alt

Για τη νουβέλα του Honoré de Balzac «Σαραζίν» (μτφρ.-επίμετρο Κώστας Κατσουλάρης, εκδ. Στερέωμα).

Του Νίκου Ξένιου

Το Σαραζίν του Ονορέ ντε Μπαλζάκ δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1830 στην «Revue de Paris», και ως αυτόνομη νουβέλα το 1831, στον δεύτερο τόμο των «Φιλοσοφικών μυθιστορημάτων και αφηγήσεων». Αρχικά «εξαφανισμένο» στο corpus των είκοσι τεσσάρων τόμων της Ανθρώπινης Κωμωδίας, αποτελεί ωστόσο μιαν αυτόνομη, πυκνή σε νοήματα νουβέλα, ιδιότυπη ως προς την αφήγηση.Το 1835 το Σαραζίν, πάντα σε δύο μέρη, δημοσιεύεται στον έβδομο τόμο των «Σπουδών για τα ήθη του δέκατου ένατου αιώνα» της κυρίας Σαρλ Μπεσέ, ως μέρος των «Σκηνών της παρισινής ζωής». Ο Μπαλζάκ προσθέτει, τότε, την «ανάκριση» της Μαρκησίας Ροσφίντ, για να συνδέσει την «ανθρωποποιία» του με τα παρισινά ήθη του 1830, ή για να συνδέσει καλύτερα την «αφήγηση-κάδρο» με την «εγκιβωτισμένη αφήγηση». Το 1844 το Σαραζίν εντάσσεται στον δέκατο τόμο της «Ανθρώπινης Κωμωδίας», με πρόσθετη εισαγωγική αφιέρωση στον Σαρλ ντε Μπερνάρ ντι Γκραιγ και πρόσθετη αναφορά στην Μαντάμ ντε Πομπαντούρ. 

Δύο ενότητες με επεξηγηματική σύνδεση

Κάθε γνώρισμα που σχετίζεται με την εξωτερική εμφάνιση των προσώπων, αλλά και σωματικά τους βιώματα, όπως η θερμοκρασία του δωματίου, η μυρωδιά των αντικειμένων, η μουσική της ορχήστρας, όλα προσδίδουν γνωρίσματα του Φανταστικού στην -κατά βάσιν ρεαλιστική- αφήγηση του Μπαλζάκ.

Η νουβέλα αποτελείται από δύο μέρη, που διακρίνονταν τυπογραφικά στην αρχή. Η πρώτη αφηγηματική ενότητα («αφήγηση-κάδρο») έχει ως σκηνικό το χειμωνιάτικο Παρίσι του 1830. Στη διάρκεια μιας δεξίωσης της πλούσιας οικογένειας Λαντύ, εμφανίζεται ένα είδος ζωντανού-νεκρού, ένας σχεδόν εκατονταετής γέροντας και δημιουργεί μια σειρά περίεργων συσχετισμών προς τους προσκεκλημένους. Γύρω στα μεσάνυχτα ο αφηγητής κάθεται κοντά στο παράθυρο, βιώνοντας την αντίθεση ανάμεσα στη θαλπωρή του εσωτερικού του κτηρίου όπου δίνεται ο χορός και την ψυχρότητα των δέντρων απ’ έξω, ως αίσθηση «αποκοπής» από τα δρώμενα, ως μιαν ενδιάμεση, μεταξύ ζωής και θανάτου κατάσταση, μέχρι σταδιακά να αποκαλυφθεί το μυστήριο της βραδιάς. Κατόπιν, καταγράφει όλες τις υποθέσεις των παρευρισκόμενων σχετικά με την ταυτότητα, την προσωπικότητα και την ιδιοτυπία του γέροντα Ζαμπινέλα. Κάθε γνώρισμα που σχετίζεται με την εξωτερική εμφάνιση των προσώπων, αλλά και σωματικά τους βιώματα, όπως η θερμοκρασία του δωματίου, η μυρωδιά των αντικειμένων, η μουσική της ορχήστρας, όλα προσδίδουν γνωρίσματα του Φανταστικού στην -κατά βάσιν ρεαλιστική- αφήγηση του Μπαλζάκ.

Η κυρία Μπεατρίς ντε Ροσφίντ (που τη συνοδεύει) «ανακρίνει» τον αφηγητή σχετικά με το μοντέλο που ο ζωγράφος χρησιμοποίησε για την εικαστική του απόδοση του Αδώνιδος, που βρίσκεται στο μπουντουάρ του ξενοδοχείου, με αποτέλεσμα αυτός να της αφηγηθεί μιαν όμορφη ιστορία αγάπης και αίματος. Η δεύτερη αφηγηματική ενότητα του μυθιστορήματος («εγκιβωτισμένη αφήγηση») διαδραματίζεται στα μέσα του δέκατου όγδοου αίωνα (1758), όταν ο γλύπτης Ερνέστ Ζαν Σαραζίν, προστατευόμενου του καλλιτέχνη Μπουσαρντόν, βρίσκεται, σε ηλικία είκοσι οκτώ ετών, στη Ρώμη: στο θέατρο «Αρτζεντίνα» ο γλύπτης βρίσκει το αισθητικό του ιδεώδες ενσαρκωμένο στο πρόσωπο της prima donna Ζαμπινέλα, για την οποία νιώθει κεραυνοβόλο έρωτα. Προσπαθεί να «την» αναπαραστήσει στο μάρμαρο, αλλά ο πόθος του δεν τον αφήνει: οι εξαιρετικές σωματικές αναλογίες, το αισθησιακό στόμα, τα ερωτικά βλέφαρα, η «ολότητα» που διακρίνει σε αυτήν («une femme entière»), επιφέρουν τη σύγκρουση ανάμεσα στην ιδιότητα του παρατηρητή κι εκείνην του επίδοξου εραστή: «Είχε βγάλει το κοστούμι του θεάτρου και φορούσε έναν κορσέ που διέγραψε μια λυγερή μέση την οποία αναδείκνυαν ακόμη περισσότερο τα κρινολίνα και ένα σατινέ φόρεμα κεντημένο με γαλάζια λουλούδια».

«Δεν φτιάχνουν πια τέτοια δυστυχισμένα πλάσματα»

Μέχρι που αποκαλύπτεται πως η/ο Ζαμπινέλα είναι ένας castrato, και πως η εικόνα του σώματός του είναι η εικόνα ενός «κατατμημένου σώματος», πράγμα που κάνει έξαλλο τον αφηγητή.

Τα αγγίγματα, τα ελευθέρια ήθη της καλλιτέχνιδας («είχε πρώτη εκείνη αρχίσει να πιέζει το πόδι της πάνω στο δικό του»), η επίδραση της οινοποσίας και η παράθεση της εξεζητημένης αμφίεσης των συνδαιτυμόνων είναι μέρος της οικοδόμησης του πόθου, ενός πόθου που «ενσαρκώνεται» στη σκηνή της φαντασίωσής του, μιας λακανικής εκδοχής του «πόθου του Άλλου». Προσέγγιση σύμφωνα με την οποία ο φαντασιωσικός σχηματισμός των ποθητών μελών και σωματικών εκφράσεων του Άλλου είναι μία, τύπου «Πυγμαλίωνα-Γαλάτειας»[1] αντιστροφή της επιθυμίας (: ο Άλλος με επιθυμεί, αλλά εγώ νιώθω πως Εγώ τον επιθυμώ, γιατί, τρόπον τινά, «τον έχω χάσει» εκ προοιμίου). Η υπερβολή είναι μέρος αυτής της εικονοποιίας, μαζί με ένα ανεπαίσθητο στοιχείο προοικονομίας της αφαίρεσης που θα ακολουθήσει, και που, επιπλέον, λειτουργεί ως παρωδία: «υιοθετούσε τη συστολή νεαρής κορασίδας»/«η λαιμαργία, λένε, είναι χάρη στις γυναίκες»/«Είστε Γάλλος, και το αίσθημά σας θα σβήσει»/«Μόνο μην μας πεις να σκοτώσουμε καρδινάλιο!», ή, σε άλλο σημείο: «Τα ψηλοτάκουνα πασούμια μπορεί να συνέβαλαν στη διαφθορά του Κλήρου».

Η αντίδραση στο «υποδαυλιζόμενο» πάθος είναι χαρακτηριστική της ματαίωσης του Σαραζίν: στην υπηρεσία αυτού του αισθητικού αποτελέσματος ο Μπαλζάκ χρησιμοποιεί μικρές εικόνες, ενισχυτικές της αποκαθήλωσης της Ζαμπινέλα: «Αυτή η αγγελική, ντελικάτη φωνή, θα ήταν εντελώς αταίριαστο να έβγαινε από ένα σώμα διαφορετικό από το δικό σου», ή «Να υποθέσω ότι ο λόγος που αυτή είναι ντυμένη άντρας... είναι από σεβασμό στους καρδινάλιους;». Μέχρι που αποκαλύπτεται πως η/ο Ζαμπινέλα είναι ένας castrato, και πως η εικόνα του σώματός του είναι η εικόνα ενός «κατατμημένου σώματος», πράγμα που κάνει έξαλλο τον αφηγητή: ο castrato γίνεται, σημειολογικά, το σημείο εκκίνησης του δικού του, προσωπικού ευνουχισμού, «εντός πραγματικότητας» («dans le réel»), μέσα από ένα θρυμματισμένο κάτοπτρο. Οι «Ενδυμίωνες» (πλάγια αναφορά του Μπαλζάκ στον κλασικιστή καλλιτέχνη Ζιρωντέ, μαθητή του Νταβίντ) και τα αμφίφυλα εικαστικά ερεθίσματα λειτουργούν στη συνείδηση του Μπαλζάκ ως μεταδοτική ασθένεια, που ο καταγωγικός της τόπος είναι η Τέχνη: «Κάθε φορά που θα βλέπω μια πραγματική γυναίκα θα σκέφτομαι συνέχεια αυτήν, μια φανταστική».

alt

Ο ευνουχισμός του Σαραζίν: ένα αντικείμενο μελέτης

Το ζήτημα της πιστής ή μη αναπαράστασης του αισθητικού αντικειμένου και η συνακόλουθη πραγμάτευση της έννοιας της Αφαίρεσης στην Τέχνη είναι αντικείμενο και του Άγνωστου αριστουργήματος (1831) του Μπαλζάκ. Άλλωστε, η περσόνα του Φρενχόφερ, λίγο ως πολύ, είναι εξίσου εξεζητημένη και γηραιά με τον μυστηριώδη καλεσμένο του Σαραζίν. Τα πολλά πρόσωπα της Τέχνης επιτρέπουν στην τρέλα του έρωτα να συστεγάζεται με την απατηλή εικόνα του ερωτικού αντικειμένου, που οδηγεί, φυσικά, στον όλεθρο. Ο τραγικός έρωτας ενός ταλαντούχου γλύπτη για έναν castrato στην Ιταλία του 18ου αιώνα αποτέλεσε αντικείμενο πολλών μελετών, τόσο της συγκριτικής λογοτεχνίας, όσο και της αφηγηματολογίας: «Ω, πώς σκίρτησε η καρδιά του όταν διέκρινε το μικροκαμωμένο πόδι της μες σ’ αυτά τα πασουμάκια που, επιτρέψτε μου να το πω, κυρία μου, χάριζαν άλλοτε στο γυναικείο πόδι μια τόσο κομψή, τόσο αισθησιακή όψη, που δεν ξέρω πώς οι άντρες κατάφερναν ν’ αντισταθούν...»

Η «ανθρωποποιία» του Μπαλζάκ εδώ καταπιάνεται με τον χιμαιρικό χαρακτήρα, με το ανέφικτο της εξεικόνισης - πάντα σε αναφορά προς ένα εικαστικό (και, αντίστοιχα, ένα αφηγηματικό) ιδεώδες τελειότητας της μορφής.

Κατά τη δεκαετία του 1970 έγινε μια ψυχαναλυτική προσέγγιση του Σαραζίν. Η μελέτη του βιβλίου επικεντρώθηκε, κατά την επόμενη δεκαετία, στη συζήτηση για την ουσία της Τέχνης, θεωρούμενης υπό το πρίσμα της Αισθητικής και της Μεταφυσικής. Πιο πρόσφατα, το ενδιαφέρον για το κείμενο αυτό στράφηκε στις διαφορετικές αναπαραστάσεις του σώματος και του ερωτισμού. Ο Ρολάν Μπαρτ ανέπτυξε, επ’ αυτού, μιαν αφηγηματική θεωρία και ο Ζωρζ Μπατάιγ, το 1957, στην εισαγωγή του μυθιστορήματός του Το γαλάζιο του ουρανού («Le Bleu du ciel»), αλλάζει την ορθογράφηση του ονόματος του Σαραζίν σε «Sarrazine», τοποθετώντας το πλάι στον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκι και στο Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Προυστ. Η ανάλυση του Μισέλ Σερ, το 1987, καταπιάνεται με τους αντιθετικούς συμβολισμούς του κειμένου, καταλήγοντας στη διαπίστωση πως η ίδια η αφηγηματική δομή του Σαραζίν είναι κατατμημένη σε δυο εναντιόμορφες (προσανατολισμένες διαφορετικά ως προς τον Χρόνο και ως προς τον Χώρο) ενότητες. Όπως και αν το προσεγγίσει κανείς, η νουβέλα αυτή φαντάζει εμβόλιμη στα πλαίσια της λογοτεχνίας της εποχής του. Η «ανθρωποποιία» του Μπαλζάκ εδώ καταπιάνεται με τον χιμαιρικό χαρακτήρα, με το ανέφικτο της εξεικόνισης - πάντα σε αναφορά προς ένα εικαστικό (και, αντίστοιχα, ένα αφηγηματικό) ιδεώδες τελειότητας της μορφής. Σαν από διαίσθηση, και με έντονη ειρωνική διάθεση, ο μεγάλος συγγραφέας τελειώνει την αφήγησή του με μιαν αναφορά στην εξέλιξη της τεχνολογίας, προεικονίζοντας, κατά παράδοξο τρόπο, το Μοντέρνο στην Τέχνη.

[1] Σύμφωνα με τον Οβίδιο (Μεταμορφώσεις, 10ο βιβλίο), ο Πυγμαλίων, ενοχλημένος από το ήθος των γυναικών της Κύπρου, αφιερώθηκε στην γλυπτική, προσπαθώντας να δημιουργήσει το τέλειο είδωλο της γυναίκας. Ένα από τα γλυπτά του τον συγκίνησε τόσο που το θαύμαζε σε τέτοιο σημείο που του έδωσε το όνομα Γαλάτεια και περνούσε ώρες να το κοιτά, να το χαϊδεύει και να του μιλά, με αποτέλεσμα να το ερωτευτεί σφοδρά. Άρχισε τότε να χαρίζει δώρα και να το ντύσει με πολύτιμα ενδύματα. Στη γιορτή της θεά Αφροδίτης παρακάλεσε την θεά να του επιτρέψει να πάρει σαν γυναίκα την Γαλάτεια. Η θεά βλέποντας τον έρωτα και την οδύνη του, έδωσε ζωή στο εξαίσιο αριστούργημά του.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

altΣαραζίν
Honoré de Balzac
Μτφρ. - επίμετρο: Κώστας Κατσουλάρης
Εκδ. Στερέωμα 2016
Σελ. 96, τιμή εκδότη €10,60

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ HONORE DE BALZAC

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το φοβερό βιβλίο» του Τζέισον Μοτ (κριτική) – Μιλώντας για το πρόβλημα με ένα άλλον τρόπο

«Το φοβερό βιβλίο» του Τζέισον Μοτ (κριτική) – Μιλώντας για το πρόβλημα με ένα άλλον τρόπο

Για το μυθιστόρημα του Τζέισον Μοτ «Το φοβερό βιβλίο» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα). Ένα μυθιστόρημα που «θέλει να διαμορφώσει μια νέα αφήγηση που να μην είναι ούτε μανιχαϊστική, ούτε έντονα διεκδικητική, ούτε να ραπίζει ευθέως τους κυρίαρχους λευκούς για τα δεινά των μαύρων».

...
«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

Για το μυθιστόρημα της Νόρα Ίκστενα [Nora Ikstena] «Μητρικό γάλα» (μτφρ. Μαριάννα Αβούρη, εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Soviet Milk» (2023). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ζωή μ...

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Η Ήλια Μπούρα μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Εύκρατη ζώνη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. «Ένας νέος ποιητής δεν φέρνει τίποτα καινούργιο εκτός από τη βιωματική χρήση των λέξεων που υπάρχουν στη γλώσσα μας τόσες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει, μεταξύ άλλων.

...
«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

Η παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» που ανεβάζει στο Σύγχρονο Θέατ...

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Σύμφωνα με έρευνα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες [Gabriel García Márquez} είναι ο πιο μεταφρασμένος συγγραφέας ισπανόφωνης λογοτεχνίας των τελευταίων είκοσι ετών, εκθρονίζοντας από την πρώτη θέση τον Θερβάντες [Miguel de Cervantes], δημιουργό του «Δον Κιχώτη».

Επιμέλεια: Boo...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ