alt

Για τη νουβέλα του Honoré de Balzac «Σαραζίν» (μτφρ.-επίμετρο Κώστας Κατσουλάρης, εκδ. Στερέωμα).

Του Νίκου Ξένιου

Το Σαραζίν του Ονορέ ντε Μπαλζάκ δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1830 στην «Revue de Paris», και ως αυτόνομη νουβέλα το 1831, στον δεύτερο τόμο των «Φιλοσοφικών μυθιστορημάτων και αφηγήσεων». Αρχικά «εξαφανισμένο» στο corpus των είκοσι τεσσάρων τόμων της Ανθρώπινης Κωμωδίας, αποτελεί ωστόσο μιαν αυτόνομη, πυκνή σε νοήματα νουβέλα, ιδιότυπη ως προς την αφήγηση.Το 1835 το Σαραζίν, πάντα σε δύο μέρη, δημοσιεύεται στον έβδομο τόμο των «Σπουδών για τα ήθη του δέκατου ένατου αιώνα» της κυρίας Σαρλ Μπεσέ, ως μέρος των «Σκηνών της παρισινής ζωής». Ο Μπαλζάκ προσθέτει, τότε, την «ανάκριση» της Μαρκησίας Ροσφίντ, για να συνδέσει την «ανθρωποποιία» του με τα παρισινά ήθη του 1830, ή για να συνδέσει καλύτερα την «αφήγηση-κάδρο» με την «εγκιβωτισμένη αφήγηση». Το 1844 το Σαραζίν εντάσσεται στον δέκατο τόμο της «Ανθρώπινης Κωμωδίας», με πρόσθετη εισαγωγική αφιέρωση στον Σαρλ ντε Μπερνάρ ντι Γκραιγ και πρόσθετη αναφορά στην Μαντάμ ντε Πομπαντούρ. 

Δύο ενότητες με επεξηγηματική σύνδεση

Κάθε γνώρισμα που σχετίζεται με την εξωτερική εμφάνιση των προσώπων, αλλά και σωματικά τους βιώματα, όπως η θερμοκρασία του δωματίου, η μυρωδιά των αντικειμένων, η μουσική της ορχήστρας, όλα προσδίδουν γνωρίσματα του Φανταστικού στην -κατά βάσιν ρεαλιστική- αφήγηση του Μπαλζάκ.

Η νουβέλα αποτελείται από δύο μέρη, που διακρίνονταν τυπογραφικά στην αρχή. Η πρώτη αφηγηματική ενότητα («αφήγηση-κάδρο») έχει ως σκηνικό το χειμωνιάτικο Παρίσι του 1830. Στη διάρκεια μιας δεξίωσης της πλούσιας οικογένειας Λαντύ, εμφανίζεται ένα είδος ζωντανού-νεκρού, ένας σχεδόν εκατονταετής γέροντας και δημιουργεί μια σειρά περίεργων συσχετισμών προς τους προσκεκλημένους. Γύρω στα μεσάνυχτα ο αφηγητής κάθεται κοντά στο παράθυρο, βιώνοντας την αντίθεση ανάμεσα στη θαλπωρή του εσωτερικού του κτηρίου όπου δίνεται ο χορός και την ψυχρότητα των δέντρων απ’ έξω, ως αίσθηση «αποκοπής» από τα δρώμενα, ως μιαν ενδιάμεση, μεταξύ ζωής και θανάτου κατάσταση, μέχρι σταδιακά να αποκαλυφθεί το μυστήριο της βραδιάς. Κατόπιν, καταγράφει όλες τις υποθέσεις των παρευρισκόμενων σχετικά με την ταυτότητα, την προσωπικότητα και την ιδιοτυπία του γέροντα Ζαμπινέλα. Κάθε γνώρισμα που σχετίζεται με την εξωτερική εμφάνιση των προσώπων, αλλά και σωματικά τους βιώματα, όπως η θερμοκρασία του δωματίου, η μυρωδιά των αντικειμένων, η μουσική της ορχήστρας, όλα προσδίδουν γνωρίσματα του Φανταστικού στην -κατά βάσιν ρεαλιστική- αφήγηση του Μπαλζάκ.

Η κυρία Μπεατρίς ντε Ροσφίντ (που τη συνοδεύει) «ανακρίνει» τον αφηγητή σχετικά με το μοντέλο που ο ζωγράφος χρησιμοποίησε για την εικαστική του απόδοση του Αδώνιδος, που βρίσκεται στο μπουντουάρ του ξενοδοχείου, με αποτέλεσμα αυτός να της αφηγηθεί μιαν όμορφη ιστορία αγάπης και αίματος. Η δεύτερη αφηγηματική ενότητα του μυθιστορήματος («εγκιβωτισμένη αφήγηση») διαδραματίζεται στα μέσα του δέκατου όγδοου αίωνα (1758), όταν ο γλύπτης Ερνέστ Ζαν Σαραζίν, προστατευόμενου του καλλιτέχνη Μπουσαρντόν, βρίσκεται, σε ηλικία είκοσι οκτώ ετών, στη Ρώμη: στο θέατρο «Αρτζεντίνα» ο γλύπτης βρίσκει το αισθητικό του ιδεώδες ενσαρκωμένο στο πρόσωπο της prima donna Ζαμπινέλα, για την οποία νιώθει κεραυνοβόλο έρωτα. Προσπαθεί να «την» αναπαραστήσει στο μάρμαρο, αλλά ο πόθος του δεν τον αφήνει: οι εξαιρετικές σωματικές αναλογίες, το αισθησιακό στόμα, τα ερωτικά βλέφαρα, η «ολότητα» που διακρίνει σε αυτήν («une femme entière»), επιφέρουν τη σύγκρουση ανάμεσα στην ιδιότητα του παρατηρητή κι εκείνην του επίδοξου εραστή: «Είχε βγάλει το κοστούμι του θεάτρου και φορούσε έναν κορσέ που διέγραψε μια λυγερή μέση την οποία αναδείκνυαν ακόμη περισσότερο τα κρινολίνα και ένα σατινέ φόρεμα κεντημένο με γαλάζια λουλούδια».

«Δεν φτιάχνουν πια τέτοια δυστυχισμένα πλάσματα»

Μέχρι που αποκαλύπτεται πως η/ο Ζαμπινέλα είναι ένας castrato, και πως η εικόνα του σώματός του είναι η εικόνα ενός «κατατμημένου σώματος», πράγμα που κάνει έξαλλο τον αφηγητή.

Τα αγγίγματα, τα ελευθέρια ήθη της καλλιτέχνιδας («είχε πρώτη εκείνη αρχίσει να πιέζει το πόδι της πάνω στο δικό του»), η επίδραση της οινοποσίας και η παράθεση της εξεζητημένης αμφίεσης των συνδαιτυμόνων είναι μέρος της οικοδόμησης του πόθου, ενός πόθου που «ενσαρκώνεται» στη σκηνή της φαντασίωσής του, μιας λακανικής εκδοχής του «πόθου του Άλλου». Προσέγγιση σύμφωνα με την οποία ο φαντασιωσικός σχηματισμός των ποθητών μελών και σωματικών εκφράσεων του Άλλου είναι μία, τύπου «Πυγμαλίωνα-Γαλάτειας»[1] αντιστροφή της επιθυμίας (: ο Άλλος με επιθυμεί, αλλά εγώ νιώθω πως Εγώ τον επιθυμώ, γιατί, τρόπον τινά, «τον έχω χάσει» εκ προοιμίου). Η υπερβολή είναι μέρος αυτής της εικονοποιίας, μαζί με ένα ανεπαίσθητο στοιχείο προοικονομίας της αφαίρεσης που θα ακολουθήσει, και που, επιπλέον, λειτουργεί ως παρωδία: «υιοθετούσε τη συστολή νεαρής κορασίδας»/«η λαιμαργία, λένε, είναι χάρη στις γυναίκες»/«Είστε Γάλλος, και το αίσθημά σας θα σβήσει»/«Μόνο μην μας πεις να σκοτώσουμε καρδινάλιο!», ή, σε άλλο σημείο: «Τα ψηλοτάκουνα πασούμια μπορεί να συνέβαλαν στη διαφθορά του Κλήρου».

Η αντίδραση στο «υποδαυλιζόμενο» πάθος είναι χαρακτηριστική της ματαίωσης του Σαραζίν: στην υπηρεσία αυτού του αισθητικού αποτελέσματος ο Μπαλζάκ χρησιμοποιεί μικρές εικόνες, ενισχυτικές της αποκαθήλωσης της Ζαμπινέλα: «Αυτή η αγγελική, ντελικάτη φωνή, θα ήταν εντελώς αταίριαστο να έβγαινε από ένα σώμα διαφορετικό από το δικό σου», ή «Να υποθέσω ότι ο λόγος που αυτή είναι ντυμένη άντρας... είναι από σεβασμό στους καρδινάλιους;». Μέχρι που αποκαλύπτεται πως η/ο Ζαμπινέλα είναι ένας castrato, και πως η εικόνα του σώματός του είναι η εικόνα ενός «κατατμημένου σώματος», πράγμα που κάνει έξαλλο τον αφηγητή: ο castrato γίνεται, σημειολογικά, το σημείο εκκίνησης του δικού του, προσωπικού ευνουχισμού, «εντός πραγματικότητας» («dans le réel»), μέσα από ένα θρυμματισμένο κάτοπτρο. Οι «Ενδυμίωνες» (πλάγια αναφορά του Μπαλζάκ στον κλασικιστή καλλιτέχνη Ζιρωντέ, μαθητή του Νταβίντ) και τα αμφίφυλα εικαστικά ερεθίσματα λειτουργούν στη συνείδηση του Μπαλζάκ ως μεταδοτική ασθένεια, που ο καταγωγικός της τόπος είναι η Τέχνη: «Κάθε φορά που θα βλέπω μια πραγματική γυναίκα θα σκέφτομαι συνέχεια αυτήν, μια φανταστική».

alt

Ο ευνουχισμός του Σαραζίν: ένα αντικείμενο μελέτης

Το ζήτημα της πιστής ή μη αναπαράστασης του αισθητικού αντικειμένου και η συνακόλουθη πραγμάτευση της έννοιας της Αφαίρεσης στην Τέχνη είναι αντικείμενο και του Άγνωστου αριστουργήματος (1831) του Μπαλζάκ. Άλλωστε, η περσόνα του Φρενχόφερ, λίγο ως πολύ, είναι εξίσου εξεζητημένη και γηραιά με τον μυστηριώδη καλεσμένο του Σαραζίν. Τα πολλά πρόσωπα της Τέχνης επιτρέπουν στην τρέλα του έρωτα να συστεγάζεται με την απατηλή εικόνα του ερωτικού αντικειμένου, που οδηγεί, φυσικά, στον όλεθρο. Ο τραγικός έρωτας ενός ταλαντούχου γλύπτη για έναν castrato στην Ιταλία του 18ου αιώνα αποτέλεσε αντικείμενο πολλών μελετών, τόσο της συγκριτικής λογοτεχνίας, όσο και της αφηγηματολογίας: «Ω, πώς σκίρτησε η καρδιά του όταν διέκρινε το μικροκαμωμένο πόδι της μες σ’ αυτά τα πασουμάκια που, επιτρέψτε μου να το πω, κυρία μου, χάριζαν άλλοτε στο γυναικείο πόδι μια τόσο κομψή, τόσο αισθησιακή όψη, που δεν ξέρω πώς οι άντρες κατάφερναν ν’ αντισταθούν...»

Η «ανθρωποποιία» του Μπαλζάκ εδώ καταπιάνεται με τον χιμαιρικό χαρακτήρα, με το ανέφικτο της εξεικόνισης - πάντα σε αναφορά προς ένα εικαστικό (και, αντίστοιχα, ένα αφηγηματικό) ιδεώδες τελειότητας της μορφής.

Κατά τη δεκαετία του 1970 έγινε μια ψυχαναλυτική προσέγγιση του Σαραζίν. Η μελέτη του βιβλίου επικεντρώθηκε, κατά την επόμενη δεκαετία, στη συζήτηση για την ουσία της Τέχνης, θεωρούμενης υπό το πρίσμα της Αισθητικής και της Μεταφυσικής. Πιο πρόσφατα, το ενδιαφέρον για το κείμενο αυτό στράφηκε στις διαφορετικές αναπαραστάσεις του σώματος και του ερωτισμού. Ο Ρολάν Μπαρτ ανέπτυξε, επ’ αυτού, μιαν αφηγηματική θεωρία και ο Ζωρζ Μπατάιγ, το 1957, στην εισαγωγή του μυθιστορήματός του Το γαλάζιο του ουρανού («Le Bleu du ciel»), αλλάζει την ορθογράφηση του ονόματος του Σαραζίν σε «Sarrazine», τοποθετώντας το πλάι στον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκι και στο Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Προυστ. Η ανάλυση του Μισέλ Σερ, το 1987, καταπιάνεται με τους αντιθετικούς συμβολισμούς του κειμένου, καταλήγοντας στη διαπίστωση πως η ίδια η αφηγηματική δομή του Σαραζίν είναι κατατμημένη σε δυο εναντιόμορφες (προσανατολισμένες διαφορετικά ως προς τον Χρόνο και ως προς τον Χώρο) ενότητες. Όπως και αν το προσεγγίσει κανείς, η νουβέλα αυτή φαντάζει εμβόλιμη στα πλαίσια της λογοτεχνίας της εποχής της. Η «ανθρωποποιία» του Μπαλζάκ εδώ καταπιάνεται με τον χιμαιρικό χαρακτήρα, με το ανέφικτο της εξεικόνισης - πάντα σε αναφορά προς ένα εικαστικό (και, αντίστοιχα, ένα αφηγηματικό) ιδεώδες τελειότητας της μορφής. Σαν από διαίσθηση, και με έντονη ειρωνική διάθεση, ο μεγάλος συγγραφέας τελειώνει την αφήγησή του με μιαν αναφορά στην εξέλιξη της τεχνολογίας, προεικονίζοντας, κατά παράδοξο τρόπο, το Μοντέρνο στην Τέχνη.

[1] Σύμφωνα με τον Οβίδιο (Μεταμορφώσεις, 10ο βιβλίο), ο Πυγμαλίων, ενοχλημένος από το ήθος των γυναικών της Κύπρου, αφιερώθηκε στην γλυπτική, προσπαθώντας να δημιουργήσει το τέλειο είδωλο της γυναίκας. Ένα από τα γλυπτά του τον συγκίνησε τόσο που το θαύμαζε σε τέτοιο σημείο που του έδωσε το όνομα Γαλάτεια και περνούσε ώρες να το κοιτά, να το χαϊδεύει και να του μιλά, με αποτέλεσμα να το ερωτευτεί σφοδρά. Άρχισε τότε να χαρίζει δώρα και να το ντύσει με πολύτιμα ενδύματα. Στη γιορτή της θεά Αφροδίτης παρακάλεσε την θεά να του επιτρέψει να πάρει σαν γυναίκα την Γαλάτεια. Η θεά βλέποντας τον έρωτα και την οδύνη του, έδωσε ζωή στο εξαίσιο αριστούργημά του.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

altΣαραζίν
Honoré de Balzac
Μτφρ. - επίμετρο: Κώστας Κατσουλάρης
Εκδ. Στερέωμα 2016
Σελ. 96, τιμή εκδότη €10,60

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ HONORE DE BALZAC

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ