alt

Για το μυθιστόρημα του Ivan S. Turgenev Πατέρες και γιοι (μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου, εκδ. Άγρα).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

«“Αριστοκρατισμός, φιλελευθερισμός, πρόοδος, αρχές”», λέει ο Γεβγκένι Βασίλιτς Μπαζάροφ, ο αντιήρωας στο Πατέρες και Γιοι, το πολύκροτο μυθιστόρημα που εξέδωσε ο Ιβάν Τουργκένιεφ το 1862· «για φαντάσου, πόσες ξένες… κι άχρηστες λέξεις! Ο Ρώσος δεν τις έχει διόλου ανάγκη”.
»“Τι είναι αυτό που έχει ανάγκη κατά τη γνώμη σας;” τον ρωτά ο Πάβελ Πετρόβιτς Κιρσάνοφ, άνθρωπος «παλιάς κοπής, ευέξαπτος και πεισματάρης», όταν μετά την αποφοίτησή του ο ανεψιός του Πάβελ Πετρόβιτς, ο Αρκάντι, ένας νεαρός άντρας μάλλον μετριοπαθής κι ευαίσθητος –που απλώς παπαγαλίζει τον Μπαζάροφ, εντυπωσιασμένος από τη σκοτεινή προσωπικότητά του– επισκέπτεται μετά την αποφοίτησή του, μαζί με το φίλο του, το υποστατικό του πατέρα του, Νικολάι Πετρόβιτς, αδελφού του Πάβελ κι ανθρώπου καλοπροαίρετου, ήπιου, που χήρεψε μα τώρα έχει και δεύτερο παιδί, με μια αθώα λαϊκή κοπέλα τη Φένιετσκα, σπιτώνοντάς την δίχως να την παντρευτεί. «”Αν σας ακούγαμε”», λέει ο Πάβελ Πετρόβιτς, θα βρισκόμασταν εκτός ανθρωπότητας, εκτός των νόμων της. Συγγνώμη, η λογική της ιστορίας απαιτεί…”
»“Και τι μας χρειάζεται αυτή η λογική;”» ανταπαντά ο Μπαζάροφ. «”Θα κάνουμε και δίχως αυτή”». Και παρακάτω: «“Στη σημερινή εποχή χρησιμότερο όλων είναι η απόρριψη, απορρίπτουμε”.
»“Τα πάντα;”
»“Τα πάντα”».

Ο Μπαζάροφ είναι νιχιλιστής, αμφιλεγόμενος χαρακτήρας που μέσα του ένα σκοτεινό πάθος καίει – είναι άνθρωπος της νέας εποχής, της επιστήμης, του πειράματος, και δεν αναγνωρίζει τίποτε, «ni dieu ni maître»· ένας «επαναστάτης χωρίς αιτία».

Ο Μπαζάροφ είναι νιχιλιστής, αμφιλεγόμενος χαρακτήρας που μέσα του ένα σκοτεινό πάθος καίει – είναι άνθρωπος της νέας εποχής, της επιστήμης, του πειράματος, και δεν αναγνωρίζει τίποτε, «ni dieu ni maître»· ένας «επαναστάτης χωρίς αιτία». Μα, ο μηδενισμός του εντέλει είναι με «θετικό πρόσημο» και όχι νέτη άρνηση των πάντων. Παρά τον κυνισμό του, ερωτεύεται τη νεαρή χήρα Άννα Σεργκέγεβνα Οντιντσόβα, όπως κι ο Αρκάντι –σε μιαν επίσκεψη που κάνουν οι δύο νέοι στο υποστατικό της–, μονάχα που ο Αρκάντι τελικά κλίνει προς την εσωστρεφή κι ευαίσθητη αδελφή της Άννας Σεργκέγεβνα, την Κάτια, ενώ η Οντιντσόβα κι ο Μπαζάροφ, κι αν είναι ερωτευμένοι, αφήνουν αυτόν τον ερωτά τους να κουφοκαίει – ο Μπαζάροφ με τον πληγωμένο, σχεδόν θυμωμένο μηδενισμό του και η Άννα Σεργκέγεβνα με την απελπισμένη κενότητα της ζωής της, που στην ιστορία καθρεφτίζει αυτόν το μηδενισμό και τον συμπληρώνει.

Μπορεί ο Μπαζάροφ να απαξιώνει τους πάντες και τα πάντα, μα σαν χαρακτήρας έχει μιαν ακεραιότητα που φαίνεται στη μονομαχία του, με όπλα, με τον Πάβελ Πετρόβιτς και στην άρνησή του να δεχτεί έστω κι ένα καπίκι παραπάνω από τους γονείς του. Πιο πολύ, δείχνει να αισθάνεται κατά κάποιον τρόπο άβολα με την ανθρώπινη αδυναμία και με καθετί άλλο ανθρώπινο (λέει σ’ ένα μυρμήγκι που σέρνει μια μισοπεθαμένη μύγα: «Σέρνε, φίλε, σέρνε! Μη δίνεις σημασία που αντιστέκεται, εκμεταλλεύσου το ότι εσύ, με την ιδιότητα του ζώου, έχεις το δικαίωμα να αγνοείς τα αισθήματα κατανόησης, όχι σαν το δικό μας είδος που προκαλεί μόνο την αυτοσυντριβή του!»). Έτσι, πληγώνει τον πατέρα και τη μητέρα του – φιγούρες τραγικές στο τέλος, σπαραχτικές.

Ο Τουργκένιεφ ως ένα σημείο ξετυλίγει ανάλαφρα την ιστορία του, όπως όταν απαριθμεί για παράδειγμα τις προλήψεις της μητερούλας του Μπαζάροφ («δεν έτρωγε ούτε βοδινό, ούτε περιστέρια, ούτε αστακούς, ούτε τυρί, ούτε σπαράγγια, ούτε κολοκάσια, ούτε λαγούς, ούτε καρπούζια, διότι το κομμένο καρπούζι θυμίζει το κεφάλι του Ιωάννη του Πρόδρομου…») Ωστόσο, στην καρδιά αυτής της ελαφράδας ελλοχεύει η τραγωδία, με φόντο τη ρωσική ύπαιθρο και το ζήτημα των μουζίκων. Όταν παρεμπιπτόντως λέγεται: «Δεν ξέρω τι μου ’ρθε σήμερα να τα βάλω με τον πατέρα: τις προάλλες διέταξε να μαστιγώσουν έναν από τους μουζίκους, και έκανε πολύ καλά… γιατί είναι κλέφτης και φρικτότατος μέθυσος» κι αλλού: «Ο επιστάτης το είχε ρίξει ξαφνικά στο αραλίκι κι άρχισε μάλιστα να χοντραίνει, όπως χοντραίνει κάθε Ρώσος που δοκιμάζει το “ψωμί της ελευθερίας”», ο αναγνώστης νιώθει την τρομερή ένταση κάτω από την –όχι αδιατάραχτη έτσι κι αλλιώς– επιφάνεια μιας κοινωνίας που παραζαλισμένη βρίσκεται σ’ ένα μεταίχμιο. Άλλωστε, ο ίδιος ο μηδενιστής Μπαζάροφ είναι εντέλει και μια ενσάρκωση τούτης της έντασης.

Το Πατέρες και γιοι προκάλεσε σάλο με την έκδοσή του. Ο Τολστόι το απέρριψε, ενώ απεναντίας ο Ντοστογιέφσκι το υπερασπίστηκε.

Το Πατέρες και γιοι προκάλεσε σάλο με την έκδοσή του. Ο Τολστόι το απέρριψε γράφοντας γι’ αυτό: «…δεν υπάρχει ούτε μία σελίδα που να έχει γραφτεί με μία ανάσα, με καρδιοχτύπι, γι’ αυτό δεν υπάρχει ούτε μία σελίδα που να σου κόβει την ανάσα», ενώ απεναντίας ο Ντοστογιέφσκι, καίτοι αντίπαλος των απόψεων του Τουργκένιεφ, το υπερασπίστηκε: «Ε, τα άκουσε και ο Τουργκένιεφ για τον Μπαζάροφ, τον ανήσυχο και θλιμμένο Μπαζάροφ (γνωρίσματα μιας μεγάλης καρδιάς) παρά το μηδενισμό του…»

Ο ίδιος ο Τουργκένιεφ γράφει στο επίμετρό του:

«Δε θα πω πολλά για τις εντυπώσεις που προκάλεσε το μυθιστόρημα αυτό· θα πω μόνο ότι όταν επέστρεψα στην Πετρούπολη, την ίδια μέρα με τις γνωστές πυρκαγιές στην αγορά Απρακσίνσκι, η λέξη “μηδενιστής” κυκλοφορούσε ήδη σε χιλιάδες στόματα και το πρώτο που βγήκε από τα χείλη του πρώτου γνωστού που συνάντησα στη λεωφόρο Νιέφσκι ήταν: “Δείτε τι κάνουν οι μηδενιστές σας! Καίνε την Πετρούπολη!”»

Ένα μυθιστόρημα ίσως όχι ακριβώς ισορροπημένο στη σύνθεσή του, μα με χάρη στο πλάσιμό του (και αποδοσμένο επίσης με χάρη στα ελληνικά από την Ελένη Μπακοπούλου).

Σήμερα εμείς, από απόσταση ενάμισου αιώνα και με το πολιτισμικό χάσμα που χωρίζει τη δική μας δημοκρατική εποχή από τον κόσμο των αφεντάδων και των μουζίκων στο Πατέρες και γιοι, δεν μπορούμε μήτε να ψυχανεμιστούμε, καν, τους λόγους που το βιβλίο προκάλεσε όλον αυτόν τον ντόρο. Τι μένει λοιπόν; Μένει ένα μυθιστόρημα ίσως όχι ακριβώς ισορροπημένο στη σύνθεσή του («Μας προσφέρει, σε σύγκριση με άλλους μυθιστοριογράφους, μια σφαιρική και αρμονική εικόνα της ζωής», γράφει η Βιρτζίνια Γουλφ· ωστόσο «στην αφήγηση υπάρχουν επαναλήψεις και παρεκβάσεις») μα με χάρη στο πλάσιμό του (και αποδοσμένο επίσης με χάρη στα ελληνικά από την Ελένη Μπακοπούλου).

Τελικά, όπως η αγάπη καταφέρνει να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στον ετοιμοθάνατο Μπαζάροφ και τον πατέρα του, έτσι καταφέρνουν οι χαρακτήρες του Τουργκένιεφ, με την ειλικρίνειά τους και το βάθος τους, να γεφυρώσουν την απόσταση που χωρίζει κείνον τον κόσμο, της Ρωσίας στα μέσα του 19ου αι., από τον δικό μας – των τωρινών πατεράδων και των γιων τους. 

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. 
Τελευταίο του βιβλίο, η νουβέλα «Μαύρο νερό» (εκδ. Κίχλη).


altΠατέρες και γιοι
Ivan S. Turgenev
Μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου
Άγρα 2015
Σελ. 342, τιμή εκδότη €16,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ IVAN S. TURGENEV

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Ο δημοφιλής συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας Τζο Νέσμπο [Jo Nesbø] αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.

Επιμέλεια: Ευλαλία Πάνου

...
Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 10ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός Παναγής Παναγιωτόπουλος. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά, την Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου, στις 7μμ.

Επιμέλεια: Book Press

Βίος ...

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ