alt

Για το μυθιστόρημα του Ivan S. Turgenev Πατέρες και γιοι (μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου, εκδ. Άγρα).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

«“Αριστοκρατισμός, φιλελευθερισμός, πρόοδος, αρχές”», λέει ο Γεβγκένι Βασίλιτς Μπαζάροφ, ο αντιήρωας στο Πατέρες και Γιοι, το πολύκροτο μυθιστόρημα που εξέδωσε ο Ιβάν Τουργκένιεφ το 1862· «για φαντάσου, πόσες ξένες… κι άχρηστες λέξεις! Ο Ρώσος δεν τις έχει διόλου ανάγκη”.
»“Τι είναι αυτό που έχει ανάγκη κατά τη γνώμη σας;” τον ρωτά ο Πάβελ Πετρόβιτς Κιρσάνοφ, άνθρωπος «παλιάς κοπής, ευέξαπτος και πεισματάρης», όταν μετά την αποφοίτησή του ο ανεψιός του Πάβελ Πετρόβιτς, ο Αρκάντι, ένας νεαρός άντρας μάλλον μετριοπαθής κι ευαίσθητος –που απλώς παπαγαλίζει τον Μπαζάροφ, εντυπωσιασμένος από τη σκοτεινή προσωπικότητά του– επισκέπτεται μετά την αποφοίτησή του, μαζί με το φίλο του, το υποστατικό του πατέρα του, Νικολάι Πετρόβιτς, αδελφού του Πάβελ κι ανθρώπου καλοπροαίρετου, ήπιου, που χήρεψε μα τώρα έχει και δεύτερο παιδί, με μια αθώα λαϊκή κοπέλα τη Φένιετσκα, σπιτώνοντάς την δίχως να την παντρευτεί. «”Αν σας ακούγαμε”», λέει ο Πάβελ Πετρόβιτς, θα βρισκόμασταν εκτός ανθρωπότητας, εκτός των νόμων της. Συγγνώμη, η λογική της ιστορίας απαιτεί…”
»“Και τι μας χρειάζεται αυτή η λογική;”» ανταπαντά ο Μπαζάροφ. «”Θα κάνουμε και δίχως αυτή”». Και παρακάτω: «“Στη σημερινή εποχή χρησιμότερο όλων είναι η απόρριψη, απορρίπτουμε”.
»“Τα πάντα;”
»“Τα πάντα”».

Ο Μπαζάροφ είναι νιχιλιστής, αμφιλεγόμενος χαρακτήρας που μέσα του ένα σκοτεινό πάθος καίει – είναι άνθρωπος της νέας εποχής, της επιστήμης, του πειράματος, και δεν αναγνωρίζει τίποτε, «ni dieu ni maître»· ένας «επαναστάτης χωρίς αιτία».

Ο Μπαζάροφ είναι νιχιλιστής, αμφιλεγόμενος χαρακτήρας που μέσα του ένα σκοτεινό πάθος καίει – είναι άνθρωπος της νέας εποχής, της επιστήμης, του πειράματος, και δεν αναγνωρίζει τίποτε, «ni dieu ni maître»· ένας «επαναστάτης χωρίς αιτία». Μα, ο μηδενισμός του εντέλει είναι με «θετικό πρόσημο» και όχι νέτη άρνηση των πάντων. Παρά τον κυνισμό του, ερωτεύεται τη νεαρή χήρα Άννα Σεργκέγεβνα Οντιντσόβα, όπως κι ο Αρκάντι –σε μιαν επίσκεψη που κάνουν οι δύο νέοι στο υποστατικό της–, μονάχα που ο Αρκάντι τελικά κλίνει προς την εσωστρεφή κι ευαίσθητη αδελφή της Άννας Σεργκέγεβνα, την Κάτια, ενώ η Οντιντσόβα κι ο Μπαζάροφ, κι αν είναι ερωτευμένοι, αφήνουν αυτόν τον ερωτά τους να κουφοκαίει – ο Μπαζάροφ με τον πληγωμένο, σχεδόν θυμωμένο μηδενισμό του και η Άννα Σεργκέγεβνα με την απελπισμένη κενότητα της ζωής της, που στην ιστορία καθρεφτίζει αυτόν το μηδενισμό και τον συμπληρώνει.

Μπορεί ο Μπαζάροφ να απαξιώνει τους πάντες και τα πάντα, μα σαν χαρακτήρας έχει μιαν ακεραιότητα που φαίνεται στη μονομαχία του, με όπλα, με τον Πάβελ Πετρόβιτς και στην άρνησή του να δεχτεί έστω κι ένα καπίκι παραπάνω από τους γονείς του. Πιο πολύ, δείχνει να αισθάνεται κατά κάποιον τρόπο άβολα με την ανθρώπινη αδυναμία και με καθετί άλλο ανθρώπινο (λέει σ’ ένα μυρμήγκι που σέρνει μια μισοπεθαμένη μύγα: «Σέρνε, φίλε, σέρνε! Μη δίνεις σημασία που αντιστέκεται, εκμεταλλεύσου το ότι εσύ, με την ιδιότητα του ζώου, έχεις το δικαίωμα να αγνοείς τα αισθήματα κατανόησης, όχι σαν το δικό μας είδος που προκαλεί μόνο την αυτοσυντριβή του!»). Έτσι, πληγώνει τον πατέρα και τη μητέρα του – φιγούρες τραγικές στο τέλος, σπαραχτικές.

Ο Τουργκένιεφ ως ένα σημείο ξετυλίγει ανάλαφρα την ιστορία του, όπως όταν απαριθμεί για παράδειγμα τις προλήψεις της μητερούλας του Μπαζάροφ («δεν έτρωγε ούτε βοδινό, ούτε περιστέρια, ούτε αστακούς, ούτε τυρί, ούτε σπαράγγια, ούτε κολοκάσια, ούτε λαγούς, ούτε καρπούζια, διότι το κομμένο καρπούζι θυμίζει το κεφάλι του Ιωάννη του Πρόδρομου…») Ωστόσο, στην καρδιά αυτής της ελαφράδας ελλοχεύει η τραγωδία, με φόντο τη ρωσική ύπαιθρο και το ζήτημα των μουζίκων. Όταν παρεμπιπτόντως λέγεται: «Δεν ξέρω τι μου ’ρθε σήμερα να τα βάλω με τον πατέρα: τις προάλλες διέταξε να μαστιγώσουν έναν από τους μουζίκους, και έκανε πολύ καλά… γιατί είναι κλέφτης και φρικτότατος μέθυσος» κι αλλού: «Ο επιστάτης το είχε ρίξει ξαφνικά στο αραλίκι κι άρχισε μάλιστα να χοντραίνει, όπως χοντραίνει κάθε Ρώσος που δοκιμάζει το “ψωμί της ελευθερίας”», ο αναγνώστης νιώθει την τρομερή ένταση κάτω από την –όχι αδιατάραχτη έτσι κι αλλιώς– επιφάνεια μιας κοινωνίας που παραζαλισμένη βρίσκεται σ’ ένα μεταίχμιο. Άλλωστε, ο ίδιος ο μηδενιστής Μπαζάροφ είναι εντέλει και μια ενσάρκωση τούτης της έντασης.

Το Πατέρες και γιοι προκάλεσε σάλο με την έκδοσή του. Ο Τολστόι το απέρριψε, ενώ απεναντίας ο Ντοστογιέφσκι το υπερασπίστηκε.

Το Πατέρες και γιοι προκάλεσε σάλο με την έκδοσή του. Ο Τολστόι το απέρριψε γράφοντας γι’ αυτό: «…δεν υπάρχει ούτε μία σελίδα που να έχει γραφτεί με μία ανάσα, με καρδιοχτύπι, γι’ αυτό δεν υπάρχει ούτε μία σελίδα που να σου κόβει την ανάσα», ενώ απεναντίας ο Ντοστογιέφσκι, καίτοι αντίπαλος των απόψεων του Τουργκένιεφ, το υπερασπίστηκε: «Ε, τα άκουσε και ο Τουργκένιεφ για τον Μπαζάροφ, τον ανήσυχο και θλιμμένο Μπαζάροφ (γνωρίσματα μιας μεγάλης καρδιάς) παρά το μηδενισμό του…»

Ο ίδιος ο Τουργκένιεφ γράφει στο επίμετρό του:

«Δε θα πω πολλά για τις εντυπώσεις που προκάλεσε το μυθιστόρημα αυτό· θα πω μόνο ότι όταν επέστρεψα στην Πετρούπολη, την ίδια μέρα με τις γνωστές πυρκαγιές στην αγορά Απρακσίνσκι, η λέξη “μηδενιστής” κυκλοφορούσε ήδη σε χιλιάδες στόματα και το πρώτο που βγήκε από τα χείλη του πρώτου γνωστού που συνάντησα στη λεωφόρο Νιέφσκι ήταν: “Δείτε τι κάνουν οι μηδενιστές σας! Καίνε την Πετρούπολη!”»

Ένα μυθιστόρημα ίσως όχι ακριβώς ισορροπημένο στη σύνθεσή του, μα με χάρη στο πλάσιμό του (και αποδοσμένο επίσης με χάρη στα ελληνικά από την Ελένη Μπακοπούλου).

Σήμερα εμείς, από απόσταση ενάμισου αιώνα και με το πολιτισμικό χάσμα που χωρίζει τη δική μας δημοκρατική εποχή από τον κόσμο των αφεντάδων και των μουζίκων στο Πατέρες και γιοι, δεν μπορούμε μήτε να ψυχανεμιστούμε, καν, τους λόγους που το βιβλίο προκάλεσε όλον αυτόν τον ντόρο. Τι μένει λοιπόν; Μένει ένα μυθιστόρημα ίσως όχι ακριβώς ισορροπημένο στη σύνθεσή του («Μας προσφέρει, σε σύγκριση με άλλους μυθιστοριογράφους, μια σφαιρική και αρμονική εικόνα της ζωής», γράφει η Βιρτζίνια Γουλφ· ωστόσο «στην αφήγηση υπάρχουν επαναλήψεις και παρεκβάσεις») μα με χάρη στο πλάσιμό του (και αποδοσμένο επίσης με χάρη στα ελληνικά από την Ελένη Μπακοπούλου).

Τελικά, όπως η αγάπη καταφέρνει να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στον ετοιμοθάνατο Μπαζάροφ και τον πατέρα του, έτσι καταφέρνουν οι χαρακτήρες του Τουργκένιεφ, με την ειλικρίνειά τους και το βάθος τους, να γεφυρώσουν την απόσταση που χωρίζει κείνον τον κόσμο, της Ρωσίας στα μέσα του 19ου αι., από τον δικό μας – των τωρινών πατεράδων και των γιων τους. 

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. 
Τελευταίο του βιβλίο, η νουβέλα «Μαύρο νερό» (εκδ. Κίχλη).


altΠατέρες και γιοι
Ivan S. Turgenev
Μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου
Άγρα 2015
Σελ. 342, τιμή εκδότη €16,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ IVAN S. TURGENEV

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Χιροσίμα» του Τζον Χέρσι – 80 χρόνια από όταν έσβησε ο κόσμος διαβάζουμε το βιβλίο που αποκάλυψε τη φρίκη

«Χιροσίμα» του Τζον Χέρσι – 80 χρόνια από όταν έσβησε ο κόσμος διαβάζουμε το βιβλίο που αποκάλυψε τη φρίκη

Για το βιβλίο του Τζον Χέρσι (John Hersey) «Χιροσίμα» (μτφρ. Νίκος Αγγελόπουλος, εκδ. Σάλτο). Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται στις 6 Αυγούστου από τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας. Κεντρική εικόνα: Η Χιροσίμα, αμέσως μετά (πηγή: Britannica).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

«Η θεία του Σίτον» του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (κριτική) – Φόβοι για μάγισσες και το φάντασμα της αποικιοκρατίας

«Η θεία του Σίτον» του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (κριτική) – Φόβοι για μάγισσες και το φάντασμα της αποικιοκρατίας

Για το εκτενές διήγημα του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (Walter de la Mare) «Η θεία του Σίτον» (μτφρ. Ευαγγελία Κουλιζάκη, εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: Από την ταινία «The witch in the window» (2018).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
«Λευκό» της Χαν Γκανγκ (κριτική) – Σπουδή στη λευκότητα

«Λευκό» της Χαν Γκανγκ (κριτική) – Σπουδή στη λευκότητα

Για το μυθοπλαστικό έργο της Χαν Γκανγκ (Han Kang) «Λευκό» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: Η συγγραφέας. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Λευκό χάπι, λευκά μαλλιά, φεγγάρι, χιόνι, αλάτι, γλά...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

Για τις παραστάσεις «Μπουμπουλίνας 18» της Κίττυς Αρσένη, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη και «Εγώ, μια δούλα» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, σε σκηνοθεσία Νίκου Χατζόπουλου, στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Μπουμπουλίνας 18».

...
Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ