canada680

Για το μυθιστόρημα-ποταμός του Richard Ford «Καναδάς» (μτφρ. Θωμάς Σκάσσης, εκδ. Πατάκη).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Η εφηβεία είναι εφαλτήριο, μεταίχμιο, κατώφλι. Ξέρουμε πόσο ανεξίτηλα είναι όσα ζούμε στην εφηβεία. Και ξέρουμε πόσο έχει απασχολήσει η εφηβεία σχεδόν όλους τους μεγάλους συγγραφείς. Συνήθως, ο έφηβος είναι έξαλλος, είναι άθυρμα —συναρπαστικό μεν, άθυρμα δε— ορμών και παρορμήσεων, ανεξέλεγκτων διαθέσεων, αναπάντεχων συγκινήσεων, εξεγερμένος διαρκώς, με αιτία ή άνευ, πολέμιος κάθε γκριζαρισμένου κρόταφου, κάθε γκριζαρισμένης νουθεσίας, ένας σπασμωδικός αντάρτης.

Στον Καναδά, ένα μεγάλο σε έκταση και σε σύλληψη μυθιστόρημα, ο Richard Ford καταπιάνεται με την εφηβεία, ανατρέποντας σχεδόν όλα όσα έχουμε συνηθίσει να ακούμε και να διαβάζουμε για την εφηβεία.

Στον Καναδά, ένα μεγάλο σε έκταση και σε σύλληψη μυθιστόρημα, ο Richard Ford καταπιάνεται με την εφηβεία, ανατρέποντας σχεδόν όλα όσα έχουμε συνηθίσει να ακούμε και να διαβάζουμε για την εφηβεία. Δύο λέξεις-κλειδιά βρίσκουμε διάσπαρτες, ή μάλλον στρατηγικά τοποθετημένες, στο corpus του βιβλίου: σκάκι και ουρανός.

Μια απονενοημένη ληστεία

Έχουμε να κάνουμε με καμιά δεκαριά εβδομάδες του κρίσιμου έτους 1960 και με ένα χρονικό άλμα πέντε δεκαετιών για να φτάσουμε στο 2010, στο σήμερα. Έχουμε να κάνουμε με μια περιπέτεια που τινάζει στον αέρα μια οικογένεια, που αφήνει σημάδια βαθιά στα δίδυμα παιδιά ενός αντρόγυνου, το οποίο, κυριευμένο από τον πανικό μιας απειλημένης ευμάρειας αποφασίζει να διαπράξει ληστεία τραπέζης — ένα απονενοημένο, στα όρια του γελοίου, του κωμικοτραγικού, εγχείρημα.

Αλλά όλα είναι απονενοημένα σ᾽ αυτό το μυθιστόρημα. Όλα όσα κάνουν οι "μεγάλοι". Ο Richard Ford βγάζει το καπέλο και κλείνει το μάτι στον λεγόμενο συγγραφέα των συγγραφέων, τον Henry James και στο περίφημο μυθιστόρημά του What Maisie Knew. Οι "μεγάλοι" είτε είναι γελοίοι, τραγικά γελοίοι, στον Καναδά, είτε αποτυχημένοι, είτε και τα δύο. Πρόκειται για υπάρξεις που παραπαίουν, ακόμα κι όταν είναι σίγουρες για ό,τι κάνουν. Φτάνουν στο έγκλημα, στη ληστεία, στο φόνο, όχι από έξη ή από προδιάθεση, ή έστω από κάποια αντικοινωνική ή εκδικητική μανία, αλλά από λάθος εκτίμηση των καταστάσεων, λάθος υπολογισμούς, λάθος timing. Ακόμα και η προϊστορία του εκάστοτε εγκλήματος, της ληστείας και του διπλού φονικού, είναι μια παρεξήγηση κι ένα πλέγμα λαθών.

Ζευγάρι κατά λάθος

Ο Μπεβ και η σύζυγός του, η Νίβα, είναι λάθος ζεύγος. Συναντήθηκαν από λάθος, παντρεύτηκαν από λάθος, έκαναν παιδιά (δίδυμα, την Μπέρνερ και τον Ντελ) από λάθος, έμειναν μαζί από λάθος, όλα τους τα επαγγελματικά σχέδια μιαίνονταν από σωρεία λαθών, διέπραξαν λάθος ληστεία σε λάθος τράπεζα με λάθος τρόπο, και φρόντισαν, όταν αντιμετώπισαν τη σύλληψη και την καταδίκη, για το μέλλον των παιδιών τους με λάθος τρόπο: τα ανέθεσαν σε λάθος άνθρωπο, σε μια νοσοκόμα που έχει τον λάθος αδελφό στο λάθος μέρος.

Μέσα από το σκάκι, ο Ντελ οργανώνει τα σκόρπια συμβάντα σε μία σύνθεση, τακτοποιεί τις ανάκατες δυνάμεις, μαθαίνει να αξιολογεί τι είναι πρωτεύον και τι δευτερεύον.

Ο Άρθουρ Ρέμλινγκερ, είναι ο αδελφός της νοσοκόμας, ο οποίος αναλαμβάνει τον μικρό Ντελ Πάρσονς. Τον βάζει και δουλεύει. Τον νουθετεί ενίοτε. Του λέει ιστορίες. Η Μπέρνερ, η δίδυμη αδελφή, στο μεταξύ την έχει κοπανήσει, έχει χαθεί στο χάος της Αμερικής των sixties. Ο Ντελ, στον Καναδά και στη δούλεψη του εκκεντρικού τυχοδιώκτη Ρέμλινγκερ, κοιτάζει και ακούει και καταγράφει ενδομύχως τα πάντα: αντικείμενα, μορφασμούς, χροιά των φωνών, ένταση των βλεμμάτων, ποιότητες των χρωμάτων, όλα καταγράφονται. Το σκάκι τον συνοδεύει παντού, όχι ιδεοληπτικά όπως, φέρ᾽ ειπείν, σ᾽ εκείνον τον ήρωα του Στέφαν Τσβάιχ στη Σκακιστική Νουβέλα ή στον Λούζιν της Άμυνας του Ναμπόκοφ, αλλά σαν αποκούμπι και όργανον (με την αριστοτελική έννοια). Μέσα από το σκάκι, ο Ντελ οργανώνει τα σκόρπια συμβάντα σε μία σύνθεση, τακτοποιεί τις ανάκατες δυνάμεις, μαθαίνει να αξιολογεί τι είναι πρωτεύον και τι δευτερεύον.  Και μέσα από τις συνεχείς περιγραφές του ουρανού, μέσα από τις αδιάκοπες ρεαλιστικές, αλλά πάντα ποιητικές, μνείες στην ανοιχτότητα και στην απλωσιά που προσφέρει η θέα του ουρανού, ο Ντελ δείχνει/δηλώνει ότι μ᾽ όλες τις αναποδιές και τις κακουχίες, αποφάσισε να βλέπει συστηματικά το ποτήρι μισογεμάτο και να προχωρεί στη ζωή μέσα από την ψύχραιμη προσπάθεια και την έλλογη αποτίμηση.

Δεν είναι καλλιτέχνης ο αφηγητής, ο Ντελ, στον Καναδά. Ένας εκπαιδευτικός είναι, που αποφασίζει, στα εξήντα πέντε του, να μιλήσει για όσα συνέβησαν στα δεκαπέντε του. Παλεύει, και καταφέρνει, χάρη στη γενναιοδωρία του Richard Ford, που έπλασε έναν τέτοιο βαθιά ανθρώπινο χαρακτήρα, να συνθέσει τα κομμάτια που αλλιώς θα παρέμεναν ανεξέλεγκτα, ασύνθετα, εκκρεμή, τρελά. Παλεύει, και καταφέρνει, να αντλήσει σημασίες και νοήματα. Παλεύει, και καταφέρνει, να μείνει στη φωτεινή μεριά των πραγμάτων παρά το βεβαρημένο απόθεμα της ληστείας, της αυτοκτονίας, της διασάλευσης, της παράνοιας, και του φόνου —  και είναι άμεσος μάρτυρας σε όλα αυτά. Τον σώζει η σκακιστική μεθοδικότητα, η ψύχραιμη ενατένιση, η διάθεση να κατανοήσει —  και, συνεπώς, να υπερβεί και να προχωρήσει.

Διευθέτηση ανόμοιων πραγμάτων

richard-ford
    Ο Richard Ford
 

Ιδού τι συναντάμε στις αρχικές σελίδες του μυθιστορἠματος: «Χρόνια αργότερα, στο πανεπιστήμιο, διάβασα ότι ο σπουδαίος κριτικός Ράσκιν έγραψε κάποτε ότι η σύνθεση είναι η διευθέτηση ανόμοιων πραγμάτων. Πράγμα που σημαίνει ότι ο δημιουργός έχει την ευθύνη να καθορίσει τι είναι ισάξιο με τι, τι έχει μεγαλύτερη σημασία και τι μπορεί να αφεθεί στην άκρη, καθώς η ζωή καλπάζει προς τα εμπρός». (σ. 35).

Και αφού μεσολαβήσουν τόσα και τόσα —μεταξύ άλλων πολλές και αριστοτεχνικές αφηγήσεις για την καθημερινή ζωἠ του μέσου Αμερικανού στη μεταπολεμική εποχή—, αφού μεσολαβήσουν πεντακόσιες και βάλε σελίδες υψηλής και, ας το επαναλάβω, βαθύτατα ανθρώπινης και πεισματικά προσηλωμένης στον άνθρωπο, μυθιστοριογραφίας (που την τιμά με τον καλύτερο τρόπο η αξιέπαινη μεταφραστική δεινότητα του συγγραφέα Θωμά Σκάσση), ιδού τι συναντάμε στο τέλος του Καναδά: «Κι αυτό που ξέρω είναι ότι έχεις περισσότερες πιθανότητες στη ζωή —να επιβιώσεις —, αν αντέχεις τις απώλειες, αν καταφέρνεις να μη σε κάνουν κυνικό και αν υποτάσσεσαι, με τον τρόπο που τον εννοούσε ο Ράσκιν, αν δεν χάνεις το μέτρο, αν συνθέτεις τα ανόμοια πράγματα σε ένα όλο που περισώζει το καλό, όσο κι αν το καλό δεν βρίσκεται, ομολογουμένως, εύκολα. Προσπαθούμε, όπως είπε και η αδελφή μου. Προσπαθούμε. Όλοι μας. Προσπαθούμε». (σ. 553). 

ΥΓ1. Γεωγράφοι, πολιτικοί, σκακιστές, συγγραφείς, σταρ, ληστές, μουσουργοί και άλλες προσωπικότητες ενισχύουν, οργανικά, τα λεγόμενα του Ντελ και την αφηγηματική αρτιότητα που διέπει τον Καναδά: Τζων Φιτζέραλντ Κέννεντυ, Λούις & Κλαρκ, Ρόυ Ρότζερς, Μιχαήλ Ταλ, Αλεξάντερ Αλιέχιν, Πατρίς Λουμπούμπα, Λένιν, Κάρυλ Τσέσμαν, Σταντάλ, Φλωμπερ, Τζούλιους & Έθελ Ρόζενμπεργκ, Χίτλερ, Βάγκνερ, Έλβις Πρίσλει, Στάλιν, Ντεμπυσύ, Μπόνυ Πάρκερ & Κλάυντ Μπάροου.

ΥΓ2. Κάτι τρέχει με την αιμομιξία! Ύστερα από τον Αόρατο (2009) του Paul Auster, και ο Καναδάς (2012) θίγει το ζήτημα. Από ψηλά εκεί πάνω, ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ μειδιά κρατώντας στα χέρια του την πρώτη έκδοση της Ada, του 1969!

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

altΚαναδάς
Richard Ford
Μτφρ. Θωμάς Σκάσσης
Εκδ. Πατάκη 2014
Σελ. 560, τιμή εκδότη € 19,70

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ RICHARD FORD

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

Για το μυθιστόρημα της Ρουθ Οζέκι [Ruth Ozeki] «Το βιβλίο της μορφής και του κενού» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Κλειδάριθμος). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Τhe Book of Henry». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...
«Νεφελοκοκκυγία» του Άντονυ Ντορ (κριτική) – Μια εντυπωσιακή περιπλάνηση σε χώρο και χρόνο

«Νεφελοκοκκυγία» του Άντονυ Ντορ (κριτική) – Μια εντυπωσιακή περιπλάνηση σε χώρο και χρόνο

Για το βιβλίο του Άντονυ Ντορ [Anthony Doerr] «Νεφελοκοκκυγία» (μτφρ. Μυρτώ Καλοφωλιά, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Ρήγα (2021).

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ