alt

Για το μυθιστόρημα του Saul Bellow «Χέρτσογκ» (μτφρ. Δημήτρης Στεφανάκης, εκδ. Καστανιώτη).

Του Γιώργου Βέη

Ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου, ο Αμερικανοεβραίος πανεπιστημιακός καθηγητής, αμφιλεγόμενος συγγραφέας κοινωνικοπολιτικών δοκιμίων, προερχόμενος από τον Καναδά, γόνος περιστασιακών λαθρεμπόρων, ονόματι Μόουζες Ελκανά Χέρτσογκ, σαράντα επτά ετών, με δύο διαζύγια στον παθητικό τομέα της ζωής του, με δύο ανήλικα παιδιά στον ενεργητικό τομέα του πυρετώδους βίου του, δεν δυσκολεύεται να αναπτύξει μια φιλία, ισχυρή και γόνιμη, με τους αναγνώστες. Πότε δρα ως να ήταν ένας αρχετυπικός κλόουν και πότε ως να ήταν ένας αυθεντικός, πρωτογενής φιλόσοφος. 

Προβάλλει διαδοχικά «με τους φίλους του, ένας εγωίσταρος. Στην αγάπη, νωθρός. Στο μυαλό, κουτός. Σε ζητήματα δύναμης, παθητικός. Και όσον αφορά την ψυχή του, μια ζωή υπεκφυγές [...] άτομο με ιδιόρρυθμες τάσεις [...] ειδικό στο να κλωθογυρίζει τυχαία περιστατικά αντί να εφορμήσει στα ουσιώδη. Συχνά περίμενε να καταλάβει εξαπίνης τα σημαντικά πράγματα, με κάποιο διασκεδαστικό στρατήγημα [...]. Έτρεμε την άβυσσο του συναισθήματος που έπρεπε επιτέλους να αντιμετωπίσει, όταν δε θα μπορούσε πια να καταφύγει στις εκκεντρικότητές του για να βρει ανακούφιση [...] λίγο χαζούλης, καθόλου πρακτικός, αλλά φιλόδοξος πνευματικά, κάπως αλαζόνας, επίσης, παραχαϊδεμένος, ελαφρόμυαλος τύπος». Μάλιστα κατά τις πλέον κρίσιμες φάσεις της πολιτείας του, όταν οι συνθήκες κρίνονται σταθερά ενάντιες και η ύπαρξη πολιορκείται στενά από το Κακό, «η καρδιά του αλγεί αξιοθρήνητα. Θα ήθελε να δώσει σε αυτή την καρδιά ένα γερό τράνταγμα ή να την ξεριζώσει από τα στήθια του. Να της κάνει έξωση [...] απεχθανόταν την εξευτελιστική κωμωδία της θλίψης».

Παραμένει βέβαια ηδονιστής, αλλά όχι σεξιστής. Η επαρκέστατη ερωμένη του, η Ραμόνα, του προσφέρει την μάλλον ιδεατή διαφυγή.

Παρέθεσα κατά λέξη αποσπάσματα από τις σελίδες 12, 20, 46 και 234. Είναι ενδεικτικά της κειμενικής στρατηγικής του νομπελίστα Σωλ Μπέλοου (1915-2005). Ο δεινός αυτός ψυχογράφος, ο οποίος σημειωτέον επέζησε τεσσάρων διαζυγίων, όντας επιτήδειος αναλυτής της κωμικοτραγικής περιπέτειας του ανθρώπου, υποκύπτει ενίοτε στον μέγα πειρασμό της αυτοβιογραφίας. Εξ ου και οι πολλαπλές δήθεν συμπτώσεις της εξ αντικειμένου συμπεριφοράς του στην πάροδο δεκαετιών με ό,τι έχει να μας αφηγηθεί ο ίδιος στο παρόν μυθιστόρημα. Είναι επίσης εμφανές, μεταξύ άλλων, ότι το διηγητικό υποκείμενο συνειδητά αναζητεί τα αίτια και τα αιτιατά της αυτοκαταστροφικής του παρόρμησης. Δεν παύει, συν τοις άλλοις, να εξετάζει το ενδεχόμενο της επείγουσας απεμπλοκής του από τα συσσωρευόμενα δεινά. Προκειμένου μάλιστα να βιώσει την ποθούμενη αυθυπέρβασή του, δεν θα διστάσει να θυσιάσει πλείστες όσες απολαύσεις. Παραμένει βέβαια ηδονιστής, αλλά όχι σεξιστής. Η επαρκέστατη ερωμένη του, η Ραμόνα, του προσφέρει την μάλλον ιδεατή διαφυγή. Ο παράδεισος του αμφίδρομου, του ορθοτομούντος έρωτα, ανοίγει ειδικά γι' αυτόν τις κεντρικές πύλες του. Οι συνεπακόλουθοι δισταγμοί εκ μέρους του, ο δόκιμος κυρίως εφιάλτης ενός τρίτου γάμου, τον αποθαρρύνει. Δεν θα μάθουμε ποτέ αν θα ενδώσει ολοκληρωτικά στις ακάματες σειρήνες, οι οποίες ενυπάρχουν στη φύση της Ραμόνας, του σαρωτικού, ασίγαστου αυτού θήλεος.

Οι αλλεπάλληλες υπονομεύσεις του Χέρτσογκ από επιθετικούς τρίτους, οι απειλές, οι απάτες, οι πικρές διαψεύσεις και οι ποικίλες λοιδορίες συνιστούν απλώς επεισόδια της καθημερινής τριβής, χωρίς εν τέλει βαρύνουσα σημασία. Περισσότερη αξία όμως έχουν οι αναμετρήσεις της συγκεκριμένης αυτής περσόνας του Σωλ Μπέλοου με αρκετούς εμβληματικούς φιλοσόφους, όπως είναι φέρ΄ ειπείν ο Νίτσε, ο Μπερξόν, ο Χάιντεγκερ κι ο Σπινόζα (βλ. σελ. 400, 361, 374 και 413, αντιστοίχως). Και δεν απαριθμώ εδώ όσους φιλοσόφους υπονοεί ο συγγραφέας σε διάφορα σημεία της λίαν ασθματικής εξιστόρησής του, όπως συμβαίνει συχνά με τον Σοπενχάουερ λόγου χάριν, ή πόσες φορές μια πρόταση παραπέμπει ευθέως ή εμμέσως πλην σαφώς φέρ΄ ειπείν στην Παλαιά ή στην Καινή Διαθήκη. Αρκεί μόνο να μνημονεύσω την κρίσιμη φράση στη σελίδα 256 «κι όσο για τη σχέση του με τους νεκρούς, αυτή ήταν πραγματικά πολύ κακή. Στην πραγματικότητα πίστευε στο να αφήνεις τους νεκρούς να θάβουν τους νεκρούς τους». Αποτελεί απλή παράθεση του ευαγγελικού χωρίου «άφες τους νεκρούς θάψαι τους εαυτών νεκρούς». Εννοώ εδώ: Ματθαίος 8, 22.

Το είδωλο του εαυτού στην επιφάνεια των ρευστών πραγμάτων δεν φαίνεται να τον πανικοβάλει. Γνωρίζει άλλωστε τα όρια των όποιων δυνατοτήτων του είναι του.

Ομολογώ ότι αναγνωρίζω εύκολα τους εμφανέστερους φιλολογικούς προγόνους του Μόουζες Ελκανά Χέρτσογκ. Αναφέρομαι τόσο στον Δον Κιχώτη, όσο και στον Άμλετ. Το είδωλο του εαυτού στην επιφάνεια των ρευστών πραγμάτων δεν φαίνεται να τον πανικοβάλει. Γνωρίζει άλλωστε τα όρια των όποιων δυνατοτήτων του είναι του. Η δε περιρρέουσα ατμόσφαιρα τον προκαλεί να διερμηνεύσει την εγγενή του, την οριακή και εν πολλοίς μοιραία ιδιομορφία του. Εκείνη δηλαδή, την οποία ο βιαστικός παρατηρητής θα χαρακτήριζε αμέσως τρέλα. Συγκρατώ, επίσης, για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής έναν αφορισμό του άλλου νομπελίστα, του Σάμουελ Μπέκετ, όπως απαντά στο έργο του με τίτλο Ολοταχώς προς το χειρότερο, δημοσιευμένο το 1991, τριάντα δηλαδή χρόνια ακριβώς μετά την κυκλοφορία του Χέρτσογκ. Τον παραθέτω στη λειτουργική μετάφραση του Θωμά Συμεωνίδη στις εκδόσεις του Σάμη Γαβριηλίδη, 2016: «Όλα περασμένα. Ποτέ τίποτε άλλο. Όλα δοκιμασμένα. Όλα αποτυχημένα. Χωρίς σημασία. Να προσπαθήσεις ξανά. Να αποτύχεις ξανά. Να αποτύχεις καλύτερα». Στο σημείο αυτό ο Μόουζες Ελκανά Χέρτσογκ συναντά τους αδιέξοδους τύπους, τα ανδρείκελα της σκοτεινής μπεκετικής σκηνής.

Σε μας άλλωστε απευθύνει κατεξοχήν τις δεκάδες των μανικών επιστολών του κι όχι στους επώνυμους παραλήπτες τους, μεταξύ των οποίων είναι ο Θεός. Οι εν λόγω επιστολές είναι σινιάλα διάσωσης.

Ο επίσης νομπελίστας Γουίλιαμ Φώκνερ (1897-1962), ο σπουδαιότερος συγγραφέας των Η.Π.Α. σύμφωνα με την πλειονότητα των κριτικών, δημιούργησε, ως γνωστόν, μιαν ολόκληρη Κομητεία για να στεγάσει τα πλάσματα της αξεπέραστης μυθοπλασίας του. Εννοώ την περιώνυμη Yoknapatawpha. Πρόκειται για έναν σύνθετο όρο. Σημαίνει τεμαχισμένη, διαμελισμένη γη. Τις επιμέρους λέξεις τις δανείστηκε από το ιδίωμα της φυλής των Ινδιάνων Τσίκασοου, ήτοι Yokana και Petopha. Την αποτελούν 2.400 τετραγωνικά εκτάρια. Οι κάτοικοι ανέρχονται σε 6.298 λευκούς και 9.313 μαύρους. Εξακόσιους περίπου απ' αυτούς τους συναντάμε στα έργα του. Ο Σωλ Μπέλοου αρκέστηκε στη χαρτογράφηση μιας εξόφθαλμα χαοτικής ενδοχώρας, αυτής του Μόουζες Ελκανά Χέρτσογκ. Η μαύρη τρύπα του εγώ έλκει εν προκειμένω το παν. Θέλει απλώς να το κατανοήσει προτού το εξαλείψει παντελώς. Το εγώ είναι ο αγωγός της Δύναμης. Της τυφλής, της κατά καιρούς ανερμάτιστης. Της ρηξικέλευθης και αναγεννησιακής ταυτοχρόνως. Γι' αυτό και ο φορέας της παραπαίει συνεχώς, ουδέποτε όμως σωριάζεται στο έδαφος του δράματος. Εξ ου και ο θαυμασμός που του οφείλουμε. Από μια άποψη είναι ο θαυμασμός γι΄ αυτό που είμαστε εμείς, οι άλλοι του διπλανού αφηγήματος, εφ΄ όσον ο Χέρτσογκ δεν είναι τίποτε άλλο παρά κάτι τι από εμάς τους ίδιους. Σε μας άλλωστε απευθύνει κατεξοχήν τις δεκάδες των μανικών επιστολών του κι όχι στους επώνυμους παραλήπτες τους, μεταξύ των οποίων είναι ο Θεός. Οι εν λόγω επιστολές είναι σινιάλα διάσωσης. Ένας ακόμη άτυχος συμπάσχων στη μαρξιστική κοιλάδα των δακρύων επιδιώκει τη βοήθεια μας. Η αριστουργηματική σύνθεση οδηγείται σε πιθανώς αίσιο πέρας: ο Χέρτσογκ θα βρίσκει πάντα σωτήρια, ήτοι ευήκοα ώτα. Αυτά των εκατοντάδων χιλιάδων αναγνωστών του. Η μετάφραση αντιμετώπισε με θάρρος και γνώση τις αμέτρητες δυσκολίες του πρωτοτύπου. Άξιος ο μισθός της.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι ποιητής.

bellow coverΧέρτσογκ
Saul Bellow
Μτφρ. Δημήτρης Στεφανάκης
Εκδ. Καστανιώτη 2016
Σελ. 486, τιμή εκδότη €19,08

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ SAUL BELLOW

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

Για το μυθιστόρημα του Γιασουνάρι Καουαμπάτα [Yasunari Kawabata] «Η χώρα του χιονιού» (μτφρ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης, εκδ. Άγρα). Kεντρική εικόνα: από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου σε σκηνοθεσία του Shirô Toyoda.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

Για το βιβλίο της Μάγκι Νέλσον [Maggie Nelson] «Σπουδή στο Μπλε» (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα: από την «Μπλε ταινία» του Κριστόφ Κισλόφσκι. 

Γράφει η Φανή Χατζή

Ήταν Νοέμβριος του 2020 ...

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

Για το μυθιστόρημα του Φόλκερ Κούτσερ [Volker Kutscher] «Λούνα Παρκ» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα) και το μυθιστόρημα του Κρις Λόιντ [Chris Lloyd] «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» (μτφρ. Βασίλης Κοντόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο). Ιστορικά crime fiction με φόντο τον Μεσοπόλεμο και τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κεντρική ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ