alt

Για το μυθιστόρημα του Richard Powers Ο ποταμός της μνήμης (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Εστία).

Του Γιώργου Βέη

«Το εγώ είναι ένα πρόχειρο προσχέδιο φτιαγμένο κόψε ράψε από μια επιτροπή που θέλει να ξεγελάσει έναν άπειρο εκδότη να το δημοσιεύσει». (Από το βιβλίο, σελ. 532).

Τόπος: κάπου στην αχανή αμερικανική Δύση. Μια ασήμαντη πόλη, σχεδόν φασματική. Απρόσωπη, όπως ένας ξεβαμμένος τοίχος. Στις όχθες του ήρεμου Πλατ, του ποταμού της, ο οποίος βρίσκεται στα πρόθυρα του ανέκκλητου αφανισμού του, σταθμεύουν περιοδικά πολλά σμήνη καναδικών γερανών, κατευθυνόμενα προς την Αλάσκα. Εκεί θα γεννήσουν και θα επωάσουν τα αυγά τους, εκεί θα μεγαλώσουν τα παιδιά τους, εκεί θα τα μυήσουν πρωτίστως στην τέχνη της ξεκούραστης και ασφαλούς αεροπλοΐας. Συμμετέχοντας στις διαχρονικές διαδικασίες, οι οποίες απαιτούνται για την παραμονή τους στη σκηνή του σύμπαντος κόσμου, οι γερανοί αποκαλύπτουν τη μεγαλοπρέπεια της  αφθαρσίας τους.

Πρόκειται για ποιητική γραφή, καθαρά βουκολικής απόκλισης, η οποία κατ΄ ουσίαν προσφέρεται και ως αγωγός αυτογνωσίας.

Οι περιγραφές των συγκεκριμένων στιγμιοτύπων από τον βίο και την πολιτεία τους μαρτυρούν εξειδικευμένες γνώσεις ζωολογίας, αφοσίωση στην παραγωγή ανόθευτου αισθητικού προϊόντος, αλλά και εξαιρετικά ασκημένη, μικροσκοπική εξέταση της κάθε κρίσιμης, ζωτικής λεπτομέρειας. Πρόκειται εν ολίγοις για ποιητική γραφή, καθαρά βουκολικής απόκλισης, η οποία κατ΄ ουσίαν προσφέρεται και ως αγωγός αυτογνωσίας. Η οργανική συνοχή, η αρμονική συμβίωση του ανθρώπου με το περιβάλλον που τον γέννησε, προβάλλεται άλλωστε ως η απαραίτητη συνθήκη για την περαιτέρω διατήρηση του ίδιου μας του είδους. Μπορεί να είναι αυτονόητον για τους πολλούς, όχι όμως για όσους θέλουν να βιάσουν την δεδομένη χωροταξία, αποκομίζοντας κέρδη από την παρατήρηση των πουλιών του Πλατ εκ του σύνεγγυς.

Η οικολογική συνείδηση εν ολίγοις υπαγορεύει Παράδεισο. Το δε δίδαγμα του Αναξίμανδρου, όπως ακριβώς ακούστηκε τον 6ο π. Χ. αιώνα, περί της άμεσης δηλαδή συνάφειας ανθρώπων και ζώων, εμμέσως πλην σαφώς ανακαλείται σε όλα τα κεφάλαια του βιβλίου. Εννοώ τον περίφημο ορισμό: «Έτι φησίν, ότι κατ' αρχάς εξ αλλοειδών ζώων ο άνθρωπος εγεννήθη, εκ του τα μέν άλλα δι' εαυτών ταχύ νέμεσθαι, μόνον δε τον άνθρωπον πολυχρονίου δείσθαι τιθηνήσεως∙ διό και κατ' αρχάς ουκ άν ποτε τοιούτον όντα διασωθήναι». (Βλ. Πλούταρχος, Στρωματείς 2 (D 579, εκ του Θεοφράστου).

Χρόνος: η περίοδος της διείσδυσης των Η.Π.Α. στο Ιράκ. Ένα τυπικό αυτοκινητιστικό δυστύχημα στην άσφαλτο των συγκοινωνιακών παθών της Νεμπράσκα δίνει την ευκαιρία στον πολυβραβευμένο συγγραφέα από το Έβανσον του Ιλινόις να διερμηνεύσει πλείστα αίτια και αιτιατά κρισίμων συμπεριφορών των χαρακτήρων του.

Λογική, μνήμη, συναίσθημα

Ο έμπειρος, αλλά άτυχος οδηγός πάσχει από το σύνδρομο Κάπγκρας, σύμφωνα με το οποίο «το άτομο πιστεύει ότι οι αγαπημένοι του έχουν αντικατασταθεί με ρομπότ, σωσίες ή εξωγήινους. Tο αγαπημένο πρόσωπο διεγείρει μεν τη μνήμη, αλλά όχι το συναίσθημα.

Ο Μαρκ στην αρχή της θεραπείας του, μετά την παρ΄ολίγον θανατηφόρο ανατροπή του θηριώδους οχήματός του, που συνέβη κάτω από συνθήκες ανεξιχνίαστες, έως την πυρακτωμένη 561η σελίδα του μυθιστορήματος, δεν μπορεί, παρά τις επίμονες, άκρως βασανιστικές προσπάθειές που καταβάλλει καθημερινά, να αναγνωρίσει, την Κάριν, την αδελφή του. Στη θέση της βλέπει ένα μάλλον θλιβερό αντίγραφο, το οποίο μιμείται ή προσπαθεί να μιμηθεί την αδελφή του. Ο έμπειρος, αλλά άτυχος οδηγός πάσχει από το σύνδρομο Κάπγκρας, σύμφωνα με το οποίο «το άτομο πιστεύει ότι οι αγαπημένοι του έχουν αντικατασταθεί με ρομπότ, σωσίες ή εξωγήινους. Όλους τους άλλους τους αναγνωρίζει. Ενώ το αγαπημένο πρόσωπο διεγείρει μεν τη μνήμη, αλλά όχι το συναίσθημα. Η απουσία συναισθηματικής επιβεβαίωσης υπερτερεί αυτού που λέει η λογική της μνήμης [...] η διάνοια επινοεί περίπλοκα λεπτομερείς μεν, αλλά παράλογες εξηγήσεις για να δικαιολογήσει μια ανεπάρκεια στο συναίσθημα. Η λογική εξαρτάται από το συναίσθημα». Ο Τζέραλντ Βέμπερ, διακεκριμένος νευρολόγος και συγγραφέας βιβλίων εκλαϊκευμένης επιστήμης, καλείται να συνδράμει. Οι γνώσεις περί των μορφών π.χ. της αναδιπλασιαστικής παραμνησίας, της παλίνδρομης αμνησίας ή των τραγικών επιπτώσεων του περιώνυμου συνδρόμου Φρεγκόλι στην ατομική πορεία των μοιραίων ασθενών, τον έχουν ανεβάσει στο βάθρο της ακαταμάχητης αυθεντίας. Ώσπου ν΄ αρχίσει βέβαια και η δική του αυτοαποδόμηση στα μέσα της έκτης δεκαετίας του. Ερχόμενος από την άλλη άκρη των Η.Π.Α., τη πολύβουη, πολυεπίπεδη Νέα Υόρκη, επιχειρεί να αναστυλώσει το κατακερματισμένο εγώ του Μαρκ.

Βεβαίως το μυθικό στοιχείο συνυπάρχει με το καθαρά ψυχιατρικό υλικό. Οι εξομολογήσεις είναι φορτισμένες από πλάνες που ίσως συνιστούν κρυσταλλώματα δημιουργικού μη-ψεύδους. Οι αλληλουχίες αυτές προσδίδουν την ξεχωριστή κειμενική γοητεία. Αυτό που θεωρείται παραμυθένιο δεν αποκλείεται να είναι η πιστότερη αποτύπωση της εξ αντικειμένου πραγματικότητας. Έστω για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής το εξής απόσπασμα: «Για να πραγματοποιηθεί μια ευχή, οι Ιάπωνες πρέπει να διπλώσουν χίλιους γερανούς… Οι γερανοί είναι ψυχές που κάποτε ήταν άνθρωποι και μπορεί να ξαναγίνουν σε πολλές ζωές από τώρα. Ή οι άνθρωποι είναι ψυχές που κάποτε ήταν γερανοί και θα γίνουν πάλι, όταν το σμήνος ξανασμίξει. Κάτι στο γερανό είναι μετέωρο, ανάμεσα στο τώρα και το κάποτε». Ο εαυτός ξέρει στο μεταξύ ότι είναι θρυμματισμένος. Ίσως δια βίου. Ο τρόμος τον καθηλώνει. Αναζητώντας τη χαμένη του ενότητα, αρχίζει να μαθαίνει τι περίπου συμβαίνει στην ενδοχώρα των τμημάτων, τα οποία συναπαρτίζουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο, τον γριφώδη χάρτη.

alt
    Ο Richard Powers
 

Η διηγητική σαφήνεια είναι υποδειγματική. Η επιστημονική ακριβολογία συναγωνίζεται φέρ΄ ειπείν την εικαστική διατύπωση των μεγάλων δασκάλων της φλαμανδικής σχολής. Παραθέτω ενδεικτικά από την άψογη, ευρηματική μετάφραση: «Η συνείδηση λειτουργεί λέγοντας μια ιστορία που είναι πλήρης, συνεχής και σταθερή. Όταν αυτή η ιστορία θραύεται, η συνείδηση την ξαναγράφει. Κάθε αναθεωρημένο κείμενο ισχυρίζεται ότι είναι το πρωτότυπο. Κι έτσι, όταν η αρρώστια ή ένα ατύχημα μας δημιουργούν ένα χάσμα, συχνά είμαστε οι τελευταίοι που το καταλαβαίνουμε». Ο χαρτογραφημένος εγκέφαλος είναι ο χάρτης των ορατών και των αοράτων. Τα διαμερίσματα της αντίληψης, οι βαθμίδες της νόησης, η μεθοδολογία της πρόσληψης συνιστούν για τον πολύπειρο γιατρό, αλλά και οριακά αμήχανο σε κάποια στροφή της ζωής του συγγραφέα Τζέραλντ Βέμπερ, κεφάλαια διερμηνείας της ίδιας του της λαβυρινθώδους ατομικότητας. Ο πανικός παραμονεύει την ψυχή εκεί ακριβώς που όλα φαίνονται στην κυριολεξία του όρου ρόδινα. Λαμβάνοντας κατ΄ εξοχήν υπόψιν τα τελευταία πορίσματα της νευροεπιστήμης, ο καταξιωμένος Ρίτσαρντ Πάουερς διδάσκει μυθοπλασία υψηλών αποστάξεων. Η αφήγηση αποσκοπεί δηλαδή στην ηδονική καλλιέργεια μιας στοχαστικής ανάγνωσης. Ένα ικανό μέρος του σοπενχαουερικού  κόσμου ως Βούλησης και ως Παράστασης εκτίθεται πολλαχώς. Το φάντασμα του εγώ είναι το φάντασμα που καταδιώκει τον ειδικό της νόησης, τον επιστήμονα των ένδον αδιεξόδων, ο οποίος σπεύδει παρ΄ όλα αυτά να βοηθήσει συνειδητά τον πάσχοντα, τον αξιοθρήνητο Μαρκ. Από την άποψη αυτή ο έκδηλος ανθρωπισμός του αυτοελεγχόμενου, αλλά και αυτοτιμωρούμενου Τζέραλντ Βέμπερ αποτελεί ίσως τον μόνο άριστο οιωνό της περαιτέρω λυσιτελούς, δηλαδή ηθικότερης εν προκειμένω διαχείρισης του ανθρώπινου βίου.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι ποιητής. 

altΟ ποταμός της μνήμης
Richard Powers
Μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος
Εστία 2014
Σελ. 580, τιμή € 25,00

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ RICHARD POWERS

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Την ώρα που το ευρύ τηλεοπτικό κοινό παρακολουθεί με ενδιαφέρον κάποιες εξαιρετικές σειρές του Netflix και της HBO, όμως δεν ενοχλείται καθόλου από τα νέα ελληνικά σήριαλ, που σταθερά θέματά τους έχουν «τη βεντέτα, την τιμή της αδερφής και την κατσίκα του γείτονα» -όπως εύγλωττα είπε σε συνέντευξή του-, ο Δημήτρης Κ...

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 11ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει η συγγραφέας και ιστορικός Σώτη Τριανταφύλλου, σε μια κουβέντα εφ' όλης της ύλης, από τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη μέχρι τα νεανικά της χρόνια στη Νέα Υόρκη, τη ζωή της στο Παρίσι, τα ταξίδια της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ