καθώς τα...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...
13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

Αρκετοί σκηνοθέτες ασχολήθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη συγγραφή μυθοπλασίας και σε αυτό το άρθρο ξεχωρίσαμε δεκατρείς από αυτούς, που έχουν εκδώσει ερεθιστικά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων που κυκλοφορούν στη γλώσσα μας. Στην κεντρική φωτογραφία, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι [Pier Paolo Pasolini].

...
Τρεις νέες ποιητικές φωνές από τις εκδόσεις Ιωλκός

Τρεις νέες ποιητικές φωνές από τις εκδόσεις Ιωλκός

Τρεις ποιητικές συλλογές που μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ιωλκός και με τις οποίες τρεις νέοι ποιητές κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση.

Επιμέλεια: Book Press

Στην ποιητική συλλογή του Γιάννη Ξέστερνου  ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ